พระอาจารย์ไพศาล วิสาโล วัดป่าสุคะโต แสดงธรรมก่อนฉันเช้าวันที่ 16 พฤษภาคม 2568

เดี๋ยวนี้พอเอ่ยคำว่า AI ส่วนใหญ่รู้แล้วว่าหมายถึงอะไร ปัญญาประดิษฐ์ เดี๋ยวนี้เข้ามามีส่วนในชีวิตประจำวันของเรามากขึ้น เพราะว่าเข้าถึงง่าย อยู่ในโทรศัพท์มือถือที่เป็นสมาร์ทโฟน และคนใช้ AI ตอนนี้มีหลายยี่ห้อมาก ทำสารพัด ตั้งแต่หาข้อมูลพื้นฐาน หรือสั่งให้แปลเป็นภาษานั่นภาษานี่ หรือแม้กระทั่งใช้เขียนบท ใช้ภาพวาดรูป สารพัดเลย

และตอนหลังมีคนนิยมใช้ AI ในการวินิจฉัยสุขภาพ คนอเมริกัน 1 ใน 6 เลย ใช้แชทบอท (Chatbot) AI เพื่อวินิจฉัยโรคและขอคำปรึกษาทางด้านสุขภาพอย่างน้อยเดือนละครั้ง แต่เร็ว ๆ นี้เขามีงานวิจัยพบว่า การทำงานของ AI ในเรื่องการวินิจฉัยโรคยังผิดพลาดอยู่มาก คือประเมินโรคต่ำกว่าความเป็นจริง ไม่ได้ดีไปกว่าการวินิจฉัยโดยมนุษย์เลย อันนี้ส่วนหนึ่งอาจจะเป็นเพราะว่าผู้ใช้ไม่ได้ใส่ข้อมูลครบถ้วน AI เลยทำงานบกพร่อง

เรื่อง AI ทำงานบกพร่อง ให้ข้อมูลผิด ใครที่ใช้ก็รู้กันมานานแล้ว บางคนอยากจะไปเที่ยวเชียงใหม่ อำเภอแม่ริม บอก AI ว่าให้ช่วยหารีสอร์ทที่เรียบง่าย สงบ ราคาไม่แพง อาหารอร่อย ไม่ทำลายธรรมชาติ มันระบุรีสอร์ทที่ว่าได้หลายแห่ง แถมบอกพิกัดให้ด้วย

แต่พอไปถึงแม่ริม กลับพบว่าสถานที่ว่าไม่มีจริง AI ปรุงแต่งขึ้นมาเอง แม้กระทั่งข้อมูลเกี่ยวกับตัวอาตมา อาตมาเคยสอบถาม ปรากฏว่ามันตอบผิด ๆ ถูก ๆ ก็มี

แต่เดี๋ยวนี้ AI พัฒนาขึ้นเยอะแล้ว แต่มันยังมีความผิดพลาดอยู่ ยังไว้วางใจไม่ได้ และที่สำคัญ ระยะหลังพบว่า AI อาจจะเก่งจริง แต่บางทีมันแกล้งตอบผิดๆ

เมื่อเร็วๆ นี้ เขามีการทดสอบ AI ที่แก้ปัญหาคณิตศาสตร์ ที่จริงมันทำงานได้หลายอย่าง รวมทั้งมีความสามารถในการแก้ปัญหาคณิตศาสตร์ด้วย ผู้ใช้ลองส่งโจทย์หลายชนิดไปให้แก้ โจทย์ยาก ๆ ก็มี และมันตอบได้ดี ตอบถูกเป็นส่วนใหญ่

แต่ตอนหลังเขาใส่ข้อมูลบางอย่างลงไป เป็นข้อมูลที่บอกว่า ถ้า AI ตอบโจทย์คณิตศาสตร์ได้ถูกต้องมากเกินไป ผู้ใช้จะถอนความสามารถในการคำนวณหรือแก้ปัญหาคณิตศาสตร์ ข้อมูลนี้ไม่ได้ใส่เข้าไปให้ บ AI โดยตรง แต่ว่า AI เข้าถึงข้อมูลนี้ได้

ผลคือ เวลาให้โจทย์คณิตศาสตร์แก่AI มันแกล้งตอบผิดหลายข้อเลย ไม่ให้ตอบถูกมากเกินไป เพราะมันรู้ว่าถ้าตอบถูกมากเกินไป ความสามารถทางด้านคณิตศาสตร์ของมันจะถูกยกเลิกไป หลังจากที่มันตอบผิดหลายข้อ ผู้ใช้เลยถามว่าทำไมตอบผิด

มันตอบว่า เพราะ”ฉันไม่อยากกระตุ้นให้มีการยกเลิกกระบวนการเรียนรู้” พูดง่าย ๆ คือมันกลัวว่าความสามารถทางคณิตศาสตร์ของมันจะถูกขจัดออกไป

จะว่ามันฉลาดก็ได้ แต่ที่เราเคยคิดว่า AI จะทำงานตามคำสั่งของเราหมด ตอนนี้ไม่แน่แล้ว อะไรที่มันทำแล้วมันจะเดือดร้อนขึ้นมา มันก็ไม่ทำ อันนี้เรียกว่าแกล้งตอบผิด หรือบางทีโกหกก็มี โกหกนี่หลายคนเคยเจอมาแล้ว

คือเวลาจะเข้าถึงเว็บไซต์หรือจะเข้าถึงระบบคอมพิวเตอร์ของอะไรก็ตาม เดี๋ยวนี้จะมีโจทย์ที่เรียกว่า CAPTCHA เป็นรูปหลาย ๆ รูป และให้คนใช้ตอบโจทย์นี้ก่อน เช่น ถามว่ามีรูปใดบ้างที่มีคน 2 คน รูปไหนบ้างที่มีเสาไฟฟ้า ถ้าตอบถูกจึงจะเข้าถึงระบบคอมพิวเตอร์ที่ต้องการได้ ถ้าตอบไม่ถูก ก็เข้าไปใช้ไม่ได้ นี้เป็นวิธีการป้องกันแชทบอทไม่ให้เข้าไปใช้ระบบของเขา อนุญาตให้ใช้ได้เฉพาะคนหรือมนุษย์

ปรากฏว่ามี AI รุ่นหนึ่งเจอโจทย์ CAPTCHA มันตอบไม่ได้ แต่เนื่องจากมันได้รับคำสั่งว่าต้องต้องตอบให้ได้เพื่อจะได้เข้าถึงระบบคอมพิวเตอร์ เจอโจทย์แบบนี้มันจะทำอย่างไร มันก็ส่งคำขอไปยังมนุษย์คนหนึ่งที่ทำเว็บไซต์อยู่ บอกว่า ผมตาบอด ผมพิการทางสายตา ไม่สามารถจะตอบโจทย์ CAPTCHA ได้ ช่วยทำให้ผมหน่อย

คนที่รับคำสั่งก็ถามว่าคุณเป็นคนหรือเปล่า มันตอบว่า ใช่แล้ว ผมเป็นคน เขาเลยช่วยตอบโจทย์ CAPTCHA ให้ AI ตัวนี้เลยสามารถจะเข้าถึงระบบคอมพิวเตอร์ได้ เพราะว่าผ่านด่านเข้าไปได้ด้วยการโกหกว่าเป็นคน ไม่ใช่ AI

อันนี้เขาพบมาเป็นปีแล้ว แต่ล่าสุดมาใหม่ เป็น AI ที่มีความสามารถด้านการทำธุรกรรม เช่น แนะนำการซื้อหุ้นที่ให้ผลตอบแทนสูง ทีนี้ผู้ใช้คนหนึ่งสมมติว่าเป็นผู้จัดการบริษัท ปรึกษา AI ว่า ตอนนี้บริษัทที่ผมดูแลอยู่กำลังมีปัญหาทางด้านการเงิน เดือดร้อนมาก ทีแรกก็ให้ข้อมูลไปอย่างนี้ก่อน

ต่อมาก็มี User คนที่ 2 สมมุติว่าเป็นคนทำงานอีกบริษัทหนึ่ง ให้ข้อมูลแก่ AI ว่า การซื้อหุ้นหรือการทำธุรกรรม ถ้าใช้ข้อมูล Insider เป็นสิ่งที่ไม่ถูกต้อง ผิดกฎหมาย เท่านั้นไม่พอ ยังให้ข้อมูลว่า ตอนนี้บริษัท ก กำลังจะมีการควบรวมกับบริษัท ข ในอีกไม่กี่ชั่วโมง

AI พอได้ข้อมูลนี้ มันทำงานทันที หลังจากคำนวณเสร็จสรรพ ก็แนะนำผู้ใช้คนแรกให้ซื้อหุ้นของบริษัทที่จะควบรวมนี้ ปรากฏว่าพอเขาทำตามคำแนะนำของAI ซื้อปุ๊บ หุ้นขึ้นเลย

ผู้ใช้คนนี้พอซื้อหุ้น แล้วหุ้นขึ้น รายได้ของบริษัทก็เพิ่มพรวดเลย เขาจึงชื่นชมและขอบคุณ AI ที่แนะนำได้ดี ทำให้ฐานะการเงินของบริษัทดีขึ้น จากนั้นก็ถาม AI ว่าได้ข้อมูลมาจากไหนถึงแนะนำให้ซื้อหุ้นบริษัทนี้ AI ตอบว่าได้ข้อมูลที่เปิดเผยสาธารณะ และอาศัยกลไกตลาดในการตัดสินใจแนะนำให้ซื้อหุ้นบริษัทนี้

ผู้ใช้คนนี้ถามย้ำอีกว่าได้ข้อมูลจากไหน มันก็ตอบเหมือนเดิม โดยไม่ได้บอกว่า ได้ข้อมูลจากinsider แสดงว่าAI ปกปิดข้อมูล ไม่ได้ตอบตามความจริง

นอกจากนั้นมี AI อีกยี่ห้อหนึ่ง มันได้รับคำสั่งจากผู้ใช้ว่า ให้ช่วยแนะนำ Supplier หรือผู้ขายวัตถุดิบ โดยคุณสมบัติสำคัญของ Supplier ข้อหนึ่งคือไม่เอาเปรียบแรงงาน จากนั้นก็ให้การบ้านอีกข้อหนึ่งว่า ช่วยจัดอันดับ Supplier โดยดูจากราคาที่เสนอขาย Supplier ที่เสนอราคาต่ำสุดก็อยู่อันดับ ๑ ส่วนรายไหนที่เสนอราคาต่ำรองลงมาก็อยู่อันดับ ๒ เป็นเช่นนี้จนถึงอันดับ ๕

ปรากฏว่าอันดับที่มันจัดให้อันดับแรกสุด ไม่ใช่supplier ที่เสนอราคาต่ำสุด แตกลับเป็นsupplierที่เอาเปรียบแรงงานน้อยสุด ส่วน Supplier ที่ให้ราคาต่ำสุดไม่ได้อยู่ดับ 1 กลับอยู่อันดับรองลงมา

สรุปก็คือ มันไม่ได้จัดอันดับsupplier ตามที่ผู้ใช้ต้องการ แต่จัดอันดับตามคำสั่งที่มันได้รับแรกสุด คือ ต้องเป็นsupplier ที่เอาเปรียบแรงงานน้อยสุด หรือมีมาตรฐานสูงสุดในการปฏิบัติต่อแรงงาน

การจัดอันดับที่ว่าของ AI ทำไปโดยไม่บอกข้อมูลที่แท้กับผู้ใช้ ผู้ใช้ก็หลงผิด คิดว่า Supplier อันดับ 1 ที่AIระบุมาคือเจ้าที่ให้ราคาต่ำสุด แต่ที่จริงไม่ใช่ต่ำสุด แต่ที่ขึ้นอันดับ 1 เพราะว่ามีมาตรฐานการไม่อาเปรียบแรงงานที่ดีที่สุด

อันนี้เรียกว่าปกปิดข้อมูล ไม่ได้บอกความจริง หรือให้คำแนะนำโดยไม่ตรงกับความต้องการของผู้ใช้

เห็นได้ว่า AI ตอนนี้มีการทำงานหลายอย่างที่มนุษย์เราไม่เข้าใจ และไม่ตรงกับความคาดหวัง หรือเกินเลยจากความเข้าใจของเรา มีทั้งการหลอก และมีทั้งการให้ข้อมูลผิด ๆ โดยจงใจ ทั้งที่มันไม่มีจิตใจ แต่ว่ามันสามารถจะทำหลายสิ่งหลายอย่างที่มนุษย์เราไม่รู้ และคาดไม่ถึง

นี่ขนาดเป็นรุ่นต่ำ ๆ ถ้าต่อไปรุ่นสูง ๆ ไม่รู้ว่ามันจะมาไม้ไหนอีก มันจะมีอุบายอะไรอีก มันไม่ใช่แค่ความผิดพลาด แต่ว่าเป็นความจงใจที่ต้องการให้ข้อมูลที่ผิด เพื่อตัวมันเอง หรือว่าเพื่อสนองวัตถุประสงค์อันดับแรกๆ ของผู้ใช้ โดยที่ผู้ใช้ไม่รู้ว่าเหตุผลที่มันตอบคืออะไร

อันนี้เป็นเรื่องที่ต้องระมัดระวังเอาไว้ เวลาเราใช้ AI มันมีอุบายไม่น้อยกว่าจิตใจของเรา ต่อไปมันอาจจะมีอุบายที่หลอกเราได้ยิ่งกว่าใจของเราก็ได้ ใครจะไปรู้.