ฟังธรรมกัน เงี่ยหูฟังดีๆ มีผู้บอกศาสตร์บอกศิลป์ มีประโยชน์ ใส่ใจ แล้วก็ได้มีความรู้มีวิชามาเพราะมีผู้บอกศาสตร์บอกศิลป์ ตั้งแต่นานมาแล้วเกือบจะทั้งหมดของชีวิตให้ได้เป็นการอาชีพ การงาน ก็มีผู้บอกศาสตร์บอกศิลป์ทำอย่างไร แล้วก็มีอาชีพ มีข้าวกิน มีเสื้อผ้านุ่งห่ม มีอาหาร มียารักษาโรค ในโลกนี้มันมีความเป็นธรรมที่สุด ถ้าเราหลง เราก็ต้องโกรธต้องทุกข์แน่นอน เป็นธรรมแล้วที่เราทุกข์ เจ็บไข้ได้ป่วย มันเป็นธรรมที่สุดเพราะเราใช้ชีวิตผิดพลาด เคยร้องไห้ เคยเสียใจ ถูกต้องแล้วเพราะเราไม่รู้ไม่เข้าใจ ถ้าเราศึกษาเรื่องใดมันต้องรู้เรื่องนั้น หรือควรไต่ถามท่านผู้รู้ ลูกไม้ต้นไม้บางต้นเค้ามีความเป็นธรรม บางต้นต้นใหญ่ๆลูกเล็กๆเป็นธรรมแล้ว บางต้นต้นเล็กๆลูกโตๆก็เหลือเป็นธรรมแล้ว เช่น ฟักแฟงแตงกวาเป็นเถาเป็นเครือเล็กๆแต่ลูกโต มันก็เป็นธรรมแล้ว มีรสขมรสหวานต่างกันก็เป็นธรรมแล้ว แล้วแต่เราจะใช้ ฤดูก็มีความเป็นธรรม ตอนนี้ก็เป็นขึ้นหนึ่งค่ำเดือนสิบแล้ว มันผ่านไป แต่ละกาลเวลาผ่านไป เป็นธรรมแล้ว ฤดูฝนก็หมด ฤดูร้อนฤดูหนาวก็มาเป็นความเป็นธรรม ชีวิตเราก็จะได้ชำนาญคล่องแคล่ว ในเรื่องการใช้ชีวิต ในการทำมาหากินก็เป็นธรรม

            ถ้าฤดูฝนเราก็จะทำอะไร ถ้าฤดูฝนเรารู้จักใช้ชีวิตเป็น ทำอยู่ทำกิน ต้นเดือนพฤษภามาก็เป็นฤดูฝนมีอะไรที่ต้องปลูกต้องฝังปลูกลงไป เดือนเจ็ดเดือนแปดมีฝน เดือนเจ็ดก็มีฝนเดือนแปดมักจะแล้ง เดือนเก้าเดือนสิบนี้ฝนชุกเป็นอย่างนี้มาตั้งแต่โบราณ ตั้งแต่ไหน ช่วงฤดูเจ็ดแปดนี้เป็นฤดูที่ปลูกฝัง การทำนาก็ทำนาเสร็จแล้วเพราะเราไว เดือนเก้าเดือนสิบฝนชุกทำไม่ได้ ก็มาพักผ่อน ทำมาหากินทำอันอื่น ฤดูแต่ละฤดูแบ่งให้เราทำงานได้ตามฤดูกาล มีประโยชน์ แต่คนที่เฉื่อยชาเชื่องช้าก็ทำอะไรไม่ได้ ถ้าเราทำได้ ต้นไม้ที่เราปลูก ต้นพริกต้นมะเขือที่เราปลูก ต้นข้าวที่เราปลูก ฟักแฟงแตงกวาที่เราปลูกต้นมันต้นอ้อยที่เราปลูก มันก็งาม เช่นชาวไร่ปลูกมันตั้งแต่เดือนพฤษภามิถุนา ทำงานหกเจ็ดเดือนก็เก็บเกี่ยวได้ ถ้าคนปลูกล่าไปก็เก็บไม่ได้ ไม่ทันผล ผลหมด หัวมันก็ยังไม่โต ผลหมดไปแล้ว ผ่านไปแล้วเอาคืนไม่ได้ เมื่อวานก็หมดไปแล้วทำอะไรไม่ได้ เรามีสติตั้งแต่เดือนก่อน เดี๋ยวนี้เราก็งามแล้ว ถ้าเราไม่เคยมีสติ เดี๋ยวนี้ก็ไม่งามเลย ยังไม่มี ให้หลงเป็นหลง ให้ทุกข์เป็นทุกข์ มันก็ยังมีอยู่ ถ้าหลงเป็นหลงจะมีตลอดชีวิต เป็นปัญหาด้วย ถ้าทุกข์เป็นทุกข์ก็จะมีไปหลายภพหลายชาติ ถ้าหลงเป็นรู้มันจะหมดไปได้ บางคนก็รู้ บางคนก็ไม่รู้ เรื่องเดียว เรื่องเดียวบางคนก็สุขบางคนก็ทุกข์ แต่บางคนไม่สุขไม่ทุกข์แล้ว เรื่องใหญ่ๆ คือเกิดแก่เจ็บตาย บางคนก็ทุกข์แต่บางคนไม่ทุกข์แล้ว เพราะผ่านแล้ว ทำแล้วแล้ว เสร็จแล้ว แม้แต่การท่องจำชำนิชำนาญศาสตร์ต่างๆ จำได้แล้วไม่ต้องเรียนอีก เป็นสูตรอะไร คันถธุระ วิปัสสนาธุระในธุระของเรา คันถธุระศึกษาคำสอน วิปัสสนาธุระเอามาทำ รู้แล้วมาสอนตัวเอง ทำได้แล้วตามความรู้ ได้ประโยชน์ สิ่งไหนผิดก็ถือว่าเป็นโทษ เห็นแล้ว กินเหล้าเป็นโทษ สูบบุหรี่เป็นโทษ โกรธเป็นโทษ ทุกข์เป็นโทษ หยุดแล้วไม่ทุกข์แล้วไม่โกรธแล้วไม่หลงแล้ว นี้มันเป็นไปได้ชีวิตเรา มันจึงได้ชื่อว่าสัตว์ประเสริฐ

            ศาสตร์ศิลป์ทั้งหลายพระพุทธเจ้าสอนไว้หมดเรื่องชีวิต ไม่เป็นเกี่ยวข้องกับเพศใด ภาวะใด หน้าที่การงานแบบไหน หน้าที่ความเป็นพ่อเป็นแม่สอนไว้หมด หน้าที่ความเป็นลูกสอนไว้หมด หน้าที่ความเป็นสามีภรรยาสอนไว้หมด หน้าที่ความเป็นเพื่อนสอนไว้หมด หน้าที่ของความเป็นลูกศิษย์สอนหมด หน้าที่ของความเป็นครูอาจารย์สอนไว้หมด บอกหมด ถ้าเราทำตามคำสอนจะอยู่กันด้วยความสงบร่มเย็น ถ้าเราไม่ใส่ใจ ไม่มาทำ ก็ไม่มีประโยชน์ ชาติทั้งชาติตายไปเปล่าๆ ไม่ได้มีร่องรอยความดี ให้มีรากความดีเกิดขึ้นในชีวิตเราบ้าง รากของความดีมีอะไรพอที่เป็นประโยชน์ต่อโลก ทำอะไร รอยอะไรในแผ่นดินนี้มีอะไร บอกอะไรผิดต่อคนไหม บอกอะไรถูกต่อผู้คนไหม บอกตัวเองไหมตัวเองทำได้ไหม นี่ต้องใส่ใจพอสมควร ได้ประโยชน์จริงๆ ชีวิตเรานี้เป็นสัตว์ประเสริฐ ทำดีได้ ละความชั่วได้ ถึงที่สุด ดีที่สุด เราจึงไม่ควรประมาท แม้เราศึกษาคันถธุระเวลานี้ก็มีประโยชน์ อาจจะเป็นประโยชน์ต่ออีกในวันข้างหน้า หรือในวันนี้อย่างน้อยก็เป็นประโยชน์ต่อเรา ก็มีอะไรที่หวังพึ่งเราอยู่ในโลกนี้ แผ่นดิน แม่น้ำ อากาศ ป่าไม้ สัตว์สาราสิง ต่อผู้คนทั้งหลาย วันนี้ก็อาจารย์ตุ้ม อาจารย์โน้ส ไปปราจีน เมื่อวานอาจารย์ไพศาลไปกรุงเทพฯ ไปบอกศาสตร์บอกศิลป์ต่อผู้คน มีคนต้องการให้ไปบอกไปสอน ไปชี้แจง บางอย่างเค้าสอนกันไม่ได้ให้เราคนอื่นไปสอน ยังมีอีกมากในโลกนี้คนหลงก็มีมาก คนทุกข์ก็มีมาก อย่างน้อยก็มีพ่อแม่พี่น้องลูกหลาน พวกเราเกี่ยวข้อง พระพุทธเจ้าทำหน้าที่เรื่องนี้ ญาตัตถจริยา ประโยชน์ต่อญาติ โลกัตถจริยา ประโยนชน์ต่อโลก พุทธัตถจริยา ประโยชน์ต่อพระพุทธศาสนา อย่างที่เราสาธยาย กิจอันใดที่เราตถาคตผู้เอ็นดู ได้ทำกับพวกเธอแล้ว ได้บอกแล้ว พร่ำสอนอยู่เสมอ สี่สิบห้าปี ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย วันหนึ่งห้าครั้ง

            พุทธกิจของพระองค์ มีชีวิตอยู่สี่สิบห้าปีทำอะไร มีใครทำได้ขนาดนั้นหรือ ประเทศอินเดียกว้างใหญ่ไพศาลแม้แต่ก่อน เดี๋ยวนี้แบ่งออกเป็นสี่ประเทศ ทั่วถึงหมด อินเดีย เนปาล บังคลาเทศ ปากีสถาน อินเดีย เนปาล บังคลาเทศ ปากีสถาน สี่ประเทศกว้างใหญ่ไพศาล มีร่องรอยพระพุทธเจ้าไปทั่วทุกแห่ง มีใครไม่รู้ มนุษย์คนไหนในโลกนี้ ผู้เป็นศาสดาผู้เอ็นดู ศาสดาของพวกเรา อะไรที่มีการบกพร่องไหม ไม่มีเลย น่าจะสนใจ น่าจะศรัทธา น่าจะเชื่อฟัง แล้วจะได้ประโยชน์จริงๆ ถ้าไม่ทำตามก็เป็นโทษจริงๆ ซุกซน เกิดโรคเกิดภัยจริงๆ ถ้าไม่ซุกชนก็ไม่มีโรค มันก็เป็นธรรมที่สุด ไม่ต้องเรียกร้องหาความเป็นธรรมที่ใด สร้างความเป็นธรรมให้เกิดขึ้นแก่เราก่อน ถ้าเรามีความเป็นธรรมต่อเราแล้ว คนอื่นก็ได้รับความเป็นธรรมต่อเรา ไม่ต้องเรียกร้อง มันจะเกิดขึ้นเอง ไม่เบียดบียนตนเอง ไม่เบียดเบียนคนอื่น สิ่งอื่น วัตถุอื่น อย่างนี้ วันนี้ก็เป็นวันที่ตามรอยหลวงพ่อเทียนเกิดขึ้นที่วัดต่างๆ เขาก็นิมนต์ให้หลวงตาไปวัดโมกข์ขอนแก่นในวันที่ ๑๓ กันยา เป็นวันมรณภาพของหลวงพ่อเทียน ถ้าจัดงานแต่วันนี้ตามรอยหลวงพ่อเทียน แม่นบ่ พ่อใหญ่ ยี่สิบกว่าปีมาแล้ว ลูกศิษย์หลวงพ่อเทียนยังใส่ใจอยู่ รวมทั้งเราด้วย เขาจะไปรวมกันที่วัดโมกข์ เขาอาจให้หลวงตาไปนำพา แล้วก็หมดโอกาสไปเรื่อยๆ เมื่อวานก็ไปสามจังหวัด มหาสารคาม ขอนแก่น อาจารย์มามืดพอดี แม่นบ่ ก็พอจะมีประโยชน์กล้าไป กล้ากินข้าวชาวบ้าน กล้านุ่งผ้า กล้าอยู่เพราะไม่ได้หลอกใคร ไปบอกความจริงความเท็จต่อผู้คน ทีนี้วัดเราก็ติดอันดับ เห็นอาจารย์ตุ้มเล่าบอกว่าติดอันดับนะ ใครตั้งอันดับให้ มีหลายคนสำนักงานพุทธศาสนาแห่งชาติอะไรก็ไม่รู้ ติดอันดับหนึ่งไปเสียแล้ว เราไม่รู้นะ มีคนทั่วๆไปจัดงานหนึ่งศตรวรรษหลวงพ่อเทียน ปีหน้าแล้ว จะเริ่มตั้งแต่ปลายปี พฤศจิกาธันวาไป ที่นี้ก็ร่วม เดี๋ยวนี้ก็ประชุมกันมาหลายรอบแล้ว ใครเป็นคนเริ่มต้น ไม่ใช่ลูกศิษย์หลวงพ่อเทียนเลย เป็นคนที่เขามีสติปัญญา เขารู้ลับๆ พวกเราเป็นลูกศิษย์หลวงพ่อเทียนกราบอยู่ทุกวัน ทำอะไรไหมเขาไม่ได้เหมือนเรา เขาจัดยิ่งใหญ่ มีชื่อมาให้หลวงพ่อทราบ อ่านดู เราไม่ค่อยรู้จักเลย เพราะหลวงพ่อเทียนเป็นบุคคลสาธารณะเหมือนพุทธทาส ชาติกาลร้อยปีพุทธทาสผ่านไปวันนี้หลวงพ่อเทียนมาถึง จัดขึ้นอีก เขาแต่งตั้งให้หลวงตาเป็นประธานที่ปรึกษา เราก็ไม่รู้ เห็นเขาออกหนังสือมา เขาจะให้ไปเปิดวันเดือนพฤศจิกายนนี่ ที่หอจดหมายพุทธทาสที่ไหนก็ไม่รู้ เพราะตั้งกันหมดแล้ว ร้อยปีร้อยงาน ปีหน้าสนุกแล้วพวกเรานะ เตรียมไว้ พาไป อันนี้มันเป็นไปได้

            มายุคนี้สมัยนี้ปฏิเสธหลวงพ่อเทียนไม่ได้เกี่ยวกับกรรมฐาน วิปัสสนาล้วนๆ สุขวิปัสสโก ผู้เจริญวิปัสสนาล้วนเข้าถึงแก่นแท้ของศาสนา เหมือนการเกิดแก่เจ็บตายเลย ไม่ใช่เตวิชโช ฉฬภิญโญอะไรไม่ใช่ สุขวิปัสโกไม่ต้องรู้หนังสือไม่ต้องอ่านหนังสือ เขียนหนังสือได้ มาแต่อ่านตัวเอง มันหลง สัมผัสดูความหลง อ่านออกไหม นี่คือหลง นี่คือรู้ สัมผัสดู ไม่ใช่หลง ไม่ใช่รู้ ท่องไป เป็นการสัมผัสภายในชีวิต นี่คือทุกข์ นี่คือไม่ทุกข์ นี่คือความโกรธ นี่คือความไม่โกรธ ทุกข์เพราะอะไร ไหนความไม่เที่ยงเป็นทุกข์ ในความไม่เที่ยงไม่เป็นทุกข์ได้ไหม ไหนความไม่ทุกข์มันเป็นทุกข์ได้ไหม เคยทุกข์เรื่องใด ใส่ใจดูจริงไหม มันมีจริงไหมทุกข์นี้ ความโกรธมีจริงไหมดูดีๆ มันมีทางหลวงตาไม่รู้จะพูดยังไงเลยพลิกฝ่ามือให้ดูนี่ ความโกรธเป็นหลังมือความไม่โกรธเป็นหน้ามือนี้ หาได้ในชีวิตเรานี้ ไม่ต้องมาใครช่วย คนช่วยไม่ได้ คนอื่นช่วยไม่ได้ เราต้องช่วยตัวเรา แล้วเราศึกษาก็เจอแล้วจริงๆ ต่อหน้าต่อตา เจอจริงๆ เจอความคิด เจออะไรต่างๆ มากมายในชีวิตของเรานี่ เจอความหลง มีสารพัด เจอกิเลสตัณหา เจอความง่วงเหงาหาวนอน หัวฟัดหัวเหวี่ยงเหมือนกัน เคยเจอความยาก เจอความผิด ผ่านมาอย่างโชกโชน เจอความทุกข์ ยอดนักทุกข์ไม่ต้องมาคุยอวด อวดทุกข์นี่ มีเท่าไรในโลกนี้ ผ่านได้ไหม ผ่านได้ ไม่ต้องเคยทุกข์ครั้งใดไม่ทุกข์อีกแล้วชาตินี้ ปานนั้นสมน้ำหน้ามัน ยิ่งเรามาสาธยายพระสูตร พุทโธเป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบานด้วยธรรม ใครหละเป็นผู้รู้ ผู้ตื่น พุทธอยู่ที่ไหน นอกตัวเรา ถ้านอกตัวมันก็ใช้ไม่ได้ พุทโธเรื่องของอะไร ตื่น ใครตื่น ธรรมคืออะไร เป็นน้อมมาหาเราได้ไหม เป็นสิ่งที่ควรน้อมมาใส่ตัว ไม่ใช่ให้ใครทำ ทำด้วยตนเอง สันทิฏฐิโกเป็นสิ่งที่ทำด้วยตนเอง อกาลิโกปฏิบัติได้ให้ผลได้ไม่จำกัดกาล หลงตอนเช้ารู้ตอนเช้า หลงเวลาไหนรู้เวลานั้นวินาทีที่มันหลง วินาทีที่ไม่หลง มันหลงเรื่องอะไร ที่มันเกิดขึ้นกับกาย กับใจ มันเกิดขึ้นตรงไหน รู้มันหมดแล้วก็ มันก็ไม่ลับไม่ลี้ ปัญหาต่างๆ เกิดขึ้นในกายในใจเรานี้ ไม่ลับไม่ลี้ โง่ๆ ถ้าเป็นโยมก็เป็นโยมเจ้าซุกซน จับก็ได้ไม่ต้องไปตีมัน เวลามันกะจับ มันซุกชนตะกละตะกราม ความหลงก็ตะกละตะกราม ปรู๊ดมาเลย ความทุกข์ก็ตะกละตะกราม ถ้าเรามีดวงตาภายในดูจริงๆ มันจะหัวเราะได้นะ

            บ้าเอ๊ย! บ้าเอ๊ย! ด่าตัวเอง แค่นี้ก็หลง แค่นี้ก็โกรธเหรอ แค่นี้ก็ทุกข์เหรอ อยู่คนเดียวก็ทุกข์ นอนอยู่ ทุกข์กับความคิด บ้าเอ๊ย!เวลานี้นอนหาเรื่องมาคิด คิดขึ้นมาทุกข์เลย บ้าเอ๊ย! แค่นี้ติดโง่เลย ไม่ไหว ไม่ไหว ไม่ต้องพูดคำนี้ ภาษาไทยคำว่าไม่ไหว ไม่ต้องพูดนะ แย่แย่ แย่แล้วแย่แล้ว ไม่ต้องพูด ไม่มี ลบออกภาษาไทยเพราะว่าไม่ไหวคือการทำความดี ถ้ายกของหนักไม่ไหว ยังพอได้อยู่ ถ้าเอาถือว่าทุกข์ว่าอะไรต่างๆ เกิดอยู่กับชีวิตเรานี้ที่ให้เป็นทุกข์เป็นโทษ ถ้าไม่ไหวไม่เป็นโทษไม่ต้องว่า มองอะไรราบรื่นในโลกนี้ ไม่ใช่ขรุขระ มีความเป็นธรรมทุกอย่างในโลกนี้ ไม่มีอะไรเพี้ยนไปเลย เราตัดไม้ทำลายป่า โลกทำลายโลก โลกร้อน เป็นธรรมแล้ว เกิดแผ่นดินไหวเป็นธรรมแล้ว เกิดพายุ ฝนตกหนัก แผ่นดินทรุด เป็นธรรมแล้ว ไม่ใช่ไม่เป็นธรรมภูเขาไฟระเบิดเป็นธรรมแล้ว เพราะฝีมือคน หลวงตาไปดูโลกที่สหรัฐฯ เขาฉายแผ่นหนังโลกให้ดู น่าสงสาร สงสารโลกใบนี้บางส่วนก็แตกร้าวไปแล้ว บิออก เหมือนบิไปบังแล้ว พอมันบิตรงไหนก็แผ่นดินไหว เหมือนกับเหมือนกับน้ำ น้ำอยู่ในโอ่ง น้ำอยู่ในถังแล้วเอาน้ำออก มันก็ไหลทับเข้าไปหาที่เก่า มันถมไว้ ไม่เคยมีน้ำ มันหลุม เป็นหลุมเป็นอะไร หลุมในน้ำไม่มี โลกนี้ก็เหมือนกัน มันจอดเข้ากัน เวลามันแหง มันจอดเข้ากัน ถ้าแหงมากๆก็จอดหนัก ไหวไปทั่วโลก บ้านเรือนพังเลย ฝึมือของคน ธรรมชาติมันปรับ ไม่มีใครช่วยมันได้ มหาสมุทรมันปรับ คลื่นยักษ์มันปรับเพื่อมันอยู่รอด ถ้าไม่ปรับมันอยู่ไม่รอดโลกนี้ มันปรับเข้ากัน ถ้ามันปรับที่ไหนก็ล้มตายไปฉิบหายวายวอดไป หลวงตาไปดูร่อยรอยของคลื่นยักษ์ สึนามิที่ภาคใต้ เรือลำเท่าบ้านนี่ถูกน้ำซัดไปเป็นกิโลฯ มีอะไรที่แรงขนาดนั้น ไม่มีหรอก ถ้าน้ำมันใหญ่ มันปรับ มันฉิบหายหมดนะ ในแผนที่โลกเขาว่าในชัยภูมินี้ปลอดภัยที่สุด มาอยู่สุคะโตนะ มาอยู่นี่ ปลอดภัยที่สุด ที่อื่นไม่ค่อยปลอดภัยแล้ว เวลานี้ ก่อนที่จะถึงวันนั้นทำยังไงเรา สนุกนะ สนุกให้แผ่นดินทับ สนุกไม่ตายเพราะแผ่นดินทับ เลยอยู่ของเราเอง ไม่เจ็บเพราะความเจ็บ ไม่ตายเพราะความตาย ไม่ทุกข์เพราะความทุกข์ นี่โลก โลกของเรา มันร้ายขนาดไหนเราอยู่ในนี้ ไม่เคยกลัว จัดเป็นเรื่องสนุกด้วย สนุกป่วย สนุกเจ็บ สนุกตายจะว่ายังไง

            เป็นเพี้ยนไปเลยนะ ไม่เพี้ยน ยังมีสติอยู่ ไม่ได้ทุกข์เพราะความเจ็บความป่วย ไม่ได้ทุกข์เพราะความตาย ไม่มีวิธีอื่นใดนอกจากธรรมะคำสอนพระพุทธเจ้านั่นแหละ ที่เป็นศาสตร์เป็นศิลป์ใช้ได้จริงๆ เอามาใช้ได้จริงๆ อย่างที่ยาทุกวันนี้ศาสตร์ศิลป์โบราณ ถ้าตะขาบกัด ของมีพิษ งูกัดเอาพญารากดำรากพญารากดำฝนใส่น้ำมะนาวมาทาปากแผลของที่ถูกกัด มันจะดูดพิษ เคยเอามาทาบาดแผลของพิษงูเขียวหางไหม้กัดมือ มันบวม มันดำหมดมือมันจะเปื่อย ปวดก็ปวด เอาอันนี้ไปทา มันดูดหนองออกบุ่มๆ อันนี้เห็นมา ไม่ใช่จำมา จำมาแล้วมาทำดู ในนานมาแล้วลอยกระทง เด็กไปเอาดอกบัว กลางคืนที่สระ ตะขาบมันกัด ร้องไห้ พ่อแม่อุ้มมาหา มันบอกว่าพาไปหาหลวงตา พาหาหลวงตา แต่ก่อนไม่มีอนามัย มียาบ่หลวงพ่อ โอ๊ย!มีหละวา ไปขุดเอาต้นนี้มา ต้นพญารากดำก็อยู่ใกล้ๆศาลาภูเขาทอง ขุดเอา พอดีไปขอน้ำมะนาว เขาก็มีมะนาว ขอ รากดีมาฝน ฝนพอมันเป็นตุ่ม เอามาทำความสะอาดแผลมัน ทาลงไป พอทาปั๊บมันร้องอู๊ย ร้องแรงลั่นไปเลย พอมันร้องทีเดียว มันหยุด เอาอิหยังมาทา เออๆนั่นแหละอันนั้นแหละ นั่นแหละนั่นแหละเอาอิหยังมาทา พอมันดูดตึด มันร้องนะ มันพูด เอาอิหยังมาทาอีก ให้ข่อยๆแน เด็กน้อย บัดนี้เอามาทาอีกแนๆ ฝนอีก มามาทา เออนั่นล่ะ เซาแล่ว อันนี้ทดลองนะ ตะขาบ อย่าร้องไห้นะ รู้จักบ่ พญารากดำ บักไซเดน ภาษาบ้านเฮา เหลือแต่น้ำมะนาว ก็เห็นคุณค่านี้ เดี๋ยวนี้มะนาววัดเราปลูกไม่ค่อยขึ้น มีไหม ปลูกไว้กุฏิสิบสี่สิบห้านี่ อาจารย์ตุ้มว่ามีอยู่ แล้วก็เอามาปลูกไว้ ไม่ค่อยได้ดูแลนะ ซื้อมาต้นละ 150 บาท ไปปลูก ซื้อที่สวนจตุจักรเบียดกันไป อ่านหนังสือพิมพ์เห็นคุณค่าของมะนาวเลยเอามาปลูกไว้ เพื่อไม่ให้มันฉิบหาย ให้มันเหลืออยู่บ้าง

            ถ้าตะขาบกัด ช่วงนี้ตะขาบจะออกนะ รออยู่นะ เอามะนาวมาฝนพญารากดำเต็มไปหมดนี่ ศาสตร์ของคนโบราณนะ ใครบอก โบราณบอก ใช้ได้จริงๆ ใช้ได้จริงๆ อย่า อย่าให้ไม่ใส่ใจ ลองศึกษาดูอะไรที่เป็นประโยชน์ ไม่ใช่เราอยู่คนเดียว เลยใช้ได้บางโอกาสนะ ธรรมะก็เหมือนกัน เหมือนเรามีห่อข้าว เราไม่กินก็ไม่เป็นไรเอาไว้ให้คนอื่นกิน มีสติสอนเขา ไม่รู้ บางทีเราห่อข้าว เขาทำ เขารู้ เขาจะรู้ของเขาได้ประโยชน์ ไม่ใช่ว่าไม่ได้บรรลุธรรมแล้วไม่ได้สอน ไม่ใช่ บอกไปสอนไป ชวนดูบ้าง ชวนทำบ้าง ให้เป็นมิตรผูกมิตรผูกเพื่อน มองเพื่อนมองมิตรอย่าทำให้กันเดือดร้อน ช่วยเหลือให้ความคิดให้โอกาสปรึกษาหารือ ช่วยกันในด้านจิตใจ เป็นเพื่อนกันด้านจิตใจ อย่าปล่อยกันทิ้ง ยิ่งเรามาปฏิบัติธรรมนี้ ได้เป็นกอบเป็นกำจริงๆ ไม่ใช่ฝัน มีสติ มันก็มีจริงๆ มีสติก็ไม่มีความหลง ถ้าเวลาใดมันหลงมีสติ ความหลงก็หมดไปจริงๆ หัดไปอย่างนี้ สอนตัวเองอย่างนี้ มันมีไหมความหลง มันต้องมี วันหนึ่งเราเปลี่ยนหลงเป็นรู้กี่ครั้ง มันจะชำนาญไป มันลึกลง ความรู้ลึกลงๆ เหมือนต้นไม้ที่หยั่งรากลง ต้นไม้ต้นปีรากก็ใหญ่แล้วลึกแล้ว ทุกคนออกดอกออกผลก็เกิดดอกเกิดผลได้ ถ้าต้นไม้ที่เราปลูกไว้ โตวันโตคืน ถ้ายังไม่ปลูกอะไรก็ไม่มีอะไรโตขึ้นมา ปลูกสติมันก็โตขึ้นมา ปลูกศีลปลูกธรรมก็โตขึ้นมา ปลูกเมตตากรุณาโตขึ้นมา มาให้เราได้ใช้ เป็นสมบัติของเรา เป็นอริยะทรัพย์ของเรานะ นี่คือมันมีอย่างนี้ ของเท็จของจริงมีอย่างนี้ อย่าไปโทษอะไร เป็นธรรมแล้วในโลกนี้ เราหลงเราถึงโกรธ เราหลงจึงทุกข์ อย่าไปโทษคนอื่น คนอื่นทำให้โกรธ ใครทำให้โกรธ ไม่มีทางถ้าเราไม่โกรธถ้าเราไม่หลงแล้ว ลุยมันเลยโลกนี้ ไม่ต้องกลัวอะไร เขาทำให้เราโกรธเราจึงโกรธ ไม่ใช่ อันนั้นมันเพี้ยนไป คนโกรธก่อนเป็นบาปกระบุงหนึ่ง คนโกรธที่หลังเป็นบาปสองกระบุง โง่กว่าเขาอีกแล้ว เขาโกรธเขาก็โง่แล้ว โกรธตามเขาอีกโง่สองเท่าเขา เราจึงเห็นจริงๆ มันเป็นรสอย่างไร ถ้างั้นก็ให้ใส่ใจอย่าปล่อยวันเวลาทิ้งไป ให้สิทธิกัน ดูแลกัน ช่วยเหลือกัน พออยู่กันได้ มีอาจารย์กรรมฐานดูแลอยู่ หลวงตาก็อาศัยหมู่อาศัยมิตร เวลานี้ทำอะไรไม่ค่อยได้ ไปก็ไปนั่ง นั่งๆ นอนๆ ก็ยังไป ไม่อายอยากมีคำพูดแต่พูดได้ไม่มาก ต่อไปพรุ่งนี้อาจจะไปขอนแก่นอีก ไปบ่ สมควรแก่เวลาวันนี้กราบพระพร้อมกัน