พระอาจารย์ไพศาล วิสาโล ค่ายสามเณรและศีลจาริณีวัดป่าสุคะโต แสดงธรรมก่อนฉันเช้า วันที่ 11 เมษายน 2568

มีเด็กชั้นป.6 คนหนึ่งชื่อกล้า อายุประมาณใกล้ๆลูกเณร วันหนึ่งก็ได้เวลาสอบไล่ ก็มีหลายวิชา แต่วิชาหนึ่งคือวิชาสร้างเสริมประสบการณ์ชีวิต สมัยเมื่อ 10-20 ปีก่อนมีเรียนวิชานี้ เรียกย่อๆว่า สปช. เมื่อเรียนแล้วก็ต้องสอบ ข้อสอบมี 20 ข้อ ข้อสุดท้ายมีคำถามว่าพนักงานทำความสะอาดของโรงเรียนชื่ออะไร

ดช.กล้าเห็นคำถามนี้แล้วงง ยกมือถามคุณครูว่า ข้อนี้เอาคะแนนด้วยหรือครับ ครูบอกว่า เอาสิ ถ้าตอบไม่ได้ก็ไม่ได้คะแนน ดช.กล้าก็เลยถามครูว่า ทำไมต้องเอาคะแนนด้วยครับ ถ้าเป็นพวกเราจะตอบอย่างไร ทำไมข้อนี้จึงสำคัญถึงกับมาเป็นข้อสอบสำหรับการสอบไล่

ทำไมสำคัญนักหรือที่นักเรียนควรจะรู้ว่าพนักงานทำความสะอาดของโรงเรียนชื่ออะไร ครูบอกว่า โรงเรียนเราไม่ใช่มีแต่ครูและผู้อำนวยการ แต่ยังมีคนทำความสะอาด มีภารโรง มีคนสวน บางโรงเรียนมีแม่ครัวด้วย คนเหล่านี้ช่วยทำให้โรงเรียนน่าอยู่และน่าเรียน

ที่นักเรียนมาเรียนหนังสือในโรงเรียนได้สะดวกสบายไม่ใช่เป็นเพราะ ผอ. หรือ ครูใหญ่ หรือครูเท่านั้น แต่เป็นเพราะคนอื่น เช่น พนักงานทำความสะอาด ช่วยทำให้โรงเรียนน่าเรียน ถ้าโรงเรียนเลอะเทอะ ขยะเยอะส่งกลิ่นเหม็น ก็ไม่น่าเรียน ไม่มีสมาธิเรียน แต่ที่โรงเรียนสะอาดสะอ้านน่าเรียนก็เป็นเพราะว่ามีพนักงานทำความสะอาด

อีกอย่างหนึ่ง เมื่อนักเรียนเรียนจบ โตเป็นผู้ใหญ่ก็จะต้องเจอกับคนมากมาย คนเหล่านี้เราไม่ควรมองข้ามเขา เพราะเขาช่วยทำให้ชีวิตความเป็นอยู่ของเราสะดวกสบาย เช่น พนักงานทำความสะอาด รปภ. คนสวน แม่ครัว พนักงานเก็บขยะ บางบ้านมีคนใช้ ถ้าคนเหล่านี้ขาดไปจากชีวิตของเรา หรือเกิดสไตรค์ไม่ทำงาน หยุดงาน เช่น พนักงานทำความสะอาด หรือพนักงานเก็บขยะหยุดงาน ขยะก็จะเต็มบ้านเต็มเมือง แล้วก็มีเชื้อโรคแพร่ระบาด

คนเราถ้าเราให้ความสำคัญกับคนทุกเพศ ทุกวัย ทุกฐานะ ก็แสดงว่าเราเป็นคนมีการศึกษา

มีผู้หญิงคนหนึ่งเป็นฝรั่งชื่อเจน ทำงานในโรงงานบรรจุหีบห่อปลา ปลาที่จะเอาไปขายตามห้างต้องมีการบรรจุหีบห่อ ใส่กล่องโฟมบ้าง หรือมีฟอล์ยหุ้มบ้าง โรงงานนี้เอาปลามาแล่แล้วก็บรรจุหีบห่อส่งไปขายตามห้างทั่วประเทศ เพราะฉะนั้นจะต้องมีห้องแช่แข็งปลาขนาดใหญ่เพื่อเอาปลาออกมาแล่แล้วก็บรรจุหีบห่อส่งไปขาย

เจนทำงานโรงงานนี้ เป็นหัวหน้าคุมสต็อก สต็อกก็คือสินค้าที่เก็บสะสมไว้เพื่อนำไปขาย สมัยนั้นไม่มีคอมพิวเตอร์ จะคุมสต็อกก็ต้องใช้คนคุม เย็นวันหนึ่งก่อนจะเลิกงานเธอเข้าไปในห้องแช่แข็ง ห้องเย็น เพื่อไปเช็คว่ามีปลามากน้อยแค่ไหน ต้องเช็คด้วยตัวเอง ปรากฏว่าพอเปิดห้องเข้าไปเช็คของได้ไม่นาน มีคนข้างนอกปิดล็อคประตู

ห้องนี้จะเปิดจากข้างในไม่ได้ ต้องเปิดจากข้างนอก เจนก็เลยออกไปไม่ได้ คนคงนึกว่าถึงเวลาเลิกงานแล้วเห็นห้องเปิดอยู่ก็เลยปิดเสีย ไม่มีการเช็คว่ามีใครอยู่ในห้องเก็บสต็อกหรือห้องแช่แข็ง

เจนถูกขังอยู่ในนั้นตั้งแต่บ่าย 3 โทรศัพท์มือถือก็ไม่ได้เอาเข้าไป ก็ไม่สามารถจะส่งสัญญาณแจ้งคนข้างนอกได้ว่ามีคนติดอยู่ข้างใน หมายความว่าเจนจะต้องอยู่ในห้องนั้นจนเช้า จนกว่าจะมีคนมาทำงาน โชคดีวันนั้นเป็นวันพฤหัส ถ้าเป็นเย็นวันศุกร์นี่ก็แย่เลย เพราะวันเสาร์ วันอาทิตย์ปิด

เจนก็ต้องอดทนให้ได้ในห้องแช่แข็ง แล้วห้องแช่แข็งจะแช่ปลาได้ก็ต้องมีอุณหภูมิต่ำกว่า 0 บางแห่งก็ ลบ10 ลบ15 องศา เสื้อผ้าก็ไม่ได้มีเตรียมในห้องแช่แข็ง ผ่านไป 2 ชั่วโมง หนาวสั่นเลย นึกในใจว่าฉันจะรอดไปถึงพรุ่งนี้ได้หรือเปล่า พอ 2 ทุ่มก็ไม่ไหวแล้ว มันหนาวมาก ฉันตายแน่เลย เจนเริ่มสวดมนต์ แล้วนึกถึงสิ่งศักดิ์สิทธิ์ นึกถึงพ่อแม่ อยากจะร่ำลาพ่อแม่ แต่ไม่รู้จะร่ำลาอย่างไรเพราะอยู่กันคนละที่

จนถึง 4 ทุ่ม จะตายอยู่แล้ว ปรากฏว่ามีคนเปิดประตูห้องแช่แข็ง มันไม่น่ามีคนเปิดได้ เพราะว่าทุกคนกลับบ้านหมดแล้ว แต่รู้ไหมว่าคนที่เปิดเป็นใคร เป็น รปภ. รปภ.เปิด เจนเลยรอดตาย เกือบตายนะ

พอเจนเริ่มฟื้นตัวก็ถามรปภ.ว่า รู้ได้ยังไงว่าฉันอยู่ในห้องแช่แข็งนี้ รปภ.บอก ผมไม่รู้หรอก แล้วทำไมถึงมาเปิดได้ล่ะ

รปภ.บอกว่า ผมจำคุณได้ เพราะทุกเช้าและทุกเย็น เวลาคุณมาโรงงานคุณก็จะทักผม ผมจำคุณได้เพราะคุณเป็นคนเดียวที่ทักผม คนอื่นไม่ทักผมเลย เวลากลับ เวลาเลิกงาน คุณก็ทักผม แล้วก็กล่าวสวัสดี goodbye เจอกันใหม่พรุ่งนี้เช้า คุณพูดกับผมแบบนี้ทุกวัน เช้าก็ทัก เย็นก็ทักอำลา วันนี้ตอนเช้าคุณมาทักผม แต่ตอนเย็นผมไม่เห็นคุณมาทักผมเลย

ผมคิดว่าเป็นไปไม่ได้ที่คุณจะเดินผ่านผมไป ผมเชื่อว่าคุณยังอยู่ในโรงงานนี้ ผมก็เลยตามหา ตามไปมุมนั้น ห้องนั้น ก็ไม่เจอ แล้วก็เลยมาเปิดห้องแช่แข็งดู โชคดีที่พบคุณในนั้น

เจนรอดตายเพราะอะไร เพราะรปภ. ทำไมรปภ.ถึงตามหาเจน ก็เพราะเจนเป็นคนเดียวที่ทักเขาทั้งเช้าและเย็น แล้วพอเย็นวันนั้นหายไป เขารู้ว่าเจนจะต้องอยู่ในโรงงานนี้แน่นอน นี่ถ้าเจนเหมือนคนอื่นคือ ไม่ทักรปภ. เดินผ่านไปเพราะเห็นเป็นพนักงานผู้น้อย เจนก็คงตายไปแล้ว ตายเพราะแช่แข็งเหมือนกับปลาในนั้น แต่เป็นเพราะเจนทักพนักงานรปภ.

ทำไมเจนถึงทัก เพราะเจนเห็นว่า รปภ.ก็เป็นคนสำคัญคนหนึ่งในโรงงาน และเป็นคนเหมือนเขา เพราะฉะนั้นเขาจึงทัก แต่คนอื่นไม่ทักเลย เจนเป็นคนเดียวที่ทัก รปภ.จึงจำได้ และพอเจนไม่มาทักเขาในเย็นวันนั้น เขาจึงแปลกใจ

นี่คือเหตุผลว่า ทำไมคนเราจึงควรให้ความสำคัญกับคนทุกคน ไม่เลือกวรรณะ ไม่เลือกตำแหน่ง พวกเราทุกคนต่อไปเรากลับบ้าน บางทีบ้านเราก็มีคนงาน มีคนใช้ เราควรปฏิบัติกับเขาไม่ต่างจากพ่อแม่พี่น้องของเรา เห็นเขาเป็นคนเหมือนกัน ต่อไปเราเจอพนักงานทำความสะอาด พนักงานเก็บขยะ เราก็ปฏิบัติต่อเขาเหมือนมนุษย์ เหมือนคนที่มีฐานะเดียวกับเรา

เวลาเราไปกินอาหารเจอพนักงานเสริฟ เราก็อย่าดูถูกเขา ไปคิดว่าเขาต่ำต้อย ไม่มีความรู้ต้องมารับจ้างมาบริการเรา คนเรานั้นแม้จะมีความรู้ ฐานะต่างกัน แต่ก็เป็นคนเหมือนกัน และวันหนึ่งเขาอาจจะช่วยเราได้ จริงๆทุกวันนี้เขาก็ช่วยเราอยู่แล้ว ทำให้เรามีความเป็นอยู่ที่สุขสบาย

อีกอย่างหนึ่งก็คือ เขาเป็นคนที่ชี้วัดความเป็นมนุษย์ของเรา ถ้าเราดูถูกเขา เห็นว่าเขาจนไม่มีความรู้ทำงานต่ำต้อย นั่นแสดงว่าความเป็นมนุษย์ของเราติดลบแล้ว แต่ถ้าเราเคารพเขา เห็นเขาเป็นมนุษย์เหมือนเรา

คนอื่นจะเป็นกะเหรี่ยง จะเป็นพม่า เราก็อย่าไปดูถูกเขา ไม่ใช่เห็นเขาเป็นมนุษย์ชั้นสอง เดี๋ยวนี้คนเราเห็นกะเหรี่ยง เห็นพม่า เห็นโรฮิงญาเป็นมนุษย์ชั้นสอง ไม่มีฐานะเท่าเทียมกับเรา ไม่ได้มองว่าเขาเป็นมนุษย์เพียงเพราะว่าเขาไม่ใช่คนไทย อย่างนี้แสดงว่าความเป็นมนุษย์ของเราลดน้อยถอยลง ติดลบแล้ว

และถ้าบ้านเมืองเราไม่มีพม่ามาทำงาน เราเดือดร้อนนะ เดี๋ยวนี้คนทำงานปั๊มน้ำมัน ทำความสะอาด หรือแม้กระทั่งคนใช้ในบ้าน คนดูแลเด็ก ก็ต้องเอาคนพม่า ลาว เขมร บางทีก็เอาเวียดนามมา เด็กปั๊มก็เป็นพม่า ถ้าคนเหล่านี้หายไปจากเมืองไทย วันนี้ พรุ่งนี้ เราลำบากเลย

เพราะฉะนั้นเราต้องเคารพเขา ขอบคุณเขา และปฎิบัติกับเขาเหมือนกับมนุษย์ เท่าเทียมกับเรา ไม่ใช่ใช้อำนาจบาตรใหญ่ หรือว่าดูถูกเขา เพราะถ้าเราดูถูกเขาต่อไปเราก็อาจจะลำบาก และเพราะคนอย่างเจนที่เขาไม่ดูถูกรปภ. เขาจึงรอดตาย

เราก็เหมือนกัน จำนิทานอีสปเรื่องราชสีห์กับหนูได้ไหม ราชสีห์ดูถูกหนูว่าแกมันจิ๊บจ๊อย จะบีบก็ตาย จะคายก็รอด แต่ฉันก็ปล่อยไป สงสาร แล้วเป็นยังไง หนูช่วยราชสีห์หรือเปล่า หนูช่วย เพราะราชสีห์ถูกล่าม ติดกับดักเชือกเส้นหนา ถ้าราชสีห์ยังออกจากกับดักไม่ได้ก็ถูกนายพรานยิงตาย แต่ว่าเสียงร้องของราชสีห์ทำให้หนูมาช่วย ช่วยกัดเชือกจนขาด ราชสีห์จึงมีอิสระรอดตาย นี่เพราะราชสีห์ช่วยหนู หนูก็เลยช่วยชีวิตราชสีห์เอาไว้

และนี่เองคือวิชาชีวิตที่เราควรจะรู้ วิชาการจะไม่ได้สอนเราเรื่องนี้ แต่วิชาชีวิตจะสอนเราเรื่องนี้ จึงสำคัญมาก.