อารมณ์ แปลว่า สิ่งที่หน่วงที่ยึด เพื่อความยินดีหรือความยินร้าย ของอายตนะที่ได้กระทบ
อายตนะภายใน คือ ส่วนที่เป็นเครื่องมือที่หน่วงอารมณ์ภายนอก ส่วนตัวอวัยวะ ตา หู จมูก ลิ้น ล้วน ๆ จัดเป็น "ทวาร" ประกอบด้วยระบบประสาท เตรียมพร้อมและไวกับการที่จะรับอารมณ์ หรือมีความยินดีที่จะรับอารมณ์ ส่วนอายตนะภายนอก คือ อารมณ์นั่นเอง
อายตนะภายนอกและภายในมี ๖ คู่ และต้องมีทั้งสองฝ่าย (เช่น ตา และ รูป) หากขาดใดฝ่ายหนึ่งแล้วอีกฝ่ายไม่มีความหมาย เมื่อมีครบทั้งสองฝ่ายและกระทบกัน ผลที่เกิดตามมาคือจิตพอใจ หรือ ไม่พอใจ ขึ้นกับว่าจิตได้รับการอบรมมาอย่างไร แต่ไม่ว่าจะเกิดพอใจ ไม่พอใจ หากยังมีอวิชชาอยู่ ก็จะยังเกิดตัวกู-ของกู คือ ตัวผู้เห็น และ มีตัวสิ่งที่ถูกเห็น
