ว่างจากตัวตน คำเดียว ก็เป็นการเพียงพอ

พุทธศาสนามีคำอยู่คำหนึ่ง เป็น คำรวมยอด คือคำว่า สุญญตาซึ่งแปลว่าความเป็นของว่าง คำว่าว่าง ในที่นี้ก็คือว่างจากความหมายแห่งความเป็นตัวตน คำๆ นี้ กินความรวมยอดไปถึงหมด ทั้งอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ที่ว่า ว่างจากตัวตน นี้ หมายถึงว่างจากสาระที่เราควรเข้าไปยึดถือเอาด้วยกำลังใจทั้งหมดทั้งสิ้น ว่าของเรา

การพิจารณาให้เห็นว่า สิ่งทั้งปวงว่างจากความหมาย หรือสาระที่ควรเข้าไปยึดถือนั้นเป็นตัวพุทธศาสนาแท้ เป็นหัวใจหรือใจความสำคัญ ที่เป็นจุดศูนย์กลางของการปฏิบัติ ตามหลักพระพุทธศาสนา เมื่อรู้แจ้งว่าทุกสิ่งทุกอย่างว่างจากตัวตนแล้วก็เรียกว่ารู้พุทธศาสนาถึงที่สุด คือรู้ว่าอะไรเป็นอะไรถึงที่สุด ถ้าเราจะถอยมารวมไว้ที่คำว่า ว่างจากตัวตน คำเดียว ก็เป็นการเพียงพอ เพราะจะรวบเอาคำว่า อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา มาไว้ด้วยเสร็จ

เมื่อมันไม่เที่ยงเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ ไม่มีส่วนไหนยั่งยืนถาวร ก็เรียกว่าว่างได้เหมือนกัน เมื่อเต็มไปด้วยลักษณะที่พิจารณาดูแล้วน่าสังเวชใจ ก็แปลว่าว่างจากส่วนที่เราควรจะเข้าไปยึดถือเอา

เมื่อพิจารณาดูไม่มีลักษณะไหนที่จะคงทนถาวร เป็นตัวของมันเองได้ เป็นเพียงสักว่าเป็นธรรมชาติที่เป็นไป หรือตั้งอยู่ตามลักษณะ และกฎเกณฑ์ของธรรมชาติ คือไม่มี หรือไม่ควรเรียกว่าตัวตนของมันเอง ดังนี้ ก็เรียกว่าว่างจากตัวตนได้

รวมความว่า ลักษณะที่เห็นว่าว่างจากความเป็นตัวตน หรือว่างจากความหมายที่สมควรแก่การที่บุคคลใดบุคคลหนึ่งจะมอบกายถวายชีวิตจิตใจเข้าไปยึดถือเอา นี้เรียกว่าเห็นความว่าง ที่เป็นใจความสำคัญของพุทธศาสนา

ถ้าบุคคลใดเห็นความว่างของสิ่งทั้งปวงดังนี้แล้ว จะเกิดความรู้สึกที่เรียกว่า ไม่น่าเอาไม่น่าเป็น ในสิ่งต่างๆ ขึ้นมาทันที

พุทธทาสภิกขุ
คู่มือมนุษย์ฉบับสมบูรณ์ (น.34)