การศึกษาที่สูง ก็คือการศึกษาที่ถูกต้อง

การศึกษาที่สูง ก็คือการศึกษาที่ถูกต้อง
๑. เรียนรู้แต่สิ่งที่มนุษย์ควรเรียน
๒. เรียนด้วยประสพการณ์ โดยเฉพาะที่มันกำจัดความทุกข์ได้ กำจัดความโลภ ความโกรธ ความหลงได้ กำจัดกิเลสได้
๓. การศึกษาที่แท้จริง ไม่ต้องอยู่ที่ประกาศนียบัตร
๔. การศึกษาที่ดีที่สูง ต้องให้คนรู้จักสิ่งที่ดีที่สูง ที่มีอยู่จริง
๕. การศึกษาที่สูงต้องไม่แพง

การศึกษาที่สูง ก็คือการศึกษาที่ถูกต้อง พอพูดว่าศึกษาเฉยๆ มันพร่า มันไปต่ำก็ได้ ยิ่งไปอยู่ในมือของพวกวัตถุนิยมแล้ว มันก็ต่ำมาก เมื่อมีการศึกษาสูง ก็ต้องมีความถูกต้องหลายประการ แสดงอยู่ในตัวมันเอง ว่าสูงจริง

อย่างแรกที่สุด อยากจะระบุว่า เรียนรู้แต่สิ่งที่มนุษย์ควรเรียน ที่ไม่จำเป็น ที่ไม่จำเป็นแก่มนุษย์ อย่าไปเรียน มันทำให้มาก ทำให้ยุ่ง จนที่จำเป็นนั้นไม่ได้เรียน เรียนได้น้อย เรียนได้ด้วยความยากลำบาก สิ่งที่มนุษย์ควรเรียนด้วยความจำเป็นไม่เพ้อ นี่คือการศึกษาที่ถูกต้องหรือสูง มันถูกยึด มีจุดหมายที่ถูกต้อง

อย่างที่สอง นี่ การศึกษาสูงจริง มันต้องเรียนด้วยประสพการณ์ หรือเรียนจากประสพการณ์แล้วก็เกิดประสพการณ์ใหม่ ที่จะเป็นตัวการศึกษาจริงๆขึ้นมา แต่โดยเฉพาะที่มันกำจัดความทุกข์ได้ กำจัดความโลภ ความโกรธ ความหลงได้ กำจัดกิเลสได้ การศึกษาที่สูง ต้องเป็นอย่างนี้ ไม่ใช่ไปจดไว้ในตำรา ท่องตำรา ตอบตามนั้นแล้วก็ได้ปริญญา เป็นเรื่องถ่ายทอดวิชาหนังสือ

อย่างที่สาม การศึกษาที่แท้จริง ไม่ต้องอยู่ที่ประกาศนียบัตร ไม่ต้องอยู่ที่เกียรติ ไม่ต้องอยู่ที่อะไร นอกไปจากความจริง แล้วก็เป็นจริงกว่าที่คนธรรมดาเขาจะมองเห็นกัน คือไม่มองข้ามสิ่งสูงสุดที่มีอยู่แล้ว ที่จริงการที่ไม่มีอะไรในทางวัตถุ แต่มันมีการสูงในทางจิตใจนั่นแหละมันมีสูงอยู่แล้ว

อย่างที่สี่ นี้ การศึกษาที่ดีที่สูง ต้องให้คนรู้จักสิ่งที่ดีที่สูง ที่มีอยู่จริง แล้วบางทีจะว่า จะต้องมีอาบเหงื่อต่างน้ำด้วยซ้ำไป ที่มันจะดีจะสูง ไม่ใช่มันไปทำงานนิดๆหน่อยแล้วได้เงินมาก ได้เกียรติมาก ได้อะไรมาก แล้วจะเรียกว่าดีว่าสูง ชนิดนั้นจะทำให้โลกยุ่ง จะทำโลกให้ขาดแคลน ให้ไม่พอยิ่งขึ้นทุกที

อย่างที่ห้า หรืออีกทีหนึ่งก็ว่า การศึกษาที่สูงต้องไม่แพง. ขอให้นึกถึงการศึกษาที่พระพุทธเจ้าท่านให้แก่เรา เดี๋ยวนี้เราก็นึกละอายอย่างยิ่งพอนึกถึงเรื่องนี้ ที่ต้องมานั่งบนธรรมาสน์ แล้วไปในสถานที่ที่ก่อขึ้นอย่างนี้ แล้วจึงมาพูดกัน ในเมื่อพระพุทธเจ้าท่านประทับต่างพื้นดิน สอนสาวกของท่านกลางพื้นดินเป็นส่วนใหญ่ แม้แต่ในวิหาร วิหารนั้นก็พื้นดิน ตามทางเดินบนขอนไม้ อะไรต่างๆ นี้ก็มีปรากฏอยู่หลายเรื่องหลายราวหลายสูตรที่ท่านสอนได้ ไม่ต้องการตึกมหาวิทยาลัย ที่มันแพงมาก แล้วจึงจะสั่งสอนกัน

ฉะนั้นเราไม่ต้องมีอุปกรณ์การเรียนการสอนที่มันแพง โดยที่เรามันโง่ไปเอง หลีกเลี่ยงการแทงได้เท่าไร จะยิ่งเป็นการศึกษาที่สูงได้เท่านั้น นี้ถ้ามันไปตามก้นพวกวัตถุนิยมอีกเหมือนกัน มันก็เลยทำให้ยุ่งมากขึ้น เรียกว่ามันต้องไปหาเงินมามากมาย มาสร้างอาคารสร้างเครื่องใช้อะไรต่างๆ ที่มันไม่จำเป็นจะต้องสร้าง แล้วก็สร้างแล้วก็ไม่ใช่ว่า จะทำให้คนมีจิตใจสูงเหมือนกับอาคารที่มันแพง มันกลับจะเลวลงไปเสียอีก เพราะมันติดในความสวย ความงาม ความหรูหรา ฟุ้งเฟ้อเห่อเหิม ใจมันก็เลวไปเสียอีก ฉะนั้นสู้ให้มันนั่งเรียนการดินไม่ได้

จากหนังสือเมื่อธรรมครองโลก (น.๒๕๖-๒๖๐)
พุทธทาสภิกขุ

พระราเชนท์ อาจริยวํโส
รวบรวม