พระอาจารย์ไพศาล วิสาโล วัดป่าสุคะโต แสดงธรรมก่อนฉันเช้า วันสงกรานต์ 13 เมษายน 2567

วันนี้เป็นวันขึ้นปีใหม่ตามธรรมเนียมไทย เป็นวันขึ้นปีใหม่ที่อาจจะไม่ค่อยคุ้นเคยกันเท่าไหร่ เพราะเวลาพูดถึงวันขึ้นปีใหม่เราก็นึกถึงวันที่ 1 เดือน 1 มกราคม อันนี้เป็นการขึ้นจริงๆ เพราะว่าใหม่ทั้งวันใหม่ทั้งเดือนแล้วก็ใหม่ทั้งปี แต่วันขึ้นปีใหม่ของไทยคือวันที่ 13 แล้วก็เดือน 5 สำหรับหลายคนก็ยังรู้สึกว่ามันไม่ใหม่ มันก็เดือนเก่า เดือนเดิมกับของเมื่อวาน แล้วก็ปีก็เป็นปีเดิม ปีเดียวกับของเมื่อวาน แต่อันนี้ก็เป็นเรื่องของการสมมุติ เป็นเรื่องของธรรมเนียม ซึ่งมันก็ไม่แน่นอน ร้อยกว่าปีก่อนวันขึ้นปีใหม่ของไทยคือ 1 เมษา 1 เมษาเพราะสมัยก่อนเราถือว่าเมษานี้เป็นเดือนแรกของปี แต่นั่นก็ 120 ปีที่แล้ว ตอนนี้เราก็มาเปลี่ยนมาเป็นวันสงกรานต์แทน ปีใหม่สากลเราก็มี 1 มกราคม ปีใหม่ตามธรรมเนียมไทยเราก็มีคือ 13 เมษาเราเรียกว่าวันสงกรานต์

สงกรานต์แปลว่าอะไร สงกรานต์แปลว่า เคลื่อน ย้าย เปลี่ยน ที่จริงสงกรานต์มีทุกเดือน เพราะว่าสงกรานต์นี้หมายถึงการที่พระอาทิตย์เคลื่อน หรือย้ายราศี มีการย้ายราศีกันทุกเดือนแหละ แต่ว่าสำหรับสงกรานต์วันนี้ เราถือว่าเป็นมหาสงกรานต์ เพราะเป็นการย้ายจากราศีมีนไปราศีเมษ อันนี้ก็ถือว่าเป็นการขึ้นปีใหม่ เป็นการย้ายราศี เวลาถึงวันสงกรานต์หรือช่วงเทศกาลสงกรานต์ ก็มีกิจกรรมหลายอย่างที่เราทำกันอย่างพร้อมเพรียง เช่นตอนเช้าเราก็มาทำบุญ ใส่บาตร ถวายสังฆทาน แล้วก็ยังมีการทำบุญอุทิศให้กับบรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว ส่วนบุพการีที่ยังมีชีวิตอยู่เราก็พร้อมใจกันมารดน้ำดำหัว มาขอขมา อันนี้ก็เรียกว่าเป็นส่วนหนึ่งของกิจกรรมที่ทำในวันสงกรานต์ อีกส่วนหนึ่งแตกต่างกันไปเลย เป็นเรื่องของความสนุกสนานรื่นเริง สาดน้ำกัน แล้วก็มีการละเล่น

สมัยก่อนการละเล่นนี้ก็เป็นเรื่องของการสนุกสนานแบบง่ายๆ เช่น การชักกะเย่อ ชักกะเย่อระหว่างหนุ่มกับสาว หรือว่าการวิ่งเปี้ยว ลิงชิงหลัก ขี่ม้าส่งเมือง มอญซ่อนผ้า ตีไม้หึ่ง จำกันได้บ่คนเฒ่าคนแก่ ตอนเด็กๆ เราเล่นกัน เล่นกันทั้งปีแหละ แต่ว่าสงกรานต์เราก็เล่นกันเยอะ ดูก็ไม่มีพิษไม่มีภัยเลย วิ่งเปี้ยว ลิงชิงหลัก ขี่ม้าส่งเมือง ชักกะเย่อ ดีไม้หึ่ง มอญซ่อนผ้า สมัยเด็กๆ เราก็สนุกกันแบบนี้แหละ แต่ว่าสมัยนี้สนุกกันแบบดุเดือดมาก สาดกันอย่างเดียวไม่พอ เอาปืนฉีดน้ำแรงๆ สาดกัน รู้จักไม่รู้จักก็ยิงใส่เข้าไป แล้วก็ปะแป้ง ปะแป้งเอาแป้งที่มันทั้งเย็นทั้งแสบ แป้งตรางู 2-3 วันก่อนนี้ก็มีคลิป คล้ายๆ เชิญชวนว่า จะปะแป้งไงก็อย่าใช้แป้งยี่ห้อนี้ก็แล้วกัน เพราะมันแสบ แต่ว่ายิ่งแสบคนยิ่งชอบ เพราะว่าเป็นช่วงที่ได้กลั่นแกล้งกัน มันเป็นช่วงความสนุกสนาน แล้วก็มีการละเล่น ละเล่นก็ไม่ได้ละเล่นแบบเด็กๆ หรือแบบนุ่มนวล ไม่มีพิษไม่มีภัยอะไรแล้ว เดี๋ยวนี้เล่นกันแรงๆ ก็มี

สงกรานต์มันเป็นช่วงที่เราได้ทำกิจกรรม 2 อย่าง ถ้าพูดรวมๆ ก็คือ ทำดี กับการเล่นสนุก ทำดีนี้ก็อย่างที่ว่าไปแล้ว ใส่บาตร ถวายสังฆทาน อุทิศส่วนกุศลให้บรรพบุรุษที่ล่วงลับ รดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ รวมทั้งขอขมาพ่อแม่ บางคนก็ถือโอกาสมาเช็ดเท้า ล้างเท้าเพื่อขอขมา เป็นโอกาสดีที่ได้ทำสิ่งนี้เรียกรวมๆ ว่าทำดี เป็นความดี เป็นสิ่งที่น่าทำ เป็นสิริมงคลกับเจ้าตัว อีกส่วนหนึ่งก็เรียกว่าสนุกสนาน เล่นสนุก สงกรานต์นี้มี 2 อย่าง 2 รสชาติ แต่ตามประเพณีก่อนจะเล่นสนุกต้องทำดีก่อน มาใส่บาตร มารับศีล แล้วก็สรงน้ำพระ สรงน้ำพระสงฆ์ อุทิศบุญกุศลให้กับบรรพบุรุษ รดน้ำดำหัวญาติผู้ใหญ่ ขอขมาบุพการี เรียกว่าเป็นสิ่งที่ควรทำเป็นประเดิม ทำดีแล้วจึงค่อยสนุกสนาน ถ้าเรามีเวลาน้อย สิ่งที่ควรทำอย่างแรก หรือสิ่งที่ควรทำอย่างเดียว คือการทำดีอย่างที่ว่ามา ถ้ามีเวลาเหลือค่อยสนุกสนาน

คนโบราณนี้เขาฉลาดก่อนจะสนุกก็ต้องทำดีก่อน ทำบุญทำกุศลต่อพระศาสนา ต่อพระสงฆ์ ต่อบุพการี ต่อบรรพบุรุษ และเดี๋ยวนี้นอกจากทำดีคือทำบุญแล้ว ก็ต้องประพฤติธรรมด้วย เอาธรรมะมาใส่ใจ ธรรมะข้อไหนที่สำคัญในช่วงเทศกาลสงกรานต์ นอกจากความกตัญญูต่อบรรพบุรุษ ต่อบุพการีแล้ว อีกข้อที่สำคัญคือ ความไม่ประมาท สำคัญมากเลย เพราะว่าช่วงสงกรานต์เดี๋ยวนี้ตายกันเยอะ ตายกันเยอะ เพราะว่าอุบัติเหตุ ยังไม่ทันสงกรานต์แต่ก็ตายกันไปเยอะแล้วเพราะอุบัติเหตุ อุบัติเหตุที่ไหน บนท้องถนน เพราะอะไร เพราะว่าขับรถประมาท ประมาทเพราะอะไร เพราะว่ามึนเมา กินเหล้า บางคนคิดว่า กินเหล้านิดหน่อยไม่เป็นไร ขับรถแป๊บเดียวเอง หรือกินนิดหน่อยไม่เมาหรอก อันนี้เรียกว่าประมาท ไปดูแคลนฤทธิ์ของน้ำเมาว่ามันไม่มีอะไร แต่พอกินเข้าไปแล้ว ทีแรกกะว่าจะกินนิดหน่อย ตอนหลังกินเยอะ จากเป๊กเป็นแก้ว หรือจากแก้วเป็นขวด พอขับรถเข้าคราวนี้แหละเมาเลย แล้วก็เลยเกิดอุบัติเหตุ โดยเฉพาะมอเตอร์ไซค์

ฉะนั้น ก่อนที่จะสนุกสนาน นอกจากการทำดี ทำสิ่งที่เป็นมงคลต่อชีวิตแล้ว ก็ต้องตั้งอยู่ในความไม่ประมาทด้วย ความไม่ประมาทเป็นมงคลสูงสุดประการหนึ่งเลย พระพุทธเจ้าท่านว่า อปมาโทจะธัมเมสุ  ความไม่ประมาทในธรรมทั้งปวงเป็นมงคลอันสูงสุดประการหนึ่ง ไม่ประมาทต่อน้ำเมา อย่าไปดูถูกดูแคลนมัน ไม่แตะยิ่งดี ถ้าเราตั้งอยู่ในความไม่ประมาท สงกรานต์นี้ไม่ว่าจะเดินทางไปไหนก็จะปลอดภัย แม้จะสนุกสนานในบ้านเราก็จะปลอดภัย ไม่ใช่เมาแล้วขับมอเตอร์ไซค์แหกโค้ง ชนเสาไฟฟ้า ชนต้นไม้ หรือว่าชนรถคันอื่นที่เขาวิ่งมาประสานงากัน หรือว่าเมาจนกระทั่งต่อยกันตีกัน ไม่ใช่แค่หัวร้างข้างแตก แต่ว่าบางทีกะโหลกร้าวสมองบวมถึงตายก็มี เพราะฉะนั้นในช่วงวันสงกรานต์ ถ้าเราจะทำให้มันเป็นวันปีใหม่อย่างแท้จริงก็ขอให้ทำดีมากๆ ทำดีก่อนแล้วค่อยสนุกทีหลัง แล้วก็ให้เราถือว่า ตั้งใจว่า

สงกรานต์นี้คือการเปลี่ยน การผ่าน การย้าย เราย้าย หรือเปลี่ยนผ่านจากความประมาทเป็นความไม่ประมาท จากความฟุ่มเฟือยให้เป็นความประหยัดมัธยัสถ์ เปลี่ยนนิสัยพฤติกรรมของเราให้สมกับเป็นวันขึ้นปีใหม่

และถ้าทำใหม่ได้ มันก็จะเปลี่ยนจากทุกข์ให้เป็นสุขได้ เรามีหน้าที่ต้องเปลี่ยนทุกข์ให้กลายเป็นสุขผ่านจากทุกข์ให้เข้าสู่ความสุข หรือว่าทุกข์มากก็เปลี่ยนให้กลายเป็นทุกข์น้อย ที่สุขน้อยอยู่แล้วก็เปลี่ยนให้เป็นสุขมาก คือความหมายของวันสงกรานต์ โดยเฉพาะมหาสงกรานต์ต้องเปลี่ยนให้ได้ ผ่านความทุกข์ ผ่านความเศร้าความโศก ผ่านความเครียดความสูญให้ไปสู่ความสุข ความสดชื่น ความเบิกบานด้วยธรรมะที่เราได้บำเพ็ญ

ในโอกาสวันสงกรานต์ก็ขออาราธนาคุณพระศรีรัตนตรัย อำนวยอวยพรให้ญาติโยมทุกคน ทั้งที่มาวัดและก็ที่อยู่บ้านให้ประสบความสุขสวัสดี อยู่เย็นเป็นสุข ปลอดภัยไกลทุกข์ ให้ผ่านทุกข์พบสุข ให้เจอธรรมที่จะน้อมนำให้ชีวิตประสบแต่ความเจริญ ได้พบกับความสุขเกษมศานต์ มีพระนิพพานเป็นที่หมายด้วยกันทุกคนเทอญ.