พวกเราอยู่ด้วยกัน ทั้งพระ ทั้งชี ทั้งอุบาสิกา อุบาสก ถือว่าเป็นกัลยาณมิตร แล้วเราก็มีพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ที่เป็นคุณธรรม เป็นที่ตั้ง ที่เป้าหมาย เพื่อให้เกิดคุณงามความดี ถือว่าเป็นกัลยาณมิตร คำสอนของพระพุทธเจ้านั้น

            เรานี่ก็เป็นหนี้บุญคุณของหลาย ๆ อย่าง เป็นหนี้ เราก็มีพ่อมีแม่ พ่อแม่ของเราก็เสี่ยงเป็นเสี่ยงตายที่เราได้เกิดมานี่ เอาใจใส่ เลี้ยงดู จนมาถึงป่านนี้ เป็นผลงานของใคร เป็นผลงานของพ่อแม่ นอกจากนั้นก็มีครูอาจารย์ ที่สั่งสอนเรามา อีกหลายอย่าง ดินฟ้าอากาศ แผ่นฟ้า อะไรต่าง ๆ เราจะมีความดีพอที่จะใช้หนี้ได้ไหม การกรวดน้ำตอนเย็นตอนเช้า การแผ่เมตตา ให้มันออกมาจากจิตใจของเรา ที่เรามีความดีจริง ๆ ถือว่าออกไป มันก็ใช้หนี้ทุกวันทุกเวลา ยิ่งเราได้มีโอกาสปฏิบัติธรรม อันเป็นที่ตั้งความดี มีสติ สติเป็นมารดาของความดี ได้มีสติไปในกายไปในใจ ให้กายให้ใจเรียนรู้จากภาวะที่รู้สึกตัวที่อยู่ในตัวมันเอง ความรู้สึกตัวอยู่ในใจ ความรู้สึกตัวอยู่ในกาย ถ้ามาใช้ผิดไปก็ให้มีความรู้ เข้าไปแก้ไข เปลี่ยนซะ ให้มันเป็นความรู้สึกตัว

            ชีวิตของเรา อะไรเอาไปใช้ ที่ผ่านมานี้ อะไรเอากายไปใช้ อะไรเอาจิตใจเราไปใช้ บางทีก็ทำไปตามสิ่งที่เป็นนาย ที่บังคับเราให้เราทำตามมัน มีความสุข ความทุกข์ ความชั่ว ความโกรธ โลภ หลง มามากแล้ว หลงกี่อสงไขยหลง ทุกข์กี่อสงไขยทุกข์ โกรธกี่อสงไขยโกรธ เคยรู้สึกตัวไหมขณะที่มันเกิดอย่างนั้นขึ้นมา

            บัดนี้เราจึงมาหัดตนสอนตน หัดใช้กายใช้ใจ ให้มันถูกต้อง ทำสิ่งใด พูดสิ่งใด คิดสิ่งใด มีสติ จับกายไปใช้ จับใจไปใช้ อย่าให้ความหลงความโกรธ เอากายเอาใจไปใช้ จึงจะคุ้มค่า มันลึกเหลือเกิน เป็นเหว เป็นกัป เป็นกัลป์

            เวลาเราปฏิบัติ เวลาเรามีสติ ความหลงโชว์ตลอด หลงไปทางตา ทางหู จมูก ลิ้น กาย ใจ รูป รส กลิ่น เสียง โชว์แซงหน้าแซงหลัง พวกมีลูกก็คิดแบบคนมีลูก ผู้มีผัวมีเมียคิดแบบผู้มีผัวมีเมีย ผู้มีอะไรก็คิดแบบคนมีแบบนั้น ไม่ได้อยู่กับรู้สึกตัวเลย กลายเป็นจริตนิสัยไปก็มี โทสจริต อะไรเกิดความโกรธตรงหน้า โมหจริต อะไรเกิดความหลงออกหน้า ไม่มีความรู้สึกตัวที่จับกายจับใจไปใช้เลย

            จึงจำเป็นต้องปฏิบัติ ต้องฝึกหัด เรียนจากสภาวะที่รู้ มีอยู่แล้วในกายในใจนั่นเอง โดยเฉพาะวิชากรรมฐาน เป็นวิชาที่เหมือนกับตลาดนัดของความดี เกิดขึ้นได้ทุกรูปแบบ มาทางไหนก็รู้สึกตัว อะไรเกิดขึ้นก็รู้สึกตัว เปลี่ยนได้หมด สิ่งที่เกิดขึ้นกับกายกับใจเรานี้ เปลี่ยนมาเป็นความรู้สึกตัวได้หมด ในเวลาที่เราฝึกกรรมฐาน เพราะมีนิมิต มีที่ตั้ง คู้แขนเข้า เหยียดแขนออก รู้สึกตัวอยู่นี่ มันไปไหน มันเกิดอะไรขึ้นมา กลับมา คู้แขนเข้าเหยียดแขนออก ให้รู้สึกตัว ทันที ในคราวเดียวกัน ขณะที่มันหลงก็รู้ ขณะที่มันสุขมันทุกข์ก็รู้ รู้เท่ารู้ทัน อย่างนี้เรียกว่า “ฝึกตนสอนตน” จนมันคุ้นเคย จนมันเคยชิน จนเป็นศาสตร์เป็นศิลป์ ถ้าหัดละมันหัดได้มนุษย์เนี่ย มีจิตที่มันหัดได้ เป็นสัตว์ประเสริฐจริง ๆ

            และเราก็มีโอกาสเต็มที่ มีวัดวาอาราม มีนักบวช พระสงฆ์ แม่ชี อุบาสิกา อุบาสก มาอยู่นี่ร่วมกันนี่ในประเทศไทยเรา ใคร ๆ ก็รู้ พ่อแม่เราก็รู้ ลูกชายมาบวชเป็นพระ บางทีอาจจะรู้ด้วยว่ามาอยู่วัดภูหลง ลูกสาวมาบวชเป็นแม่ชี พ่อแม่จะรู้แล้ว เหมือนกับหว่านพืช เมล็ดพืชของแม่ของพ่อคือลูกหญิงลูกชาย หว่านแล้วเป็นเนื้อนาบุญ เพียงแต่เราได้ยินว่าลูกมาบวชมาปฏิบัติธรรมนะ ก็มีความสุขบ้างแล้ว ยิ่งเป็นฆราวาสญาติโยมที่มา มีความสุขเลย ถ้าเราได้แสดงออก บอกความเท็จความจริงให้พ่อให้แม่ฟัง ก็ยิ่งจะเป็นผลที่ดีขึ้นมาอีก ดึงพ่อดึงแม่ขึ้นจากนรกได้ จูงขึ้นจากนรกไปสู่สุคติ ไปสู่สวรรค์นิพพานได้ เรียกว่า อภิชาตบุตร เป็นบุตรที่ประเสริฐ พอได้ยินว่าลูกชายคนนี้ ลูกสาวคนนี้ อิ่มใจ สุขใจ ชื่นใจ เต็มใจ ไม่เหมือนความชั่ว

            เวลานี้พ่อแม่หิวความดีของลูก ไม่หิวข้าวหิวอะไรหรอก หิวความดีของลูก ถ้าลูกเป็นคนดี ท่านก็อิ่มใจ อิ่มใจ ถ้าพ่อแม่อิ่มใจเพราะลูก เราก็ถือว่าเราใช้หนี้ เมื่ออุทิศให้มารดาบิดา อุปัชฌาย์อาจารย์ อะไรที่เรากรวดน้ำ มันก็สมที่เราได้ซ้ำลงไป ว่าลงไป ถึงใจเรา มันถึงกัน ลูกเป็นยังไง แม่เป็นอย่างนั้น ยิ่งเราได้มือ ได้แขน ได้ขา ได้กาย ได้ใจมานี่ เป็นสมบัติของพ่อของแม่  เราจะไปคิดชั่วไม่ได้ สงสารพ่อแม่ เราจะไปทำชั่วไม่ได้ สงสารพ่อแม่ หัวใจดวงนี้เป็นของพ่อของแม่ พ่อแม่ไม่อยากให้เราเป็นทุกข์ ถ้าเราเป็นทุกข์ถือว่าข่มขืนหัวใจของพ่อของแม่ กายก็เหมือนกันของพ่อของแม่ ไปทำชั่วผิดศีลผิดธรรม ก็เรียกว่า ข่มขืนหัวใจของพ่อของแม่ เจ็บปวด จึงเป็นการตอบแทนบุญคุณที่ถึงเนื้อถึงตัว มีกายมีใจพิสูจน์ได้จากเลือด สายเลือดก็อันเดียวกัน มีพ่อมีแม่จริง ๆ พวกเราเนี่ย

            เพราะฉะนั้นยังไงก็ต้องมีหลักอย่างนี้พวกเรา ให้ฝึกตนสอนตน ตามสมควรแก่ตัวเอง ตามสมควรแก่ธรรม ผู้ใดตั้งใจอบรมฝึกฝนก็จะมีผลเกิดขึ้น ตามสมควรแก่ผู้ปฏิบัติ ตัวใครตัวมัน ไม่มีใครช่วยกันได้