นิวรณ์ ๕

นิวรณ์ ๕ (บาลี ปญฺจก. อํ. ๒๒/๗๒/๕๑.)

ภิกษุทั้งหลาย นิวรณ์เครื่องกางกั้น ๕ ประการนี้ ครอบงำจิตแล้ว ทำปัญญาให้ถอยกำลัง ๕ ประการเป็นอย่างไร ๕ อย่าง คือ
(๑) นิวรณ์เครื่องกางกั้น คือ กามฉันทะ
(๒) นิวรณ์เครื่องกางกั้น คือ พยาบาท
(๓) นิวรณ์เครื่องกางกั้น คือ ถีนมิทธะ
(๔) นิวรณ์เครื่องกางกั้น คือ อุทธัจจกุกกุจะ
(๕) นิวรณ์เครื่องกางกั้น คือ วิจิกิจฉา

ภิกษุทั้งหลาย นิวรณ์เครื่องกางกั้น ๕ ประการเหล่านี้แล ครอบงำจิตแล้ว ทำปัญญาให้ถอยกำลัง.

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุนั้นไม่ละนิวรณ์เครื่องกางกั้น ๕ ประการนี้ อันครอบงำจิต ทำปัญญาให้ถอยกำลังแล้ว จักรู้จักประโยชน์ของตน ประโยชน์ของผู้อื่น ประโยชน์ทั้งสองฝ่าย หรือจักทำให้แจ้งซึ่งญาณทัสสนะอันวิเศษ ที่สามารถกระทำความเป็นอริยะ ยิ่งกว่าธรรมของมนุษย์ด้วยปัญญาที่ไม่มีกำลัง ข้อนี้มิใช่ฐานะที่จะมีได้.

เปรียบเหมือนแม่น้ำที่ไหลลงจากภูเขาไปสู่ที่ไกล มีกระแสเชี่ยว พัดพาสิ่งที่จะพัดไปได้ มีบุรุษมาเปิดช่องทั้งหลายที่เขาขุดขึ้น ด้วยเครื่องไถทั้งสองฝั่งแม่น้ำนั้น เมื่อเป็นเช่นนี้ กระแสน้ำในท่ามกลางแห่งแม่น้ำนั้น ก็ซัดส่าย ไหลผิดทาง ไม่พึงไหลไปสู่ที่ไกล ไม่มีกระแสเชี่ยว ไม่พัดพาสิ่งที่จะพัดไปได้ ฉันใด ภิกษุนั้น ก็ฉันนั้นเหมือนกัน เมื่อไม่ละนิวรณ์ เครื่องกางกั้น ๕ ประการนี้ อันครอบงำจิต ทำปัญญาให้ทุรพลแล้ว จักรู้ประโยชน์ตน ประโยชน์ผู้อื่น ประโยชน์ทั้งสองฝ่าย หรือจักทำให้แจ้งซึ่งญาณทัสสนะอันวิเศษ ที่สามารถกระทำความเป็นอริยะ ยิ่งกว่าธรรมของมนุษย์ ด้วยปัญญาอันไม่มีกำลัง ทุรพล ข้อนั้นไม่เป็นฐานะที่จะมีได้.

(ต่อไปนี้ ได้ตรัสโดยนัยตรงข้าม คือ ภิกษุละนิวรณ์แล้ว ทำญาณวิเศษให้แจ้งได้ด้วยปัญญา อันมีกำลัง เหมือนแม่น้ำที่เขาอุดรูรั่วทั้งสองฝั่งเสียแล้ว มีกระแสเชี่ยวแรงมากฉะนั้น).