เบญจขันธ์ที่ประกอบอยู่ด้วยอุปาทานนั่นแหละเป็นตัวทุกข์

เบญจขันธ์ที่ประกอบอยู่ด้วยอุปาทานนั่นแหละเป็นตัวทุกข์

หลักที่เป็นใจความสำคัญของพระพุทธศาสนา ที่อยู่ในรูปของพุทธภาษิต มีว่า "เมื่อกล่าวโดยสรุปแล้ว เบญจขันธ์ที่ประกอบด้วยอุปาทาน นั่นแหละเป็นตัวทุกข์" ดังนี้

ใจความสำคัญมีอยู่ว่าเบญจขันธ์ คือร่างกาย จิตใจ ของคนเราที่กำลังถูกอุปทานว่า "ตัวกู" ว่า "ของกู" เข้าสิงอยู่เท่านั้น จึงจะเป็นเบญจขันธ์ที่เป็นทุกข์ คือแสดงอาการที่ทนยากแก่บุคคลนั้นและแสดงอาการที่น่าเกลียด น่าเอือมระอา แก่บุคคลที่ได้พบเห็นทั่วไป

ส่วนเบญจขันธ์ที่กำลังว่างจากอุปทานยึดครองนั้น หาเป็นเช่นนั้นไม่ ยังไม่จำเป็นจะต้องกล่าวถึงเบญจขันธ์ของพระอรหันต์ เอาแต่เพียงเบญจขันธ์อย่างบุคคลธรรมดาสามัญนี่แหละ ในขณะที่ไม่ถูกอุปาทานว่า "ตัวกู-ของกู" เข้าสิง ก็หาได้เป็นทุกข์แต่ประการใดไม่ แม้ว่าร่างกายจะกำลังถูกเชือดเฉือนอยู่ หรือจิตใจกำลังมีสิ่งใดสิ่งหนึ่งมาทำทรมานอยู่

ถ้าเผอิญอุปาทานว่า "ตัวกู-ของกู" เกิดขึ้นไม่ได้แล้ว อาการแห่งความทุกข์ก็หามีไม่ได้ ทำนองที่ตรงกันข้าม หากว่าร่างกายของเขาก็ไม่ถูกเบียดเบียนเลย จิตใจของเขาก็ไม่มีอะไรมาทรมานเลย แต่ถ้าเขาเกิดมีการยึดมั่นถือมั่นในสิ่งเหล่านั้นขึ้นมาเท่านั้น อาการแห่งความทุกข์ก็ปรากฏออกมาทันที

ฉะนั้น จึงเป็นอันกล่าวได้ว่า "ตัวกู" ว่า "ของกู" เข้ามาเป็นส่วนประกอบอยู่ด้วยเสมอไป ความทุกข์จึงจะเกิดขึ้นได้

พุทธทาสภิกขุ
ตัวกูของกูฉบับสมบูรณ์ (หน้า 66)