พระอาจารย์ไพศาล วิสาโล วัดป่าสุคะโต แสดงธรรมก่อนฉันเช้าวันที่ 8 กรกฎาคม 2567

เวลาคนเราพูดคุยหรือติดต่อสัมพันธ์กันนั้นชื่อเป็นสิ่งสำคัญ ถ้าใครไม่มีชื่อ ไม่มีการเรียกชื่อ มันก็คงจะพูดคุยกันวุ่นวายมากโดยเฉพาะถ้ามีคนเยอะ ๆ จะว่าไปแล้วการตั้งชื่อหรือเรียกชื่อมันเป็นลักษณะพิเศษของมนุษย์ สัตว์อื่นไม่มีความสามารถแบบนี้ หมา หรือแมว หรือลิง

สัตว์บางชนิดอาจจะรู้ว่าชื่ออะไร แต่ว่าชื่อนั้นเป็นชื่อที่คนตั้งให้ แล้วคนก็เรียกสัตว์เหล่านั้นด้วยชื่อที่คนตั้งให้ แต่สัตว์เหล่านั้นจะติดต่อกันเองก็ไม่ได้เอาชื่อที่คนตั้งให้มาใช้ในการติดต่อ หมาติดต่อกับหมาด้วยกันเอง เขาไม่ได้เรียกหมาตัวอื่นด้วยชื่อของมัน แม้คนจะเรียกมันว่าขาว เรียกมันว่าดำ แต่ว่าหมาด้วยกันเขาจะไม่เรียกตัวนั้นว่าขาว ว่าดำ แต่จะใช้วิธีการเห่าหรือว่าส่งสัญญาณบางอย่าง

จะว่าไปแล้วหมาก็ใช้วิธีการเห่าในการส่งสัญญาณหลายอย่าง รวมทั้งทักทายกันเองด้วย แต่สัญญาณที่ว่านี้มันไม่ใช่ชื่อ มีสัตว์บางชนิดที่มีลักษณะพิเศษ เช่น นกแก้ว ที่จริงนกทุกชนิด จะมีเสียงร้องของตัวเอง ที่เป็นเอกลักษณ์ แต่ละตัวจะไม่มีเสียงร้องที่เหมือนกัน กลายเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว

อย่างปลาโลมาก็เหมือนกัน เขาก็มีเสียงผิวปากในน้ำเฉพาะตัว นกแก้วก็มีเสียงร้องเฉพาะตัว เป็นเอกลักษณ์ของเขา ไม่มีตัวอื่นร้องเหมือน ดังนั้นจึงเป็นเครื่องมือของสัตว์เวลาจะทักทายสัตว์ตัวอื่น อย่างเช่น นกแก้ว จะทักทายนกแก้วตัวอื่น ก็จะเลียนเสียงเฉพาะตัวของนกแก้วตัวนั้น หรือว่าปลาโลมา เวลามันจะเรียกปลาโลมาตัวอื่น มันก็จะเลียนเสียงผิวปากของโลมาตัวนั้น แต่อย่างนี้ก็ไม่เรียกว่าเป็นชื่อ มันเป็นแค่การทักด้วยการเอาลักษณะเฉพาะตัวของตัวที่ถูกทักมาใช้

ช้างก็เหมือนกัน มีเสียงครางเฉพาะตัว เป็นเสียงที่คนเราไม่ได้ยิน เป็นเสียงคลื่นความถี่ต่ำ แต่ละตัวเสียงก็ไม่เหมือนกัน แต่เดี๋ยวนี้เราพบว่าช้างเขามีการเรียกชื่อกัน เป็นสัตว์ชนิดเดียวที่มนุษย์เราตอนนี้รู้ว่ามีการเรียกชื่อกัน แล้วก็คงมีการตั้งชื่อ อาจจะเป็นแม่ตั้งชื่อให้ลูก

แต่ชื่อที่ว่านี้ไม่ใช่เป็นเสียงเป็นคำ เช่น ขาว แดง จิมมี่ แต่มันเป็นเสียงที่เป็นช่วงความถี่ อาจจะยาวหน่อย แต่ว่ามีความถี่เฉพาะตัว ถามว่ารู้ได้อย่างไร ก็รู้ได้จากการที่เขาเก็บเสียงร้อง เสียงครางของช้าง นับพันเสียง แล้วเขาก็มาวิเคราะห์ มาสังเกตเวลาช้างทักทายกัน เขาจะมีเสียงส่งเสียงครางที่มีลักษณะเฉพาะตัวสำหรับช้างตัวนั้น

และช้างตัวอื่นเวลาจะทักทายหรือเรียกช้างตัวเดียวกัน ก็จะใช้เสียงคลื่นความถี่เหมือนกันเลย จะไปเรียกตัวอื่นจะไปทักตัวอื่นก็ใช้เสียงหนึ่ง แล้วเสียงที่ว่านี้มันไม่ใช่เป็นเสียงครางเฉพาะตัวของช้างตัวนั้น แต่มันเป็นเสียงที่มีลักษณะพิเศษ ซึ่งแม่อาจจะเป็นคนคิด เวลาเรียกลูกก็จะเรียกด้วยเสียงนี้ แล้วช้างตัวอื่นก็จำได้ว่า เสียงแบบนี้คือชื่อนี้แหละ

ดังนั้นเวลาจะเรียกกันแม้จะอยู่ไกลๆ ห่างกันเป็นกิโลๆ ก็ทำเสียงคลื่นความถี่ที่ว่า ตัวไหนๆ จะเรียกช้างตัวนี้ ก็ใช้คลื่นนี้แหละ อันนี้เขาใช้เครื่องมือพิเศษ แล้วก็พบว่าช้างตัวที่ถูกเรียกด้วยคลื่นความถี่นี้ ทันทีที่ได้ยินมันจะตอบสนอง ไม่ว่ามันจะมาจากช้างตัวไหน เหมือนกับเรา เวลาเราได้ยินใครเรียกชื่อเรา เราก็จะหันไปมอง จะเป็นใครก็ตาม แต่ถ้าเป็นเสียงคลื่นความถี่อื่น ช้างตัวนั้นไม่สนเลย หรือว่าอาจจะตอบสนองไม่ค่อยมาก

คนเขาก็เลยรู้สึกว่ามันมีการเรียกชื่อ มันไม่ใช่เป็นการลอกเลียนเสียงที่เป็นลักษณะเฉพาะตัวของช้างตัวนั้น แต่มันเป็นการใช้เสียงพิเศษ ซึ่งอาจจะเริ่มต้นจากตัวแม่ก็ได้ ตัวแม่เวลาเรียกลูกก็จะเรียกด้วยเสียงนี้แหละ ก็กลายเป็นการตั้งชื่อให้ลูก ช้างตัวอื่นๆ ในฝูงก็รู้เลยว่าตัวนี้มันชื่อนี้ ถ้าเรียกด้วยเสียง หรือคลื่นความถี่นี้ มันจะตอบสนอง หันมาหา แล้วก็พูดคุยกัน

อันนี้ก็เป็นครั้งแรกที่เราพบว่า สัตว์มีการตั้งชื่อ แล้วก็มีการเรียกชื่อกัน แต่ไม่ใช่สัตว์ทุกชนิด มีเฉพาะช้าง ซึ่งเราก็รู้มานานแล้วว่าช้างเขาฉลาด เขาอาจจะฉลาดไม่เหมือนคน แต่ว่าเขามีอะไรพิเศษที่มีความรู้สึกนึกคิดหลายอย่างที่สัตว์ธรรมดาไม่มี เช่น ความรัก ความห่วงใย ความรักพวกรักพ้อง เวลาสัตว์ตัวใดตัวหนึ่งตาย สัตว์ตัวอื่นในฝูงก็จะมีความเศร้าเสียใจ ยิ่งถ้าหากว่าตัวที่ตายนี้เป็นลูก แม่ หรือป้า ยาย ก็จะวนเวียนอยู่รอบ ๆ เหมือนกับว่าคล้าย ๆ จะอาลัยอาวรณ์ในตัวลูกหรือในตัวหลานที่จากไป

เดี๋ยวนี้เราก็พบว่าสัตว์นี้ก็มีความฉลาดหลายอย่างที่เราอาจจะไม่เคยรู้มาก่อน เพราะว่าความรู้ยังไปไม่ถึง หรือเทคโนโลยียังไปไม่ถึง ฉะนั้นเวลาเราเจอช้าง ก็อย่าไปปรามาสว่าเขาไม่ประสีประสา เขาอาจจะรู้จักเราดี และเขาอาจจะจำเราได้ และเขาอาจจะมีความรู้สึกนึกคิดแทบจะไม่ต่างจากคนในบางเรื่องเลยก็ได้

ฉะนั้น จะทำอะไรเขา ก็ต้องให้ถือว่าอันนี้ไม่ใช่เป็นสัตว์เดรัจฉานที่เราจะปฏิบัติกับเขายังไงก็ได้ เขามีอะไรพิเศษหลายอย่าง แล้วก็คงจะรวมถึงสัตว์ชนิดอื่นด้วย เช่น ปลาโลมา ปลาวาฬ หรือบางทีอาจจะรวมถึงสัตว์ที่สมองอาจจะเล็กกว่ามนุษย์ สมองเล็กกว่าพวกสัตว์เหล่านี้ แต่เขาก็มีความฉลาด มีสติปัญญา มีจิตใจ อาจจะไม่ไกลจากมนุษย์เท่าไรก็ได้.