อิทัปปัจจยตา

อิทัปปัจจยตา นั้นก็คือปฏิจจสมุปบาท
หรือปฏิจจสมุปบาท ก็คือ อิทัปปัจจยตา

เมื่อกล่าวโดยตัวหนังสือแล้วคำว่า อิทัปปัจจยตา กินความกว้างกว่า หรือ หมายความกว้างกว่าปฏิจจสมุปบาท

ปฏิจจสมุปบาท ตามสูตรที่เคยได้ตรัสไว้โดยตรงนั้น เป็นเรื่องอาศัยการเกิดขึ้นแห่งกองทุกข์ และความดับไปแห่งกองทุกข์ ที่มีอยู่ในจิตใจของคนเราโดยเฉพาะเท่านั้น แต่คำว่า อิทัปปัจจยตา นั้นกินความกว้าง หมายความว่าไม่ยกเว้นอะไรเลย ในบรรดาสิ่งที่เป็นสังขตธรรมทั้งหลาย จะเป็นรูปธรรมก็ดี นามธรรมก็ดี ภายนอกก็ดี ภายในก็ดี หยาบละเอียดก็ดี อะไรดังนี้เป็นต้น ล้วนแต่เนื่องอยู่ด้วยกฎเกณฑ์ของสิ่งที่เรียกว่า อิทัปปัจจยตา

ถ้าพูดกันโดยสรุปให้เป็นประเภทใหญ่ๆแล้ว ก็จะได้เป็น ๓ ประเภท

• อิทัปปัจจยตา ของสิ่งที่เป็นเหตุ นี้อย่างหนึ่ง
• อิทัปปัจจยตา ของสิ่งที่เป็นผล นี้อีกอย่างหนึ่ง และ
• อิทัปปัจจยตา ของปัจจยาการ คืออาการที่เนื่องกันระหว่างเหตุกับผล นี้อีกอย่างหนึ่ง

จากหนังสืออิทัปปัจจยตา (น.๒๗๖)
พุทธทาสภิกขุ
พิมพ์ครั้งที่สอง พ.ศ.๒๕๒๒