พระอาจารย์ไพศาล วิสาโล วัดป่าสุคะโต แสดงธรรมก่อนฉันเช้าวันที่ 25 มกราคม 2568

ใครไปที่ประเทศญี่ปุ่นก็จะประทับใจดอกซากุระ ถ้าเกิดว่าไปช่วงปลายมีนา ต้นเมษา ก็จะเห็นซากุระบานสะพรั่งงดงามมาก ก็มีหลายคนอยากจะให้มีซากุระแบบนี้ในเมืองไทยบ้าง ก็คงวาดภาพว่าถ้าเมืองไทยมีต้นซากุระอย่างญี่ปุ่น ธรรมชาติคงงดงามมาก

เมื่อเร็วๆ นี้ก็มีข่าวกรมอุทยานฯ จะนำเอาต้นซากุระจากญี่ปุ่นมาปลูกในเมืองไทย หลายคนก็ชื่นชมสรรเสริญ แต่ก็มีบางคนคัดค้าน คัดค้านว่าซากุระจากญี่ปุ่น มันเป็นต้นไม้จากต่างแดน เรียกว่าเป็นเอเลี่ยน สปีชีส์ (Alien species) ถ้านำมาปลูกในเมืองไทย ก็อาจจะมีปัญหาได้ เพราะว่ามันเป็นต้นไม้ต่างถิ่น

ที่จริงเมืองไทยก็มีซากุระอยู่แล้ว พญาเสือโคร่งเป็นซากุระไทยที่เวลาออกดอกก็สวย แล้วก็ไม่ใช่แค่คนเท่านั้นที่ชื่นชม แมลงก็ชอบ ผึ้งเขาก็รู้ว่าพญาเสือโคร่งมีน้ำหวาน คนที่ค้านเรื่องเอาซากุระญี่ปุ่นมาปลูก เขาท้วงว่าซากุระญี่ปุ่นเป็นพืชที่แปลกแยกจากระบบนิเวศของไทย เราก็ไม่รู้ว่าเอาเข้ามาแล้วจะเกิดปัญหาอะไรบ้าง จะเห็นแต่ความสวยงามของดอกซากุระอย่างเดียวไม่พอ

เมืองไทยเรามีไม้ต่างถิ่นมามากเลย บางอย่างเราก็ไม่รู้ว่ามันเคยเป็นพืชต่างถิ่น แต่ทุกวันนี้มันสร้างปัญหามาก ผักตบชวาตอนที่เอามาสมัยรัชกาลที่ 5 ก็ถือว่าเป็นไม้ประดับ ดอกผักตบชวาสวย แล้วตอนนี้เป็นยังไง มันกลายเป็นวัชพืชที่สร้างปัญหา สร้างความปวดเศียรเวียนเกล้าให้กับผู้คนที่อยู่ริมแม่น้ำลำคลอง

เพราะผักตบชวาแพร่พันธุ์ได้เร็วมาก จนคลุมพื้นผิวน้ำในลำคลอง สิ่งที่เกิดขึ้นตามมาคือน้ำเน่า เพราะว่าไม่มีแสงแดดส่องถึง ปลาในน้ำก็ตายเพราะขาดออกซิเจน ตอนนี้ยังต้องหาทางแก้ปัญหาผักตบชวาที่เกลื่อนกลาดตามลำคลองแล้วก็แม่น้ำ แม้กระทั่งเจ้าพระยาวันดีคืนดีก็จะเห็นกอผักตบชวากอใหญ่เลยลอยอยู่กลางแม่น้ำ

นี่เป็นตัวอย่างของเอเลี่ยนสปีชีส์ที่เอาเข้ามา เพราะทีแรกคิดว่ามันเป็นไม้ดอกที่สวยงาม แต่ตอนนี้มันกลายเป็นวัชพืชไปแล้ว

หญ้าคอมมูนิสต์ก็เหมือนกัน มันไม่ใช่เป็นหญ้าพื้นเมือง มันเป็นหญ้าที่มาจากต่างแดน คนก็เอามาปลูกเพราะเห็นว่ามันสวย แต่ตอนนี้มันกลายเป็นเชื้อไฟที่ดีมากโดยเฉพาะในหน้าแล้ง เพราะมันแพร่ระบาดได้เร็วมาก พอถึงหน้าแล้งมันก็จะกลายเป็นเชื้อไฟอย่างดี

หลายประเทศทั่วโลกมีปัญหาเพราะว่าพืชจากต่างแดนมาอาศัย ในออสเตรเลียกระรอกที่เอามาจากที่อื่น สร้างปัญหามาก มันกัดทำลายพืชพันธุ์ธัญญาหาร แล้วก็ทำร้ายสัตว์บางชนิด พวกนี้แพร่พันธุ์เร็ว เพราะว่าศัตรูโดยธรรมชาติไม่มีในสิ่งแวดล้อมใหม่ ไม่เหมือนกับสิ่งแวดล้อมเดิม ธรรมชาติ เขามีความสามารถในการควบคุมให้ชีวิตต่างๆ อยู่ในความสมดุล

แต่พอย้ายสัตว์บางชนิดออกไปอยู่ถิ่นใหม่ ถิ่นใหม่ก็ไม่มีศัตรูโดยธรรมชาติของสัตว์เหล่านั้น มันก็เลยแพร่ขยายลุกลามเร็วมาก ไม่ว่าจะเป็นพืชหรือว่าสัตว์ แล้วสร้างปัญหาให้กับระบบนิเวศ แล้วก็ก่อให้เกิดความเสียหายทางเศรษฐกิจมาก ระบบนิเวศ ด้านหนึ่งก็แข็งแรง ทำลายยาก

แต่ในอีกด้านหนึ่งก็อ่อนแอมาก เพราะว่าถ้าหากว่าข้อต่อตัวใดตัวหนึ่งเกิดมีอันเป็นไปทั้งระบบรวนหมดเลย และนี่ก็คือปัญหาที่เกิดจากเอเลี่ยน สปีชีส์ สัตว์ต่างถิ่น

เมืองไทยเรา ล่าสุดก็คือปลาหมอคางดำ เป็นปัญหาหนักมาก เพราะว่ามันกินสัตว์น้ำ สัตว์น้ำในธรรมชาติเป็นแหล่งอาหาร แล้วชาวบ้านก็ได้อาศัยสัตว์น้ำเหล่านี้ในการหาอยู่หากิน หรือว่าในการประกอบอาชีพ แต่พอปลาหมอคางดำหลุดเข้าไป มันกวาดกินหมดเลย ไม่เหลือ แล้วมันก็ปรับตัวให้กับเข้ากับธรรมชาติได้ดีมาก จึงแพร่พันธุ์ได้เร็ว กินสัตว์เล็กสัตว์น้อยจนหมด

มันไม่ต่างจากสระที่สุคะโตที่นี่ แต่ก่อนมีใบบัว มีบึงบัว มีปลาช่อน มีปลานานาชนิด แต่พอมีปลาดุกรัสเซียหลุดเข้าไป ไม่รู้ใครเอามาปล่อย ปรากฏว่าปลาช่อนไม่เหลือเลย ปลาดุกรัสเซียเป็นเจ้าแทน และสัตว์เล็ก ปลาเล็กปลาน้อยออกลูกมาก็เป็นเหยื่อของปลาดุกรัสเซียหมด แม้กระทั่งบ่อที่เคยมีใบบัวดอกบัว

สุคะโตเราแต่ก่อนมีบึงบัวที่สวย ตอนนี้ไม่เหลือเลยสักต้น ปลาดุกรัสเซียเป็นเอเลี่ยนสปีชีส์เข้ามา แต่ว่าความเสียหายของที่นี่ยังน้อยเมื่อเทียบกับปลาหมอคางดำ เพราะมันแพร่ระบาดไปทั่วโลก รวมทั้งแพร่ระบาดในเมืองไทยด้วย

มีคนเสนอว่าทำไงจะปราบปลาหมอคางดำได้ รัฐบาลไม่มีปัญญาเพราะว่ากำลังคนก็น้อย ทรัพยากรก็น้อย มีคนเสนอว่ารับซื้อปลาหมอคางดำ เพื่อเป็นแรงจูงใจให้ชาวบ้านจับปลาหมอคางดำ มันจะได้หมดไปจากห้วยหนองคลองบึง อันนี้ฟังดูดี แต่ว่ามันจะทำให้ปลาหมอคางดำระบาดมากขึ้นก็ได้

เพราะว่า พอคนรู้ว่าปลาหมอคางดำมีราคา แต่ก่อนก็จับเอา แล้วก็มีวิธีที่ง่ายกว่านั้นไม่ต้องจับ เพาะเลี้ยงดีกว่า ง่ายกว่า ไปจับปลาหมอคางดำนี้เหนื่อย เพาะเลี้ยงปลาหมอคางดำมันสบายกว่าเยอะ ก็เลยอาจจะทำให้มีคนมาเพาะเลี้ยงปลาหมอคางดำมากขึ้นเรื่อยๆ แทนที่จะทำให้ปลาหมอคางดำมันหมดไปจากห้วยหนองคลองบึง กลับอาจจะทำให้มีปลาหมอคางดำมากขึ้นด้วย

เหมือนกับหอยเชอรี่ สมัยก่อนระบาดมาก ก็มีคนเสนอว่ารับซื้อหอยเชอรี่ คนก็ขอเอาหอยเชอรี่มาขายเยอะแยะเลย แต่ที่ขายนี้ไม่ใช่เป็นหอยเชอรี่ที่จับได้ แต่เป็นหอยเชอรี่เพาะเอา ความปรารถนาดีอย่างเดียวไม่พอ มันต้องมีความรู้ด้วย

คนที่เสนอให้รับซื้อปลาหมอคางดำนี้เขาก็ปรารถนาดี สร้างแรงจูงใจให้ชาวบ้านขวนขวายจับปลาหมอคางดำ มันจะได้หมดไปจากห้วยหนองคลองบึง แต่ว่าถ้าขาดความรู้ ไม่เข้าใจจิตวิทยาของมนุษย์ มันก็จะส่งเสริม ปัญหาที่ต้องการแก้กลับระบาดรุนแรงมากขึ้น

เรื่องแบบนี้มีระบาดทั่วไปหมด อินเดียสมัยก่อนตอนที่อังกฤษอยู่ปกครองมีปัญหา งูเห่าเยอะมาก รัฐบาลปราบไม่ไหวก็เลยออกประกาศรับซื้องูเห่า ชาวบ้านก็เอางูเห่ามาขาย ทีแรกก็ไปจับมาจากในป่า ตอนหลังขี้เกียจจับแล้ว เพาะเลี้ยงเองเลย มีฟาร์มงูเห่าเยอะแยะไปหมด เพราะเลี้ยงไม่ไหว เลี้ยงไปก็ขายไม่ได้

ปรากฏว่างูเห่าก็แพร่ระบาดกระจายไปยิ่งกว่าเดิมอีก นี่ก็เพราะว่าปรารถนาดี แต่ว่ามองไม่ทั่วถึง ไม่รู้รอบ ก็เหมือนกับเอาผักตบชวาเข้ามาเมืองไทย ก็ปรารถนาดีแต่มันกลายเป็นวัชพืชที่สร้างปัญหามาก ปลาหมอคางดำที่จริงก็รู้แล้วว่ามันจะเป็นปัญหาเพราะเอามาทดลองเลี้ยงดู แต่ปรากฏว่าไปทำอีท่าไหนไม่รู้ปล่อยให้มันหลุดออกมาสู่แหล่งน้ำธรรมชาติ

ซากุระญี่ปุ่นก็เหมือนกัน มีคนเสนอว่าถ้าจะเอามาปลูกมาทดลองก่อนในพื้นที่ควบคุม แล้วค่อยศึกษาว่ามีปัญหายังไงบ้าง แต่ก็ไม่แน่ เมืองไทยพอมาปลูกในที่ควบคุม วันดีคืนดีก็หลุดออกมาสู่ธรรมชาติภายนอก แล้วถ้ามันก่อปัญหาก็จะมีปัญหามาก

มันไม่เกิดที่ญี่ปุ่น แต่จะเกิดที่เมืองไทย เพราะว่าญี่ปุ่นเขามีระบบนิเวศของเขาพัฒนามาจนกระทั่งควบคุมกันได้อย่างดี การที่จะมีพืชพรรณใดเติบโตจนเกินประมาณเกิดขึ้นได้ยาก เพราะธรรมชาติเขาคุมเอาไว้ มีศัตรูธรรมชาติอยู่

แต่ถ้ามาปลูกในเมืองไทยก็ไม่รู้ว่าจะได้ผล หรือเกิดผลดีอย่างที่คาดหวังหรือเปล่า ไปๆ มาๆ อาจจะเกิดปัญหาอย่างเดียวกับผักตบชวาก็ได้.