เสา ๕ ต้นนี้ เป็นปริศนาธรรมที่ท่านพุทธทาสได้แรงบันดาลใจมาจากเมื่อครั้งที่ท่านไปเยือนประเทศอินเดีย ท่านพบว่าวิหารอมราวดีทุกแห่งจะพบเสา ๕ ต้น หรือแม้ที่บูชาพระพุทธรูปจะมีขีด ๕ ขีดอยู่ข้างหลัง ท่านจึงสั่งให้สร้างเสา ๕ และติดตั้งขึ้นบนซุ้มประตูทางเข้าสวนโมกข์ไชยา และเมื่อครั้งสร้างสวนโมกข์กรุงเทพแห่งนี้ จึงได้จำลองมาติดตั้งบริเวณทางเข้าที่ท่านเห็นอยู่นี้

ถ้าท่านมองดูจะสังเกตเห็นว่าเสาทั้ง ๕ นั้น มีเสาเท่ากันเป็นคู่อยู่ ๒ คู่ฝั่งซ้ายและขวาโดยมีเสาต้นกลางที่สูงที่สุดอยู่ต้นหนึ่ง ก่อนที่จะเข้าสู่ข้อธรรม อยากชี้ชวนให้ท่านลองนึกถึงข้อธรรมในพระพุทธศาสนา ที่ประกอบด้วย ๕ สิ่ง ซึ่งท่านอาจนึกถึงศีล ๕  ขันธ์ ๕  นิวรณ์ ๕ หรืออะไรอีกหลายอย่าง

แต่ท่านพุทธทาสได้กล่าวไว้ว่า สำหรับท่านแล้วนึกถึงข้อธรรมชื่อ “อินทรีย์ ๕ พละ ๕” ลองมาพิจารณากันดูนะครับ

เริ่มจากเสาด้านซ้ายสุดและขวาสุดเท่ากันเปรียบได้กับ ศรัทธา เท่ากับ ปัญญา หากการทำกิจใด ๆ ถ้าประกอบด้วยศรัทธามากกว่าปัญญา เราจะมีศรัทธาไปในทางที่ผิดและทำกิจนั้น ๆ ไปด้วยความหลง ความอยาก ฉะนั้นจึงจำเป็นต้องมี ปัญญา มาคอยช่วยกำกับให้ศรัทธานั้นถูกต้อง

ส่วนถัดเข้ามาตรงกลางจะมีเสาอีกคู่หนึ่งที่เท่ากัน เปรียบได้กับ วิริยะ เท่ากับ สมาธิ ถ้าการทำกิจใด ๆ เราเกียจคร้านไม่มีวิริยะหรือความเพียร กิจนั้น ๆ ก็จะไม่สำเร็จ จึงจำเป็นต้องมีสมาธิมาคอยช่วยกำกับให้การลงมือทำกิจนั้นสำเร็จลุล่วงไปด้วยดี

ส่วนเสาต้นกลางสูงที่สุดนั้น เปรียบได้กับสติ หมายถึงการระลึกรู้อย่างเพียบพร้อม สำหรับการกระทำกิจใด ๆ ก็ตามจะต้องมีสติมาคอยช่วยควบคุมหรือกำกับให้ ศรัทธา ปัญญา วิริยะ และสมาธิ เป็นไปตามทางที่ถูกต้อง กิจนั้น ๆ ก็จะสำเร็จลุล่วงด้วยดี สติ จึงเป็นเสาต้นที่สูงที่สุด

จากนี้ไปหากท่านตั้งใจจะทำกิจหรือการงานใด ๆ ให้ลองนึกถึงเสา ๕ ดูนะครับ เพื่อที่จะเชื่อมโยงถึงข้อธรรม อินทรีย์ ๕ พละ ๕ ซึ่งอาจจะช่วยให้ท่านทำกิจนั้นสำเร็จด้วยดีครับ