อรรถาธิบายเกี่ยวกับไกวัลยธรรม

ต่อไปนี้เป็นอรรถาธิบายเรื่องทุกเรื่อง เกี่ยวกับสิ่งที่เรียกว่าไกวัลยธรรม เป็นการศึกษาเกี่ยวกับลักษณะ ความหมาย คุณ ค่า ของไกวัลยธรรมโดยทั่วไป โดยใจความก็คือ สิ่งทั้งปวง ซึ่งหมายถึงสิ่งที่มีประโยชน์ ไม่มีประโยชน์ และมิใช่ทั้งมีประโยชน์และไม่มีประโยชน์ ซึ่งเรียกว่า "สิ่งทั้งปวง" อย่างเป็นอนันตะ ให้สมกับหน้าที่ของพุทธทาส ซึ่งมุ่งหมายจะนำเพื่อนมนุษย์ ให้ถึงที่สุดแห่งความใช่และความไม่ใช่ แห่งสิ่งที่เป็นไกวัลย์ ทั้งนี้โดยความตั้งใจระวังมิให้เกิดอุทธัจจะ และอุพพิละ คือความตื่นเต้น แม้การเดือดแห่งวิจิกิจฉา

สิ่งที่เรียกว่า "ทั้งหมด" เรียกว่า "ไกวัลย์" รวมไปถึงสิ่งที่มีประโยชน์ ไม่มีประโยชน์ และมิใช่ไม่มีประโยชน์ แม้แต่พระนิพพาน ก็มีชื่อเรียกว่าเกวล หรือ ไกวัลย์ ซึ่งตามตัวหนังสือ แปลว่า สิ่งทั้งหมดทั้งสิ้น

สิ่งที่เรียกว่า ไกวัลย์ นั้น อยู่เหนือ สังขยา กล่าวคือการนับ มิใช่สังขยาที่อยู่เหนือหน้าขนม ชื่อมันพ้องกัน แต่ว่าความหมายมันผิดกัน สังขยา แปลว่า การนับ คือการนับให้รู้ว่าเท่าไร หรือแม้แต่การคำนวณให้รู้ว่าเท่าไร หรืออย่างไร ก็รวมอยู่ในคำว่าสังขยา ด้วยเหมือนกัน และเป็นสังขยาแห่งการนับ มิใช่สังขยาหน้าขนม

ไกวัลย์ มีความหมายว่า เหนือคุณค่า เหนือการตีราคา คือเป็นอนัคฆะ จึงมีความหมายว่า เหนือสิ่งทั้งหมด หรือทุกสิ่ง อย่างไม่มีที่สิ้นสุด

อรรถาธิบายนี้ ท่านอาจารย์พุทธทาส อินทปัญโญ ทำไว้ก่อนละสังขาร เริ่มทำต้นฉบับเมื่อวันที่ ๒๙ ตุลาคม ๒๕๓๕ ทำได้ ๒ วัน (รวม ๖ ชม.) ก็หยุดไปเลย เพราะร่างกายไม่อำนวย และไม่มีเวลาว่างพอจะรวบรวม ข้อความทั้งหมด บันทึกเทปเสียงคำบอกของท่านอาจารย์ไว้โดยตลอด (ท่านฯ ทำต้นฉบับนี้ แบบบอกคำต่อคำให้ภิกษุจด กระทั่งบอกการเน้นตัวอักษรด้วย)

ธรรมโฆษณ์ l ไกวัลยธรรม l พุทธทาสภิกขุ (๑)