อริยสัจจากพระโอษฐ์ ภาคต้น

ใจความสำคัญ
เป็นการรวบรวมเรื่องอริยสัจที่ตรัสเอง ไว้อย่างครบถ้วนที่สุด เพียงพอที่จะศึกษาเรื่องอริยสัจอย่างชัดแจ้ง ให้สมกับข้อที่ว่า อริยสัจเป็นหัวใจของพระพุทธศาสนา เป็นที่รวบรวมแห่งพระพุทธ-วจนะทั้งปวง ซึ่งพระพุทธองค์ทรงประสงค์ให้ช่วยกันเผยแผ่ เพื่อประโยชน์เกื้อกูลแก่มหาชนทั้งเทวดาและมนุษย์ : ผู้รวบรวม

คุณค่าของอริยสัจ
ผู้รวบรวมมีความหวังอย่างยิ่ง ในการที่จะให้ท่านผู้อ่านมองเห็นคุณค่อันลึกซึ้ง ใหญ่หลวง กว้างขวาง ของเรื่องอริยสัจ ให้ครบถ้วนตามพระพุทธประสงค์ ซึ่งจะเป็นประโยชน์แก่ท่านผู้อ่านเอง

๐ ข้อแรกก็คือ ความมีสาระของเรื่องอริยสัจ จนถึงกับจะกล่าวด้วยโวหารธรรมดาสามัญได้ว่า เป็น "เรื่องที่พระองค์จะทรงยอมคุยด้วย" หมายความว่า ถ้าเป็นเรื่องอื่นๆ เช่น ตายแล้วเกิดหรือไม่เกิด โลกเที่ยง -ไม่เที่ยง โลกมีที่สุด - ไม่มีที่สุด ฯลฯ เป็นต้นแล้ว จะไม่ทรง "ยอมคุยด้วย" แม้จะทูลถามก็จะไม่ทรงพยากรณ์.

นี้เป็นเครื่องชี้ให้เห็นว่า เรื่องอริยสัจเห่านั้นเป็นเรื่องที่มีแก่นสาร. เมื่อพูดถึง ความมีค่ามากค่าน้อย ก็ยากที่จะกล่าวลงไปตรงๆ ได้ด้วยถ้อยคำ เพราะมีค่ามากเหลือเกิน จนต้องกล่าวด้วยการอุปมาด้วยเรื่องที่ไม่อาจจะเป็นไปได้แต่อาจจะเทียบเคียงค่าของมันได้ เช่นที่ตรัสว่า

แม้จะถูกเขาแทงด้วยหอก เช้า ๑๐๐ ครั้ง เที่ยง ๑๐๐ ครั้ง เย็น ๑๐๐ ครั้ง เป็นเวลา ๑๐๐ ปี เพื่อแลกเอาการรู้อริยสัจ ด้งนี้ก็ควรจะยอม ท่านจงพิจารณาดูเองเถิดว่า พระพุทธองค์ทรงประเมินค่าของเรื่องนี้ไว้อย่างไร (น.16)