ท่านทั้งหลายทำหน้าที่เป็นผู้นำในกิจการของลูกเสือ ขอแสดงความยินดีในการมาที่นี่ ในลักษณะอย่างนี้ กล่าวคือเพื่อศึกษาหรือปรึกษาหารือ เพื่อประโยชน์แก่สังคมมนุษย์ แล้วเราก็มานั่งกันกลางดิน นี่ก็เป็นรากฐานทางการศึกษา ถ้ารู้ว่าพระพุทธเจ้าประสูติกลางดิน พระพุทธเจ้าตรัสรู้กลางดิน พระพุทธเจ้าสอนกลางดิน พระพุทธเจ้าอยู่กลางดิน พระพุทธเจ้านิพพานคือตายก็กลางดิน คงจะพอใจการนั่งกลางดินกันบ้าง เดี๋ยวนี้มีแต่คนไม่ชอบนั่งกลางดิน ชอบนั่งบนตึกบนวิมาน เป็นเรื่องที่ละเลยในความจริงของธรรมชาติอย่างหนึ่ง ซึ่งไม่รู้จักพื้นฐานความเรียบง่าย เป็นต้น ความมัธยัสถ์ ความไม่เห่อ ความไม่หลงใหลอะไรเหล่านั้น มันอยู่ที่การรู้จักพื้นฐานที่ต่ำ ที่มั่นคง แผ่นดินอย่างไรๆ ก็เป็นที่รองรับสิ่งทั้งหลายทั้งปวงที่ตั้งอยู่บนแผ่นดิน แผ่นดินมีลักษณะอย่างนี้ ตีความหมายกันได้หลายอย่างหลายประการ แต่คนมันไม่สนใจ จึงไม่มีใครรู้ความหมาย ไม่อยากจะทำตัวเหมือนแผ่นดิน ที่เราจะต้องพิจารณาในการตั้งแต่ว่ามานั่งกลางดินกันเป็นต้นไปทีเดียว ความมั่นคงของแผ่นดินเป็นที่รองรับสิ่งต่างๆ ก็เหมือนกับความมั่นคงของสิ่งที่เรียกว่าธรรมะเป็นเครื่องรองรับสิ่งต่างๆ ในด้านจิตใจ แผ่นดินเป็นเครื่องรองรับสิ่งต่างๆ ในด้านวัตถุ ทางกายภาพ ธรรมะเป็นเหมือนแผ่นดินรองรับสิ่งต่างๆ ในด้านจิตใจ ให้มีสิ่งที่ควรจะมีสำหรับจิตใจของมนุษย์ จะได้สูงสมกับคำว่ามนุษย์ หากเกิดมาเป็นแต่เพียงคน เกิดมามันก็เป็นคน มันเป็นลูกคน จิตใจมันยังไม่เป็นมนุษย์ จิตใจมันยังไม่สูง สัญชาตญาณติดมาโดยกำเนิด มันน้อมไปในทางต่ำ ก็มันไปหลงใหลในความเอร็ดอร่อยสวยงาม สนุกสนาน สิ่งที่มากระทบ สัญชาตญาณเลยน้อมไปในทางต่ำ เป็นไปในฝ่ายต่ำ (นาทีที่ 4:13 จับคำไม่ได้) น้อมไปในทางสูงจะเป็นไปในฝ่ายสูง ซึ่งมันต้องการสติปัญญา น้อมไปในทางต่ำมันก็เป็นกิเลส เกิดสิ่งใหม่แก่สัญชาตญาณคือกิเลส ถ้าน้อมไปได้ในทางสูง มันเกิดสิ่งใหม่แก่สัญชาตญาณ คือโพธิ น้อมไปฝ่ายต่ำเป็นกิเลส น้อมไปฝ่ายสูงเป็นโพธิ น้อมไปฝ่ายต่ำมันเป็นกิเลส สรุปความได้ว่า มันมีความเห็นแก่ตัว ถ้าเป็นโพธิ มันไม่เห็นแก่ตัว มันเห็นแก่ธรรมะ ถ้าเป็นกิเลส มันเห็นแก่ตัวคือกิเลส นั่นเอง พอมีความเห็นแก่ตัว มันก็ทำไปตามความเห็นแก่ตัว มันก็เลยเกิดปัญหาทางสังคมขึ้นมา ที่เรียกว่าวิกฤตการณ์ วิกฤตการณ์คือความเลวร้าย ยุ่งเหยิง เดือดร้อน กระวนกระวายเป็นวิกฤตการณ์ เพราะความเห็นแก่ตัว อาจจะกล่าวได้ว่าปัญหาเลวร้ายทุกอย่างมาจากความเห็นแก่ตัว ความเลวร้ายส่วนตัวบุคคลเป็นทุกข์อยู่คนเดียว มันก็ความเห็นแก่ตัว คือกิเลสนั่นแหละ มันอยากนั่นอยากนี่ หวังนั่นหวังนี่ กระวานกระวายไม่ได้ตามใจอยาก อะไรต่างๆ เพราะมันเห็นแก่ตัวถ้ามันไม่ได้ตามจิตกิเลสมันอยาก มันก็เป็นความทุกข์ เป็นวิกฤตการณ์ส่วนบุคคล ทีนี้มันเห็นแก่ตัวเพราะมันบังคับไว้ไม่ได้ มันก็ทำสิ่งที่เป็นการเอาเปรียบผู้อื่น เบียดเบียนผู้อื่น มันเดือดร้อนกันไปทั้งบ้านทั้งเมือง คือกิจการของอันธพาลทั้งหลาย ทำไปเพราะความเห็นแก่ตัว ก็เดือดร้อนกันทั้งบ้านทั้งเมือง

ดังนั้น ศาสนาทุกศาสนา ไปศึกษาดูให้ดีเถิด ในส่วนหัวใจแท้ๆ ของศาสนาแล้วต้องการจะกำจัดความเห็นแก่ตัวทั้งนั้น แม้ว่าจะมีวิธีการภายนอกแตกต่างกันบ้าง ในส่วนลึกๆ ของหัวใจต้องการจะมุ่งทำลายความเห็นแก่ตัว เมื่อไม่เห็นแก่ตัวมันก็จะรักผู้อื่นโดยอัตโนมัติ เมื่อรักผู้อื่นก็ทำการช่วยเหลือผู้อื่น มันก็ไม่มีการเบียดเบียน ความไม่เห็นแก่ตัวมันมีความสำคัญอย่างนี้ เห็นแก่ตัวในจิตใจของสัตว์โลก อยากจะได้ เห็นแก่ตัวอยากจะได้ ไม่ได้ดั่งใจมันก็เกิดโกรธขึ้นมา มันเห็นแก่ตัวมันจะเอาไปทั้งหมดทั้งสิ้น ที่ยังไม่รู้ว่าจะเป็นประโยชน์หรือไม่เป็นประโยชน์ มันก็ยังต้องการที่จะเอา วนเวียนหลงใหลอยู่ที่นั่น นี่เรียกว่าภายใน ในภายนอกมันก็เห็นๆ กันอยู่ เบียดเบียนประทุษร้ายชีวิตและร่างกายของบุคคลอื่น ผิดศีลข้อที่ ๑ ปาณาติปาตา ประทุษร้ายชีวิตและร่างกายของผู้อื่น เพราะมันมีความเห็นแก่ตัว นี่มันก็ผิดศีลข้อที่ ๒ ประทุษร้ายทรัพย์สมบัติของผู้อื่นเพราะมันเห็นแก่ตัว แล้วมันก็ผิดศีลข้อที่ ๓ คือ ล่วงละเมิดประทุษร้ายของรักของผู้อื่น เพราะมันเห็นแก่ตัว มันโกหก เป็นการประทุษร้ายความเป็นธรรม ความถูกต้องของบุคคลผู้อื่น เพราะมันเห็นแก่ตัว เห็นแก่ประโยชน์ของตัว นี่มันก็โง่จนถึงกับดื่มน้ำเมา สิ่งมึนเมาทั้งหลาย เป็นการประทุษร้ายสติสัปชัญญะ (นาทีที่ 7:56) ปัญญาของตัวเอง เป็นความโง่ถึงที่สุด มันประทุษร้ายตัวเองได้ถึงขนาดนี้มาจากความเห็นแก่ตัว นี่กิจกรรมลูกเสือ ถ้ามองดูถึงขั้นหัวใจแล้วก็จะมุ่งหมายทำลายความเห็นแก่ตัวนี่เป็นหลักใหญ่เหมือนกัน นอกนั้นเป็นเรื่องประกอบ แต่ว่าเท่าที่เห็นๆ กันมาเป็นเรื่องบ้าๆ บอๆ เป็นเรื่องสนุกสนาน เป็นเรื่องหัวกันเสียโดยมาก มันไม่ได้มุ่งหมายที่จะทำลายความเห็นแก่ตัวโดยแท้จริง ไม่ได้ฝึกฝนฝึกหัดเจาะจงลงไปที่ทำลายความเห็นแก่ตัว

นี่ก็ขอให้ช่วยพิจารณากันให้ดีๆ ว่า อุดมคติทางศาสนาทั้งหมดมันอันเดียวกันกับอุดมคติของลูกเสือ คือทำลายความเห็นแก่ตัว ถ้าไม่มีความเห็นแก่ตัวมันหมดปัญหา คือเป็นพลเมืองดีของชาติ มันก็คือเป็นคนที่ไม่เห็นแก่ตัว พลเมืองเลวของชาติ มันคือเห็นแก่ตัว มันประทุษร้ายไปทุกด้าน ประทุษร้ายแม้แต่ตัวเอง ประทุษร้ายผู้อื่นด้วย แต่คำว่าลูกเสือนี่ มันอาจจะเข้าใจผิด คนโง่ๆ บางคนจะเข้าใจผิดว่าเป็นลูกเสือนี่ต้องดุร้ายอย่างเสือสิ นี่มันก็โง่ ถ้าจะดุร้าย แต่เสือไม่ต้องดุร้าย ดุร้ายอย่างเสือ ดุร้ายเหมือนอย่างเสือ เข้มแข็งเหมือนอย่างเสือ ต้องดุร้ายต่อความชั่ว ดุร้ายต่อความโง่เขลา ดุร้ายต่อกิเลส ดุร้ายต่อความเห็นแก่ตัว ในความหมายของเสือ เสือนี่เป็นไปในทางที่กำจัดสิ่งที่ควรจะกำจัดต่อไป ไม่ใช่เป็นเสือเพื่อจะกัดคนเล่นอย่างโง่เขลาบ้าๆ บอๆ คนโบราณเขาพูดว่า เสือไม่เคยขอเนื้อใครกิน นี่เป็นอย่างต่ำที่สุดแล้วว่าเสือไม่เคยขอเนื้อใครกิน ก็ควรจะเอามาเป็นคติอุทธาหรณ์ว่า ให้มันช่วยตัวเองๆ อย่าอ่อนแอให้ผู้อื่นต้องช่วย ต้องเข้มแข็งช่วยตัวเอง และไม่ขอเนื้อใครกิน ถ้ามันไม่ได้กิน มันยอมตายดีกว่าที่จะไปขอเนื้อใครกิน ให้มันยึดมั่นในอุดมคติ ช่วยตัวเอง

ก็ดูอุดมคติของลูกเสือทั้งหลาย หลาย ๆ ข้อ หลายๆ ข้อ ก็รู้กันอยู่และท่องจำกันได้ด้วยซ้ำไป ขอแต่ให้รู้ความหมายให้ถูกต้องให้แท้จริงว่ามันเป็นอย่างนั้นๆ มีความเข้มแข็ง มีความอดทน มีความซื่อสัตย์ มีความเสียสละ ล้วนแต่เป็นอุดมคติสำหรับมนุษย์ทั้งนั้น ถ้ามันยังเป็นแต่เพียงคนมันยังเห็นแก่ตัว อุดมคติของลูกเสือก็เพื่อแก้ไขความเป็นคนนี่ให้มันสูงขึ้นมาถึงความเป็นมนุษย์ ไปมองความเป็นมนุษย์ให้มันสูงกว่าความเป็นคน อย่างที่กล่าวแล้วว่าคนเกิดมาก็เป็นคน มาตามสัญชาตญาณล้วนๆ ยังไม่ได้อบรมพัฒนาอะไร มันก็เหมือนกับสัตว์ มันก็สัตว์ทั่วๆ ไป มีความคิดเหมือนกับสัตว์ทั่วๆ ไป แม้แต่สัตว์เดรฉาน นั่นคือความเป็นคน ถ้ามันได้พัฒนาสูงขึ้นไป รู้ว่าอะไรเป็นอะไร อะไรเป็นอะไร อะไรเป็นสิ่งที่เป็นไปเพื่อความสุขสงบ อะไรเป็นไปเพื่อความวินาศ มันก็เป็นคนที่ดีขึ้นๆ จนเป็นมนุษย์ มนุษย์แปลว่าใจสูง คนมันแปลว่า เกิดมา ชน ชะ-นะ ชอนอ ชน แปลว่าเกิดมา ถ้าเป็นภาษาไทยแล้วเป็นคำที่น่าห่วง คนให้ยุ่งไปหมด เอามาคน เหมือนคนของให้ยุ่งไปหมด เป็นคนบ้า มาจากภาษาบาลีว่า ชอ นอ ชน ก็จะแปลว่าเกิดมา แต่ถ้าพูดถึงมนุษย์ มะ-นะ-อุ-สะ-ยะ แปลว่าใจสูง มันสูง มันพลิ้ว มันฉลาด มันจึงอยู่เหนือปัญหา เหนือกิเลส เหนือความทุกข์จึงเรียกว่าใจสูง อุดมคติของลูกเสือทุกข้อสังเกตุดูจะพบว่าเป็นการอบรมให้มีจิตใจสูงกว่าคนธรรมดาซึ่งเห็นแก่ตัว จิตใจต่ำมาก ถ้าอบรมได้สำเร็จตามอุดมคติของลูกเสือล่ะก็บ้านเมืองรอด รอดโดยไม่ต้องบ่นอู้อี้ด่าคนนั้นด่าคนนี้ว่ามันคดโกง ทุจริตอย่างนั้นอย่างนี้ อย่างที่บ่นกันอยู่ เรียกว่าทั้งโลกมั้ง ถ้าคนมันมีอุดมคติลูกเสือกันทั้งโลก มันก็ไม่มีการเบียดเบียน มันก็ไม่มีสงคราม ไม่มีอะไรที่เป็นเหตุให้วุ่นวาย อุดมคติของลูกเสือจึงตรงกันกับอุดมคติของศาสนาหรือธรรมะ คือทำลายความเห็นแก่ตัวอย่างเดียว เป็นจุดสำคัญ

เมื่อทำลายความเห็นแก่ตัวได้ สิ่งอื่นๆ มันก็จะตามมา ความซื่อสัตย์ ความกล้าหาญ ความอดทน ความเฉลียวฉลาด สุขุมรอบคอบมันก็จะตามมา เพราะความไม่เห็นแก่กิเลส ไม่เห็นแก่ตัว คำว่าเห็นแก่ตัวคือเห็นแก่กิเลส ถ้าไม่เห็นแก่ตัว ไม่เห็นแก่กิเลส มันไปเห็นแก่ธรรมะ เห็นแก่ความถูกต้อง เรียกว่าโพธิ โพธิ คือสติปัญญาที่เอาตัวรอดได้ ขอให้เรามองให้เห็นส่วนลึกของความหมายของอุดมคติของลูกเสือทุกๆ ข้อ ว่ามันตรงกับหัวใจของศาสนาทุกศาสนา บางทีศาสนาจะไปไกลกว่าไปอีกบ้างก็ได้ อย่างเช่นว่าศาสนาต้องการให้เห็นผู้อื่นเป็นเพื่อนเกิด แก่ เจ็บ ตายของเรา ซึ่งอุดมคติของลูกเสือยังไม่ได้เคยใช้คำๆ นี้หรือเช่นนี้ ให้เป็นเพื่อนที่ดีตามที่ควรจะมีในสังคมมนุษย์

การเป็นเสือนี่ มีคำอุปมาในทางศาสนาเหมือนกัน ว่ามันซุ่มจับเหยื่อ เหมือนกับว่าภิกษุในพุทธศาสนาทำเจริญภาวนาเพื่อซุ่มจับกิเลส ฆ่ากิเลส เหมือนเสือซุ่มจับเหยื่อ ต้องมีความฉลาด มีเทคนิค มีอะไรหลายๆ อย่าง มันจึงจะจับเหยื่อได้ จึงต้องมีการฝึกฝน จึงเกิดทำให้เกิดมีการฝึกฝนกันขึ้นมา

แต่ถึงอย่างไรก็ดี อยากจะขอเสนอแนะว่า อุดมคติของการศึกษาหรือการฝึกฝน จะเป็นนักศึกษาหรือจะเป็นลูกเสือธรรมดา ลูกเสือพิเศษอะไรก็อยากจะให้มาถือหลักว่าทำให้ดีครบทั้ง ๖ อย่าง ๖ อย่าง ๖ ดี ข้อที่ ๑ ต้องเป็นบุตรที่ดีของบิดามารดา มันต้องตั้งต้นขึ้นมาจากการเป็นบุตรที่ดีของบิดามารดา มันจะเป็นลูกเสือหรือไม่เป็นลูกเสือ เป็นชาวบ้าน เป็นอะไรก็ตามมันก็ล้วนแล้วแต่มีบิดามารดากันทั้งนั้น ข้อแรกที่สุดต้องเป็นบุตรที่ดีของบิดามารดา รักและกตัญญูต่อบิดามารดา ไม่ทำอะไรให้ขัดใจบิดามารดา มันก็เลยทำชั่วไม่ได้ ความซื่อสัตย์ความกตัญญูต่อบิดามารดา ผู้มีพระคุณ อาจจะเป็นรากฐานในจิตใจที่ระลึกได้แน่แก่อุดมคติของลูกเสือ ให้มีความกตัญญูต่อบุคคลผู้มีบุญคุณ นี่เรียกว่าเขาจะเป็นบุตรที่ดีของบิดามารดา จนกล่าวได้ว่าบุตรนั้นคือผู้ที่เกิดมาเพื่อทำให้พ่อแม่สบายใจ ถึงอุดมคติของลูกเสือก็เถอะ ถ้ามันไม่นึกถึงพ่อแม่แล้วมันก็เป็นลูกเสือบ้า ถ้ามันไม่มุ่งหวังจะทำให้บิดามารดาพอใจ มันก็เป็นไปไม่ได้ที่จะเป็นไปในทางดี ผู้ที่เป็นบุตรทุกคนต้องตั้งปณิธานในการทำให้บิดามารดาสบายใจเพราะว่ามีบุตรคนนี้ บุตรคือผู้ที่ทำให้บิดามารดาสบายใจ ลูกเสือก็ควรจะเป็นบุตรที่ดีของบิดามารดา เป็นจุดตั้งต้น แล้วข้อที่ ๒ ก็เป็นศิษย์ที่ดีของครูบาอาจารย์ ที่จริงบิดามารดาก็เป็นครูบาอาจารย์คนแรกตั้งแต่อ้อนแต่ออกมาแล้ว แต่ว่านั่นมันเป็นเรื่องบิดามารดาไปแล้ว ทีนี้เมื่อมาโรงเรียน มาอยู่โรงเรียน มาอยู่ในชุมนุมอย่างนี้ก็กลายเป็นศิษย์ของครูบาอาจารย์ ต้องตั้งตนให้เป็นศิษย์ที่ดีของครูบาอาจารย์ ครูบาอาจารย์ต้องอบรมให้เขาเป็นศิษย์ที่ดีของครูบาอาจารย์ โดยธรรมชาติมันก็จัดมาอย่างนี้ เพราะว่ามันพ้นวิสัยที่บิดามารดาจะสั่งสอน มันก็ส่งมาที่ครูบาอาจารย์เพื่อสั่งสอน เขาจะต้องเป็นศิษย์ที่ดีของครูบาอาจารย์ ศิษย์ที่ดีของครูบาอาจารย์มีความหมายว่าครูบาอาจารย์สามารถนำไปได้ (นาทีที่ 18:52) ถ้าเด็กคนไหน หรือลูกเสือคนไหนก็ตามใจ ทำตนเป็นผู้ที่ครูบาอาจารย์นำไปไม่ได้ มันก็เป็นคนเลว เป็นเด็กที่เลว ไม่เป็นลูกเสือ คือไม่เป็นศิษย์ที่ดีของครูบาอาจารย์นั่นเอง ถ้าเป็นศิษย์ที่ดีของครูบาอาจารย์ ก็ต้องทำตนให้ครูบาอาจารย์นำไปได้ แต่นี่มันไม่เชื่อฟัง มันนำไปไม่ได้ บางทีมันก็ต่อต้านครูอีก** (นาทีที่ 19:29) บางทีก็อันธพาลถึงกับว่าทำร้ายครูด้วยซ้ำไป ไม่พยายามทำตนให้ครูบาอาจารย์นำไปได้ อุดมคติของเยาวชนหรือของลูกเสือนี่อย่าลืมเสียว่าต้องทำตนให้เป็นผู้ที่ครูบาอาจารย์นำไปได้ จะได้ชื่อว่าเป็นศิษย์ที่ดีของครูบาอาจารย์ ถ้าเรายังมีอะไรที่เป็นอุปสรรคต่ออุดมคติอันนี้ก็รีบละเสียเถิด ละเสียให้ครูบาอาจารย์ท่านนำไปได้ หลักการทั่วไป ครูบาอาจารย์ก็นำไปสู่ความถูกต้อง ความดียิ่งๆ ขึ้นไปทั้งนั้น ที่นี้ที่ ๓ ก็เป็นเพื่อนที่ดีของเพื่อน เดี๋ยวนี้ มันโตขึ้นมามากแล้ว มันต้องเกี่ยวข้องสัมพันธ์กันกับเพื่อน อยู่ในโรงเรียนก็ดี ในหมู่คณะลูกเสือก็ดี มันก็มีเพื่อน ทั้งนั้นก็ทำตนให้เป็นเพื่อนที่ดีของเพื่อน อุดมคติของเพื่อนที่ดีก็คือ การพร้อมที่จะช่วยเหลือ พร้อมทุกอย่างทุกประการในการที่จะช่วยเหลือทางกาย ทางวาจา ทางใจ ทางวัตถุสิ่งของ ทางอะไรก็ตาม พร้อมที่จะช่วย เพราะมันรู้ความจริงข้อหนึ่งว่ามันอยู่คนเดียวในโลกไม่ได้ สมมติว่าใครเขาจะให้เราเป็นเจ้าโลก ครองโลกทั้งหมดเลย แต่อยู่คนเดียว อยู่คนเดียว อย่างนี้มันก็ทำไปไม่ได้ แล้วมันก็อยู่ไม่ได้ด้วย มันอยู่ไม่ได้ มันก็เลยมีอุดมคติสำหรับโลกขึ้นมาว่า มันจะต้องอยู่ร่วมกัน ต้องมีเพื่อนร่วมโลก มีเพื่อนร่วมบ้านเมือง ร่วมครอบครัว ต้องมีเพื่อน เขาเรียกต้องมีเพื่อน

คำว่าเพื่อนมีหลายความหมาย คำว่า มิต-ตระ มิต ตระ แปลว่า มีเมตตา มีความรักใคร่โดยบริสุทธิ์ จึงจะเป็นเพื่อนในนามว่ามิตร จะต้องมีความพอใจร่วมกัน ทำงานร่วมกันได้สม่ำเสมอกัน อย่างนี้เรียกว่า สะ-มะ สะ-มะ (นาทีที่ 22:01) แปลว่าเพื่อนเหมือนกัน ถ้าสะ-หา-ยะ สะ-หา-ยะ ไปด้วยกันๆ ไปสู่จุดหมายปลายทางของมนุษย์ด้วยกัน ถ้าเอานิพพานเป็นจุดหมาย ก็กำลังมุ่งหมายไปสู่พระนิพพานด้วยกัน ไม่ว่าจะทำงานอะไรในทางโลกๆ มันมีจุดหมาย ก็มาร่วมกระทำกันเหมือนกับไปด้วยกัน ก็ยังเรียกว่าสหาย โอ้ย มีคำอีกมากที่เป็นความหมายของคำว่าเพื่อน ในอินเดียสมัยโบราณ คนจะนิยมความหมายของคำว่าเพื่อน หรืออุดมคติของเพื่อนมาก นี่มีเรื่องเล่าไว้เป็นนิติ นิติ (นาทีที่ 22:52)สำหรับมนุษย์ว่า ลูกชาย ชายหนุ่ม ๔ คนเป็นลูกชายของเศรษฐี ก็ออกไปเที่ยวริมเมือง ผ่านเกวียนของนายพรานที่บรรทุกเนื้อมาเต็มเกวียน ทั้ง ๔ คนนี้มันก็พูดกันว่าเราจะลองความสามารถว่าใครจะขอเนื้อจากนายพรานได้มากกว่าใคร ลูกเศรษฐีคนแรกเข้าไปก็บอกว่า “ไอ้พรานให้เนื้อแก่กูบ้าง” นายพรานมันก็เอาพังผืดให้จำนวนหนึ่ง โดยบอกว่า “คำพูดของท่านมันเหมือนกับพังผืด เอาพังผืดไป” ทีนี้คนที่ ๒ ว่า “พี่พราน” คำพูดนี่เป็นเนื้อเป็นหนังเป็นล่ำเป็นสัน เขาก็ให้เนื้อล่ำๆ คนที่ ๓ ว่าพ่อพรานๆ นายพรานเขาว่าคำว่าพ่อนี่เป็นที่จับใจ มันก็เลยให้เนื้อหัวใจ เนื้อหัวใจ เนื้อให้หมด คนที่ ๔ บอกเพื่อนๆๆ ให้เนื้อบ้าง มันบอกว่าคำว่าเพื่อนนี่มีความหมายหมดสิ้น ครอบงำความหมายหมดสิ้น เลยให้หมดทั้งเกวียน

คำว่า “เพื่อน” มันมีความหมายมากกว่าที่เรารู้จักกันเวลานี้ เดี๋ยวนี้มันรู้จักแต่เพื่อนกินเหล้ากัน เพื่อนกินมันหาง่ายเพราะทุกคนมันชอบกินทั้งนั้น มันหาง่าย เพื่อนตายมันหายากเพราะทุกคนมันไม่ชอบตาย เพื่อนตายก็หายาก แต่คำว่าเพื่อนนี่มันไม่ได้หมายความอย่างนั้น หมายความจะไปด้วยกันให้ถึงจุดประสงค์ มุ่งหมายปลายทาง ด้วยความช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ในการเป็นเพื่อนที่ดีคือการช่วยเหลือซึ่งกันและกันให้ถึงจุดมุ่งหมายปลายทาง การเห็นแก่ส่วนรวมของมนุษยชาติมากกว่าที่จะเห็นแก่ตัว ทางธรรมะถือว่าเป็นเพื่อนเกิด แก่ เจ็บ ตายด้วยกัน มันก็หมด เป็นความหมายหมด ทีนี้ที่ ๔ เป็นพลเมืองที่ดีของชาติ มันก็จะพูดกันอย่างนั้นมากกว่าอย่างอื่นว่าลูกเสือคืออุดมคติเป็นพลเมืองที่ดีของชาติ แต่เราก็ยังมีพลเมืองร้ายเต็มไปหมด บางทีมีพลเมืองร้ายในเครื่องแบบเสียด้วย เพราะความที่มันไม่รู้ว่าชาติคืออะไร ความจำเป็นที่จะต้องมีชาตินั้นคืออะไร มันก็ยังไม่รู้ มันก็ยังเห็นแก่ตัวมากกว่าเห็นแก่ชาติ พวกนักการเมืองมันก็ยังเห็นแก่พรรคของมันยิ่งกว่าเห็นแก่ชาติ ความเห็นแก่ตัวมันร้ายกาจมาก มันสำคัญมาก มันทำให้พลเมืองไม่เห็นแก่ชาติ เพราะมันเห็นแก่ตัว ต้องซักซ้อมความเข้าใจกันบ้างว่าถ้าจะเป็นพลเมืองที่ดีของชาติ ก็ต้องเห็นแก่ชาติ ถ้าชาติตาย เราก็ตายด้วย แต่ถ้าเราตาย ชาติไม่จำเป็นจะต้องตายด้วย เราตายเพื่อชาติอยู่ได้ มันก็ยังมีความหมายบ้าง อบรมกันอย่างไรเพื่อให้เห็นแก่ชาติ นี่เป็นอุดมคติของมนุษย์ที่ถูกต้องหรือว่าจะเป็นอุดมคติของลูกเสือก็ตามใจ แต่มันก็ต้องมุ่งหมายไปยังอุดมคติที่ถูกต้อง ทีนี้ข้อที่ ๕ เป็นสาวกที่ดีของศาสนา เป็นศาสนิกที่ดีของศาสนา ทีนี้ยังเป็นสาวกที่เลว เป็นศาสนิกที่เลว รีบศีลไปหยกๆ มันก็ไปกินเหล้า บางทีก็กินเหล้าในวัด มันรับศีล มันก็ยังทารุณโหดร้าย มีขโมย มีล่วงเกินของรักของบุคคลอื่น พูดเท็จเพื่อประโยชน์แก่ตัว ดื่มน้ำเมาทำลายสติสัมปชัญญะของตัว เพียงเบื้องต้นพื้นฐานแค่นี้ มันก็ยังถือไว้ไม่ได้ มันก็ไม่อาจเป็นศาสนิกหรือสาวกที่ดีของศาสนาได้ คำว่าเป็นสาวกที่ดีของศาสนาก็หมายความว่า สามารถเทิดทูนศาสนาได้ สามารถนำศาสนามาปฏิบัติเพื่อประโยชน์แก่ตนได้จริง อย่างนี้เรียกว่าเป็นสาวกที่ดีของศาสนา ทีนี้ข้อสุดท้ายก็เป็นมนุษย์ที่เต็ม ก็มันดีๆๆ มาทั้ง ๕ ดี มันก็จะเป็นมนุษย์ที่เต็ม มันเป็นบุตรที่ดีของบิดามารดา เป็นศิษย์ที่ดีของครูบาอาจารย์ เป็นเพื่อนที่ดีของเพื่อน เป็นพลเมืองที่ดีของชาติ เป็นสาวกที่ดีของศาสนาแล้ว มันก็เป็นมนุษย์ที่เต็มเปี่ยมแห่งความเป็นมนุษย์ ถ้าพูดให้ถึงระดับสูงสุด ลึกซึ้งที่สุดในความเต็ม เป็นมนุษย์ คือความเป็นพระอรหันต์ แต่ทีนี้เราอย่าเพิ่งพูดถึงความเป็นพระอรหันต์เลย เป็นมนุษย์ที่เต็มในความหมายว่า นี่มันเป็นดี ๕ อย่าง เป็นบุตรที่ดี เป็นศิษย์ที่ดี เป็นเพื่อนที่ดี เป็นพลเมืองที่ดี เป็นสาวกที่ดี แล้วมันก็เป็นมนุษย์ที่เต็ม ในความที่เป็นมนุษย์ไม่เต็ม เป็นมนุษย์ที่ยังพร่องอยู่ มันอันตราย อันตรายแก่ตัวเอง มีความทุกข์ อันตรายแก่ผู้อื่น เพราะมันเบียดเบียนผู้อื่น มันไม่เป็นมนุษย์ที่เต็ม ดูมันจะรู้จักความหมายนี้กันดีนะว่าเป็นมนุษย์ที่ไม่เต็มมันน่าละอาย ใครมาด่า ใครมาพูดว่าเธอเป็นมนุษย์ที่ไม่เต็ม มันก็โกรธมาก เป็นการด่าอย่างยิ่ง เป็นมนุษย์ที่เต็ม เต็มจริง เต็มถึงที่สุด เต็มตามความหมายลึกซึ้งถึงที่สุด ก็คือเป็นพระอรหันต์ เดี๋ยวนี้เราเอาถึงว่าเป็นคนดี ไม่มีอันตราย มีแต่ประโยชน์แก่ทุกฝ่าย เรียกว่าเป็นคนเต็ม มนุษย์ที่เต็ม เป็นมนุษย์ที่เต็ม แล้วก็ไม่ขัดกับอุดมคติของลูกเสือ ไปใคร่ครวญดู อุดมคติของลูกเสือทุกอย่างทุกประการ มันมุ่งหมายไปสู่ความเต็มของความเป็นมนุษย์ทั้งนั้น ทีนี้มนุษย์มันยังพร่องในความเป็นมนุษย์ ด้วยความเห็นแก่ตัว วิกฤตการณ์ คือความเลวร้ายจึงเต็มทั่วไปหมด แล้วเป็นการถาวรด้วย เป็นวิกฤตการณ์ถาวร ในปากของมนุษย์จะพูดว่าต้องการสันติภาพถาวร แต่สภาวะที่เป็นจริง แทบจะกลายเป็นวิกฤตการณ์ถาวร เดือดร้อนระส่ำระสายอยู่ตลอดเวลา นี่เพราะมนุษย์มันไม่เป็นมนุษย์ ไม่เต็มแห่งมนุษย์ ไม่มีความเต็มแห่งมนุษย์ที่เพียงพอ โลกนี้ก็ยังเต็มไปด้วยความเลวร้ายอยู่ตลอดเวลา ที่เราเห็นชัดๆ มากก็คือว่าสงคราม และผลสะท้อนต่างๆ ที่เกิดมาจากสงคราม ความก้าวหน้าในทางวัตถุ พอใจในการส่งเสริมกิเลส เห็นแก่ความสุขสนุกสนาน เอร็ดอร่อยทางเนื้อทางหนังซึ่งล้วนแต่ส่งเสริมกิเลส เมื่อแข่งขันกัน เบียดเบียนกัน แย่งชิงกันเพื่อได้สิ่งเหล่านั้น พวกอันธพาลทั้งหลายก็เห็นแก่ความเอร็ดอร่อยทางเนื้อทางหนัง ถ้าเว้นอย่างนั้นเสียแล้ว ก็ไม่ต้องเบียดเบียนฆ่าฟันกัน เพราะอย่างไรๆ มันก็ยังพอกิน รอดชีวิตอยู่ได้ แต่เดี๋ยวนี้ ความต้องการความเอร็ดอร่อยทางเนื้อทางหนังอันไม่รู้สิ้นสุด มันจึงต้องทำมากออกไป มันจึงต้องมีการเบียดเบียนผู้อื่น ให้ได้ปัจจัยมาเพียงพอ สำหรับจะหาความเอร็ดอร่อยทางเนื้อทางหนัง

นี่ลองสังเกตดูสิว่าไอ้ความเป็นมนุษย์ที่เต็มนี่มันเป็นอย่างไร ความเป็นมนุษย์ที่ยังพร่องอยู่ไม่ถึงครึ่งด้วยซ้ำไป มันเป็นอย่างไร บางคนอาจจะพูดได้ว่าไม่มีความเป็นมนุษย์เสียเลยก็มี ไม่ใช่ไม่มี อุดมคติของลูกเสือ สภาการลูกเสือที่ตั้งขึ้น ท่านมุ่งหมายสิ่งเหล่านี้ แต่ไม่ได้ออกชื่อตรงๆ อย่างนี้ เราขอท้าทายว่ามันมีความหมายชัดๆ ตรงๆ อย่างนี้ อุดมคติของลูกเสือเฟ้นดูให้ดี ความมุ่งหมายต้องการให้เป็นบุตรที่ดี เป็นศิษย์ที่ดี เป็นเพื่อนที่ดี เป็นพลเมืองที่ดี เป็นสาวกที่ดี เป็นมนุษย์ที่เต็ม นี่ขอให้ตั้งอกตั้งใจใคร่ครวญดูอย่างละเอียดอย่างลึกซึ้ง จะเห็นว่าปัญหามันตรงกันหมดทั้งโลก ทั้งทางฝ่ายศาสนา ทั้งทางฝ่ายบ้านเมือง ทั้งทางฝ่ายมนุษย์ มันมีความมุ่งหมายที่จะอยู่อย่างสันติสุข มีสันติสุขของบุคคล ทุกคนเป็นสุข และต้องการจะอยู่อย่างมีสันติภาพของสังคม เพื่อสังคมทั้งหมดหรือทั้งโลกนั้นมันเป็นสุข สันติสุขของบุคคล สันติภาพของสังคมนั่นแหละ มันเป็นอุดมคติของมนุษย์ อะไรๆ มันก็ต้องมุ่งไปที่นี่ การศึกษาก็มุ่งไปที่นี่ กิจกรรมลูกเสือก็มุ่งไปที่นี่ การบวช การเรียน การศึกษาสูงขึ้นไปในทางธรรม ทางศาสนามันก็มุ่งไปที่นี่ มองดูให้ดีจะเห็นว่ามันเป็นอุดมคติที่ร่วมตรงกันหมด แต่มุ่งไปที่สันติภาพของโลก เดี๋ยวนี้มันมีภาพติดอันเลวร้ายที่สุดอยู่ทำให้เป็นไปไม่ได้คือความเห็นแก่ตัวของคนในโลก ลองสอดส่องดู คนในโลกทั้งหมดมันมีคนเห็นแก่ตัวกี่คน ประมาณสักกี่คน มีคนไม่เห็นแก่ตัวประมาณสักกี่คน มันจะต่างกันลิบจนเทียบกันไม่ได้ ไอ้เราก็นับว่ามีโชคดีที่ได้มาศึกษา มาเล่าเรียน มาอบรม มาดำเนินงานกิจกรรมลูกเสือซึ่งมีอุดมคติลึกอยู่ คือความไม่เห็นแก่ตัว ความไม่เห็นแก่ตัวซึ่งแจงออกมาเป็นอุดมคติของลูกเสือได้ทุกข้อ กี่ข้อ ๑๒ ข้อ กี่ข้ออะไรก็ตามใจ มันก็มีรากเหง้าอยู่ที่ความไม่เห็นแก่ตัว ขอให้ทุกคนฝึกฝนความไม่เห็นแก่ตัว มองดูโทษร้าย ความเลวร้ายของความเห็นแก่ตัวคือกิเลส แล้วก็มีสติปัญญังโพธิ (นาทีที่ 35:45) มองเห็นว่าความเห็นแก่ตัวเป็นศัตรูของมนุษย์ ระดมกำลังช่วยกันทั้งหมดทั้งสิ้นเพื่อทำลายศัตรูของมนุษย์ คือความเห็นแก่ตัว ทำจิตใจเป็นไปในทางสูง คือ โพธิ มีโพธิแล้วไม่เห็นแก่ตัว มีกิเลสแล้วก็เห็นแก่ตัว กำจัดกิเลสแล้วก็ส่งเสริมโพธิ คือสติปัญญา การปฏิบัติให้มันก้าวหน้าไปถึงจุดหมายปลายทางคือดับทุกข์ได้ด้วยประการทั้งปวงนี่เรียกว่าโพธิ อย่าให้กิจกรรมลูกเสือรู้จักแต่เพียงเล่นรอบกองไฟ นี่มันน่าสงสาร ที่ค่ายลูกเสือมีประชุมกันอย่างนี้แล้วมีคนมาเก็บขวดเหล้าไปขายได้เป็นเข่ง สำหรับคราวนี้จะเป็นอย่างนั้นหรือไม่ก็ไม่ทราบ แต่มันเคยมีมาแล้ว ขอยืนยันว่าอย่างนี้ มันไม่ตรงตามอุดมคติที่เราตั้งใจหรือปฏิญาณว่าจะประพฤติว่าจะกระทำ

เอาล่ะเป็นอันว่าหมดเวลาแล้วตามที่ท่านกำหนดไว้ มันหมดเวลาแล้ว ให้เวลาเท่านี้ก็พูดเท่านี้ ขอสรุปความสั้นๆ ว่าทำลายความเห็นแก่ตัว แล้วก็จะรักษาอุดมคติของลูกเสือไว้ได้ โดยจำแนกออกมาเป็น เป็นบุตรที่ดี เป็นศิษย์ที่ดี เป็นเพื่อนที่ดี เป็นพลเมืองที่ดี เป็นสาวกที่ดี เป็นมนุษย์ที่เต็มเปี่ยมแห่งความเป็นมนุษย์ ขอให้ท่านทั้งหลาย ทำเหมือนอย่างว่าสัญญากันกับพระพุทธเจ้า เพราะเดี๋ยวนี้ท่านมานั่งอยู่บนดิน แผ่นดินซึ่งเป็นที่ประสูติ ตรัสรู้ สั่งสอนอยู่และนิพพานของพระพุทธเจ้า ได้มานั่งกลางดินวันนี้ ให้เป็นเหมือนกับมาทำสัญญากันกับพระพุทธเจ้า ในการที่จะพัฒนามนุษย์ให้สูงสุดยิ่งๆ ขึ้นไปตามพระพุทธประสงค์ พระพุทธประสงค์ไม่มีอะไร ส่วนตัวท่าน สำเร็จไปแล้ว หมดกิเลส หมดทุกข์แล้ว แต่ท่านมีพระพุทธประสงค์อย่างไม่มีจุดจบก็คือให้ช่วยกันทำให้เพื่อนมนุษย์ได้พ้นจากความทุกข์ตลอดกาลนาน เราร่วมอุดมคติกันกับพระพุทธเจ้า ให้เจตนาของเราขึ้นตรงต่อพระพุทธเจ้า อธิษฐานจิต มุ่งหมายบูชาคุณของพระพุทธเจ้าในการทำให้มนุษย์เป็นมนุษย์ที่เต็ม ขอให้มีความกล้าหาญ มีความเสียสละ อดกลั้น อดทน ทำให้สำเร็จตามอุดมคตินี้ แล้วมีความก้าวหน้าในหน้าที่การงาน มีความสุขสวัสดีอยู่ทุกทิพาราตรีกันเทอญ