เราชาวพุทธ วัดจะทำอย่างไร ถ้าเราไม่มีนวัตกรรม หรือไม่มีการสร้างสรรค์สิ่งใหม่ ไม่มีการปรับตัว ต่อไปเมืองไทยก็คงเหลือแต่รูปแบบในด้านพุทธศาสนา วัดก็ไม่ได้มีบทบาทอะไรมากกับญาติโยม กับผู้คน เพราะ หนึ่ง พฤติกรรมของญาติโยมก็เปลี่ยนไป ความศรัทธาในพระสงฆ์ก็ลดน้อยลง

     สอง พระก็มีบทบาทน้อยลงต่อชีวิตของผู้คน ต่อญาติโยม นอกจากเรื่องพิธีกรรม ซึ่งส่วนหนึ่งก็เป็นเพราะว่าไม่มีความสามารถที่จะทำอะไรได้มากไปกว่านั้น อีกส่วนหนึ่งก็เพราะว่า ไม่ได้เห็นคุณค่าหรือเกิดศรัทธาปสาทะในการประพฤติปฏิบัติอย่างแท้จริง จึงเห็นพระจำนวนไม่น้อยก็ใช้ชีวิตไม่ต่างจากญาติโยม ไม่ต่างจากชาวโลก ชาวโลกหลงใหลในกามสุขอย่างไร พระจำนวนไม่น้อยก็หลงใหลในกามสุขอย่าง นั้น ชาวโลกสนใจเงินทองเพียงใด พระจำนวนไม่น้อยก็สนใจเงินทองอย่างนั้น

     ขณะที่ชาวโลกสนใจเรื่องชื่อเสียงเกียรติยศ พระจำนวนไม่น้อยก็สนใจเรื่องสมณศักดิ์ วิ่งไล่ล่าเพื่อจะได้ไต่เต้าเอาดีทางคณะสงฆ์ เพื่อจะได้มีสมณศักดิ์สูงๆ แบบนี้มันก็ยิ่งทำให้ญาติโยมคลายความศรัทธาในพระ ส่วนวัดเองก็มีบทบาทน้อยลง เหลือแต่สถานที่ประกอบพิธีกรรม แม้ว่าจะมีวัดจำนวนไม่น้อยที่มีหลวงพ่อ หลวงตา หลวงปู่ ที่ขยันขันแข็งเป็นที่เคารพศรัทธา แต่ก็ไม่มีความแน่นอนเลยว่า ถ้าท่าน มรณภาพไป วัดของท่านจะยังคงบทบาทหรือสถานภาพอย่างที่หลวงพ่อ หลวงตา หลวงปู่ท่านนั้นได้เคยประคองเอาไว้หรือเปล่า

     แล้วมันมีความจำเป็นมาก ที่จะต้องให้ความสำคัญกับการปรับเปลี่ยนบทบาทของวัด และบทบาทของพระสงฆ์ซึ่งจะว่าไปแล้ว การปรับเปลี่ยนมันไม่ใช่ปรับเปลี่ยนโดยขอให้ได้ชื่อว่าปรับเปลี่ยน แต่ที่จริงมันคือการปรับเปลี่ยนหรือสร้างนวัตกรรมเพื่อกลับคืน กลับมาสู่สาระเดิมๆ ที่มีความหมายต่อชีวิตของผู้คน

     สาระที่ว่าคือ การชวนให้ผู้คนได้กลับเข้ามาหาธรรมะ แล้วธรรมะที่ว่ามันไม่ได้ต้องเป็นธรรมะขั้นสูงเลย เริ่มจากธรรมะขั้นพื้นฐาน คือการทำความดี การทำความดีนั้นเราเรียกว่าบุญ ความดีหรือบุญขั้นพื้นฐานนี้คืออะไร ตรงนี้ถ้าเราจับหลักให้มั่น ก็จะทำให้การสร้างสรรค์สิ่งใหม่มันมีทิศมีทาง

     สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ท่านพูดว่า การทำบุญพื้นฐานก็คือ การที่ทำให้คนมีคุณภาพชีวิตที่ดี มีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดี รวมถึงการมีชุมชนสิ่งแวดล้อมที่เกื้อกูลต่อคุณภาพชีวิตที่ดี คนที่สนใจพุทธศาสนาคงทราบดีอยู่แล้วว่า เวลาพูดถึงประโยชน์ มี 3 ประการ ประโยชน์พื้นฐานท่านเรียกว่า ทิฏฐธัมมิกัตถะ เรียกว่าประโยชน์ปัจจุบัน หรือประโยชน์ตาเห็น ก็คือเรื่องของสุขภาพ เรื่องของชีวิตความเป็นอยู่ เรื่องของ  ครอบครัว เรื่องของความสัมพันธ์ การมีงานที่ดี มีความสัมพันธ์ที่อบอุ่น เป็นต้น

     ความสำเร็จของพุทธศาสนา โดยเฉพาะพระสงฆ์ไทยในอดีต ก็คือการทำให้ผู้คนได้เข้าถึงประโยชน์ปัจจุบัน หรือประโยชน์ตาเห็น เป็นการทำให้บุญพื้นฐานได้เกิดขึ้นจริงๆ คือการมีคุณภาพชีวิตที่ดี มีความเป็นอยู่ที่ดี ซึ่งก็เริ่มต้นจากการมีอาหารการกินที่ไม่ขาดแคลน มีสุขภาพดี มีสิ่งแวดล้อมที่ดี ตรงนี้ชาวพุทธไทยสมัยก่อนเห็นความสำคัญ

     อย่างที่อาตมาเคยเล่า พระสมัยก่อนเวลาท่านเทศน์ นอกจากท่านเทศน์เรื่องพระเวสสันดรแล้ว ท่านจะพูดถึงเรื่องราวของคนคนหนึ่งชื่อ มฆมาณพ เป็นเรื่องเล่าในสมัยพุทธกาลหรือเป็นเรื่องเล่าที่มีมาก่อนหน้านั้น ที่ว่าเป็นคนที่ขวนขวายในการทำประโยชน์ให้กับชุมชน เริ่มต้นจากการทำลานหมู่บ้านให้สะอาด ให้ผู้คนได้มาใช้สอย ต่อไปก็ทำลานกลางบ้านให้สะอาดหมดจด เห็นแล้วสบายหูสบายตา

     ตอนหลังก็ทำทางเดินทำถนนหนทางให้เรียบร้อย เอาจอบเอาเสียมไปทำทางที่มันเคยรก ให้มันสัญจรได้สะดวกสบาย ตอนหลังก็มีคนมาร่วมกันทำมากขึ้น ก็ขยายจากการทำความสะอาดถนนหนทาง มาเป็นการก่อสร้างศาลาที่พักคนเดินทาง สร้างสะพาน ทำสวน ขุดบ่อน้ำให้ผู้คนได้ใช้สอย ทำสิ่งแวดล้อมให้ร่มรื่น ท่านใช้คำว่ารมณีย์

     ตอนหลังก็ชักชวนชาวบ้านให้มาร่วมมือกัน เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ แบ่งปันกัน รวมทั้งไม่เอาเปรียบเบียดเบียนกัน ด้วยการถือศีลห้า แล้วตอนหลังก็ชวนกันทำประโยชน์ให้กับชุมชนมากมาย อันนี้คือความหมายของคำว่า บุญพื้นฐาน ก็คือการช่วยทำให้ชีวิตความเป็นอยู่ดีขึ้น ทำให้สิ่งแวดล้อมร่มรื่น เป็นการทำประโยชน์ในทางรูปธรรม ซึ่งเป็นประโยชน์ทางโลก แต่ก็น้อมใจให้ผู้คนเข้าหาธรรมะ คือ พอผู้คนใส่ใจส่วนรวม มีสิ่งแวดล้อมที่ดี ก็ให้รู้จักเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่แบ่งปันกัน แล้วก็ถือศีลห้า

     ตอนหลัง มฆมาณพและเพื่อนซึ่งมีทั้งหมด 32 คน รวมทั้งมฆมาณพเป็น 33 พอตายก็ได้เป็นพระอินทร์ที่ดาวดึงส์ ก็คือสวรรค์ที่มีพระอินทร์อยู่และพวกรวมทั้งหมด 33 อันนี้เขาเรียกว่าเป็นกำเนิดหรือตำนาน ของพระอินทร์ ซึ่งมันสะท้อนให้เห็นอุดมคติของชาวพุทธว่า การทำความดี เราต้องเริ่มต้นจากการทำความดีหรือการทำบุญขั้นพื้นฐาน คือช่วยกันทำชุมชนให้ดี มีความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่แบ่งปันกัน มีถนนหนทาง  มีบ่อน้ำ มีสถานที่ที่ร่มรื่น และแน่นอนก็มีชีวิตความเป็นอยู่ที่ไม่อัตคัดขัดสน

     และก่อนที่คนเราจะมีศีลมีธรรมได้ มันก็ต้องเริ่มต้นจากการมีความเป็นอยู่ที่ดี แทนที่เราจะเน้นแต่การเทศน์ การสอนให้คนมีศีลธรรม ซึ่งก็สำคัญ แต่ถ้าพระเราทำอย่างอื่นด้วย เช่น การชักชวนชาวบ้านให้มาช่วยเหลือเกื้อกูลกัน หรือการที่พระเป็นผู้นำในการทำให้ชีวิตความเป็นอยู่ของชาวบ้านดีขึ้น มันก็เป็นการส่งเสริมศีลธรรมไปด้วยในตัว

     มีพระสูตรหนึ่งชื่อ กูฏทันตสูตร เป็นเรื่องของเมืองหนึ่งซึ่งมีโจรผู้ร้ายเยอะแยะ พระราชาก็ปรึกษาพราหมณ์ปุโรหิตว่า ทำยังไงถึงจะให้โจรน้อยลง พระราชาเสนอว่า จับมาทรมานหรือเพิ่มบทลงโทษให้รุนแรงมากขึ้นจะดีไหม พราหมณ์ปุโรหิตบอกว่า ทำเช่นนั้นมีแต่ทำให้โจรมากขึ้น แล้วต่อไปโจรอาจจะโหดร้ายมากขึ้น อาจถึงขั้นฆ่าเจ้าทุกข์ตาย หรือฆ่าพยานหลักฐาน เพราะกลัวจะถูกจับถูกลงโทษอย่างรุนแรง

     พราหมณ์ก็เสนอว่า ให้พระราชาแบ่งปันทรัพย์ มอบทรัพย์ให้เป็นทุนสำหรับการทำมาหากินของพ่อค้าแม่ค้า ส่วนเกษตรกรก็หาเมล็ดพันธุ์ไปให้เพื่อทำการปลูก ส่วนข้าราชการก็ให้เงินเดือนให้เบี้ยหวัด ถ้าทำเช่นนี้ได้ ต่อไปโจรผู้ร้ายจะน้อยลง คนจะอยู่ในศีลในธรรมมากขึ้น

     พระราชาทำตาม ปรากฏว่าโจรผู้ร้ายน้อยลง การขโมยมีน้อยลง ชาวบ้านอยู่ได้โดยที่ไม่ต้องปิดประตูบ้าน มีความสุขแม้กระทั่งเด็กน้อยก็ฟ้อนอยู่บนอกของแม่ หมายความว่ามีความสุข คนมีศีลธรรมเพราะไม่อัตคัดขาดแคลน เมื่อมีความเป็นอยู่ที่ดี ก็นำไปสู่การมีศีลมีธรรม

     อันนี้ก็คล้ายๆ กับเรื่องของมฆมาณพ ที่พอเป็นหัวเรี่ยวหัวเเรงในการปรับปรุงชุมชนให้มีสภาพดีขึ้น ให้ผู้คนมีความเป็นอยู่ดีขึ้น แล้วก็ไม่ได้ทำคนเดียว ชวนคนอื่นมาร่วมทำด้วย จนเกิดคำว่า บุญยกร คือผู้ที่ร่วมทำความดี ผู้ที่ร่วมทำบุญ

     แล้วทำบุญที่ว่านี่ ไม่ได้มาใส่บาตรหรือถวายสังฆทานเลย แต่เป็นการช่วยเหลือชุมชนให้มีสภาพแวดล้อมที่ดี แล้วค่อยนำไปสู่การแนะนำให้คนมีความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่แบ่งปันกัน อยู่ในศีลในธรรม ประพฤติศีลห้า ก็ทำให้ชุมชนนั้นกลายเป็นชุมชนที่ผาสุก

     อันนี้แหละคือความหมายของคำว่า บุญพื้นฐาน ที่สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ท่านได้กล่าวไว้ แล้วท่านก็เห็นว่านี่คือสิ่งจำเป็นพื้นฐานสำหรับชุมชนวิถีพุทธ ซึ่งเริ่มต้นจากพระสงฆ์เป็นผู้นำ เป็นผู้ขับเคลื่อน  แล้วถ้าทางฝ่ายคฤหัสถ์หรือฝ่ายบ้านมีผู้นำในทางนี้ มันก็ช่วยทำให้เกิดการร่วมมือกันระหว่างวัดกับบ้าน ทำให้เกิดความสัมพันธ์ที่ราบรื่นและกระชับแน่นระหว่างวัดกับบ้าน พระกับโยม และแน่นอน มันต้องมีความริเริ่มสร้างสรรค์เปลี่ยนแปลงไปอยู่เรื่อยๆ

     เมื่อ 40 ปีก่อน หลวงพ่อคำเขียนท่านก็เป็นผู้นำในการพาชาวบ้านทำสหกรณ์ข้าว คือเอาข้าวราคาถูกมาขายแก่ชาวบ้านโดยที่ไม่ต้องลงไปในเมือง ไปซื้อข้าวราคาแพง หรือไปซื้อข้าวบนหลังเขาซึ่งมันมีราคาแพง เพราะต้องคิดค่าขนส่ง ค่าขนส่งที่ว่าก็ไม่เชิง เป็นค่าแบกมากกว่า เพราะต้องแบกข้าวจากข้างล่างขึ้นมาบนเขาเพราะมันไม่มีถนน ข้าวบนเขาจึงราคาแพง ชาวบ้านก็ซื้อลำบาก ก็เลยมีสหกรณ์ข้าว เอา ข้าวถูกๆ ซื้อมาทีละเยอะๆจากชัยภูมิ เพราะมันมีถนนหนทาง เอามาขายแก่ชาวบ้านที่ยากจน

     แต่ตอนหลังก็มีนวัตกรรมใหม่ๆ เกิดขึ้น อย่างเช่นที่จ.ตราด ท่านอาจารย์สุบิน ปณีโต ทำสัจจะสะสมทรัพย์ ชักชวนชาวบ้านมาสะสมเงินกันทุกเดือน 10 บาท 20 บาทก็แล้วแต่ แต่ขอให้ทำทุกเดือนเพราะตั้งสัจจะเอาไว้ เงินเหล่านี้ส่วนหนึ่งก็เป็นเหมือนธนาคารที่เจ้าของสามารถจะเบิกไปใช้ในวันข้างหน้าได้ แต่ส่วนหนึ่งก็เป็นเงินสำหรับเป็นทุนให้คนที่เขาเดือดร้อน

     เพราะสมัยก่อนเวลาลูกหลานเจ็บป่วยขึ้นมามันต้องใช้เงินเยอะ ตอนนั้นยังไม่มีโครงการ 30 บาทรักษาทุกโรค หรือถึงมีมันก็ต้องมีค่าใช้จ่าย ต้องไปเยี่ยม ต้องมีค่าเดินทาง ต้องมีค่าอาหารไปเยี่ยมคนป่วย ก็ สามารถจะกู้ยืมเงินได้ด้วยดอกเบี้ยราคาต่ำ แต่จะกู้ยืมเงินได้ต้องอาศัยความเห็นพ้องต้องกันของชุมชน มันก็ส่งเสริมความเอื้อเฟื้อเกื้อกูลกัน ความเห็นอกเห้นใจกัน ความไว้เนื้อเชื่อใจกัน คือเชื่อใจว่าเขาเอาเงินไปแล้ว เขาจะคืน เขาจะไม่เบี้ยว

     อันนี้ก็อยู่ในข่ายของการทำบุญพื้นฐาน ก็คือการส่งเสริมให้ชาวบ้านเขาเอื้อเฟื้อเกื้อกูลกัน หรือเป็นการทำเพื่อให้เกิดคุณภาพชีวิตที่ดี มีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น ซึ่งมันจะช่วยส่งเสริมให้เขาเข้าถึงบุญขั้นสูง

บุญขั้นสูงคืออะไร นอกจากขั้นต้นคือ ทิฏฐธัมมิกัตถะ และขั้นกลางคือ สัมปรายิกัตถะ คือความสุขทางใจที่เกิดจากศรัทธา จากจาคะ จากทาน จากปัญญา พูดง่ายๆ คือเป็นความสุขที่ใจที่เกิดจากการทำความดี      คนเรานี่จะพัฒนาหรือเข้าถึงความสุขที่สูงขึ้นไปได้ มันต้องเริ่มจากสุขหรือประโยชน์ขั้นพื้นฐาน หรือประโยชน์ตาเห็น ก็คือเรื่องของการมีสุขภาพดี มีชีวิตความเป็นอยู่ที่ไม่อัตคัดฝืดเคือง มีสิ่งแวดล้อมที่ดี ก็ทำให้คนมีความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่กัน แล้วก็นำไปสู่การเสียสละ ไม่ใช่แค่เสียสละด้วยทานหรือด้วยสิ่งของ แต่เสียสละด้วยกำลัง แล้วต่อไปก็นำไปสู่การสละซึ่งตัณหาอุปาทาน สละซึ่งความเห็นแก่ตัวหรือกิเลส ซึ่งจะนำไปสู่ประโยชน์ขั้นสูงคือ ปรมัตถะ

     ที่อาตมาพูดมาทั้งหมดก็เป็นนวัตกรรมเมื่อ 20 ปีที่แล้ว มาถึงวันนี้เราก็ต้องมีนวัตกรรมใหม่ๆ เกิดขึ้น เพราะสังคมเปลี่ยนแปลงไป เราต้องทำให้วัดมีความหมายต่อชีวิตผู้คน ทำให้พุทธศาสนามีความหมายต่อชีวิตของผู้คน แต่เราก็ไม่ทิ้งหลักเดิมคือการสร้างความกระชับแน่น ความสัมพันธ์ระหว่างวัดกับบ้าน ระหว่างพระกับญาติโยม ซึ่งก็หมายถึงการรู้จักตอบโจทย์ของชาวบ้าน ใส่ใจกับความทุกข์ความเดือดร้อนของชุมชน โดยมีพระเป็นผู้นำ

     สิ่งที่วัดดาวเรืองทำ อาตมาว่าก็เป็นนวัตกรรมอย่างหนึ่งคือ การพยายามที่จะสร้างความตื่นตัว สร้างความมีชีวิตชีวาให้เกิดขึ้นกับชุมชน กับชาวบ้าน แทนที่จะอยู่แบบหงอยๆ เหงาๆ เหมือนกับชุมชนหรือหมู่บ้านทั้งหลาย ก็พยายามดึงเอาภูมิปัญญาของชาวบ้านที่มีอยู่มาทำให้เกิดประโยชน์ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องข้าว ไม่ว่าจะเป็นเรื่องผ้า เรื่องยา เรื่องอาหาร หรือวัฒนธรรมอื่นๆ

     เพราะถ้าเราเห็นว่าวัฒนธรรมหรือภูมิปัญญาที่เรามีมาแต่ดั้งแต่เดิม มันมีความหมาย มันไม่ใช่เป็นของเก่าที่ต้องอนุรักษ์ไว้ แต่มันเป็นสิ่งที่มีความหมายในปัจจุบัน อย่างน้อยๆ ก็สามารถจะทำให้เกิดความร่วมแรงร่วมใจกัน เกิดความร่วมมือกัน มันก็เกิดความมีชีวิตชีวาขึ้น

     แต่ก่อน ชาวบ้านก็มีชีวิตชีวาจากการมาร่วมกันทำบุญผะเหวด แต่อย่างที่อาตมาว่า บุญผะเหวดมันอาจจะเป็นนวัตกรรมเมื่อ 400-500 ปีที่แล้ว ที่ได้ผลมาจนกระทั่งเมื่อ 100 ปีที่แล้ว แต่ตอนนี้มันเริ่มหมด ความหมายแล้ว เราก็ต้องสร้างนวัตกรรมอย่างใหม่ อาจจะเป็นเรื่องของการสร้างเทศกาลงานบูญแบบใหม่ขึ้นมา การทำกิจกรรมอย่างที่ทำอยู่มันก็เป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยทำให้เกิดการตื่นตัวขึ้นมาในชุมชน เอาความรู้ที่มีมาแปรให้เป็นรายได้ แล้วเอารายได้ที่มีมาแปรให้เป็นบุญ มันก็ทำให้เกิดประโยชน์สร้างสรรค์กับผู้ที่เกี่ยวข้อง โดยเฉพาะญาติโยม

     แต่ละที่แต่ละแห่ง ก็สามารถคิดค้นนวัตกรรมที่สอดคล้องกับทรัพยากรของชุมชน ซึ่งก็แตกต่างกันไป ดาวเรืองเป็นชุมชนเก่าแก่ มีวัฒนธรรมที่สะสมกันมานาน มีภูมิปัญญามากมายที่ไม่ควรเป็นเรื่องของอดีต แต่ควรจะนำมาทำให้มันมีชีวิต มีความหมายต่อชีวิตของผู้คน เพียงแค่การรื้อฟื้นขึ้นมาแล้วทำให้เป็นรายได้ขึ้นมา เช่น เอาสมุนไพรที่มีอยู่ เอาความรู้เกี่ยวกับสมุนไพรที่มีอยู่มาแปรเป็นยา แล้วจากยามา เป็นรายได้ จากรายได้มาช่วยสร้างสรรค์ประโยชน์อื่นๆ ต่อไป อันนี้เป็นนวัตกรรมอย่างหนึ่งที่น่าอนุโมทนา

     แต่แน่นอน ยังมีอะไรอีกหลายอย่างที่เราควรจะทำได้เพื่อตอบโจทย์ของชุมชน โดยโจทย์หนึ่งที่ต่อไปต้องคิดกันให้มากคือ คนแก่ที่มีมากขึ้นเรื่อยๆ เดี๋ยวนี้สังคมไทยเป็นสังคมสูงวัย เป็นสังคมคนแก่ มีคนแก่จำนวนมากขึ้น 15-20 เปอร์เซ็นต์ของประชากร บ้านดาวเรืองก็อาจจะมีคนแก่จำนวนไม่น้อยทีเดียว ทำอย่างไรวัดจะสามารถตอบโจทย์เรื่องนี้ได้

     เพราะคนแก่ในปัจจุบันน่าสงสาร ไม่เหมือนคนแก่สมัยก่อน คนแก่สมัยก่อนอยู่ท่ามกลางลูกหลาน ลูกหลานเคารพนบนอบ มาเรียนรู้ภูมิปัญญา มาเรียนรู้การทำมาหากินจากคนเฒ่าคนแก่ แต่เดี๋ยวนี้คนหนุ่มคนสาวไม่สนใจความรู้ภูมิปัญญาของคนเฒ่าคนแก่แล้ว เพราะมันไม่ตอบโจทย์ชีวิตของเขา คนแก่ต่างหากที่ต้องไปเรียนรู้จากลูกหลาน เรียนรู้การใช้โทรศัพท์มือถือ เรียนรู้การใช้ facebook มันกลับกันไปซะแล้ว

     แต่ยิ่งกว่านั้นก็คือ คนแก่เดี๋ยวนี้ก็ไม่มีลูกหลานห้อมล้อมแล้ว ลูกหลานเขาก็ไปอยู่เมือง คนแก่จำนวนไม่น้อยนี่หงอยเหงา ดีหน่อยถ้าหากมีหลานหรือเหลนให้เลี้ยง ก็ไม่รู้สึกว่างเปล่า แต่จำนวนไม่น้อยก็รู้สึกว่างเปล่าโดยเฉพาะคนแก่ในเมือง คนแก่ในหมู่บ้านจำนวนไม่น้อยก็เริ่มรู้สึกว่าตัวเองนี่ไร้คุณค่า ฉะนั้นการทำให้คนแก่ในหมู่บ้านในชุมชนเขารู้สึกมีชีวิตมีวา รู้สึกมีความหมาย นี้เป็นสิ่งสำคัญมากเลยที่วัดจะสามารถช่วยเหลือชุมชนได้

     และต่อไปต้องไปคิดต่อว่า เมื่อคนแก่เจ็บป่วย เราจะทำอย่างไร เดี๋ยวนี้ใครเจ็บป่วยก็ไปโรงพยาบาล แต่โรงพยาบาลก็อาจจะไม่ใช่เป็นที่ที่เหมาะ อาจจะอยู่ได้ชั่วคราว โดยเฉพาะถ้าเจ็บป่วยแบบอาการหนักอยู่ในระยะท้าย หลายคนก็รู้ว่าการไปตายที่โรงพยาบาลมันไม่ใช่เป็นการตายที่ดี หลายคนก็อยากจะตายที่บ้าน ใช้ชีวิตช่วงสุดท้ายที่บ้าน แต่อยู่ที่บ้านก็ไม่มีใครดูแล

     จะเป็นไปได้ไหม ถ้าหากจะมีชาวบ้านช่วยกันดูแล โดยพระเป็นผู้นำในการชักชวนให้ชาวบ้านจัดระเบียบ ให้ชาวบ้านได้มาช่วยกันดูแลซึ่งกันและกัน ตอนนี้มันมีชุมชนชนิดหนึ่งที่เขาเรียกว่า “ชุมชนกรุณา” เป็นแนวคิดว่าเวลาคนเจ็บคนป่วยอยู่ในระยะท้าย แทนที่จะพึ่งแต่หมอ แทนที่จะพึ่งแต่โรงพยาบาล ซึ่งอาจจะไม่ใช่เป็นคำตอบที่ดี

     เพราะอยู่โรงพยาบาลบางครั้งก็ลงเอยด้วยการถูกยื้อ สร้างความทุกข์ทรมาน แล้วก็หงอยเหงา เพราะอยู่ห่างไกลจากญาติโยมหรือลูกหลาน แต่ถ้าจะมาขอป่วยที่บ้าน ป่วยที่บ้านได้ก็ต้องมีคนมาช่วยกันดูแล ถ้าไม่มีลูกหลานก็เป็นเพื่อนบ้านด้วยกัน ทั้งสาวหรือหนุ่ม รวมทั้งแก่ด้วย

     ถ้าหากว่ามีชุมชนกรุณาเกิดขึ้น โดยมีการนำของวัดดาวเรือง มันก็ช่วยทำให้คนที่อยู่ในระยะท้ายเขาจากไปอย่างสงบได้ ในระหว่างที่ป่วยก็ไม่ได้ทุกข์ทรมาน เมื่อถึงเวลาตายก็ตายอย่างสงบ นี่ก็อาจจจะเป็นสิ่งที่ช่วยตอบโจทย์ของสังคมยุคปัจจุบันได้ คือการรับมือกับผู้สูงวัยหรือคนแก่คนเฒ่าซึ่งมีจำนวนมากขึ้น แล้วไม่ได้มีจำนวนมากขึ้นอย่างเดียวนะ อยู่แบบหงอยเหงามากขึ้น เจ็บป่วยด้วยความทุกข์ทรมานมากขึ้น

     ถ้าหากช่วยบรรเทาความทุกข์เหล่านี้ได้ ทั้งในยามที่มีชีวิตอยู่และในยามที่เจ็บป่วย แล้วถึงเวลาตายก็ตายอย่างสงบ มันก็จะมีคุณูปการมาก แต่นอกจากคนแก่แล้ว อย่าลืมคนหนุ่มสาว เพราะคนหนุ่มสาวเป็นกำลังสำคัญ ไม่ใช่ของบ้านเมืองอย่างเดียว เป็นกำลังสำคัญของพระศาสนาด้วย นอกจากเราจะมีนวัตกรรมที่เป็นมิตรกับคนแก่ เป็นมิตรกับผู้สูงวัยแล้ว เราอย่าลืมนวัตกรรมที่เป็นมิตรกับคนหนุ่มสาว

     ทำยังไงจะให้คนหนุ่มสาวเขามาสนใจพุทธศาสนา มาสนใจกิจกรรมในวัดมากขึ้น มาเป็นกำลังสำคัญของวัด อาจจะถึงขั้นมาบวชเณรหรือบวชพระเพื่อเป็นทายาท เป็นการสืบต่อทายาทให้กับพุทธศาสนา  อันนี้ก็เป็นเรื่องสำคัญมาก เพราะไม่เช่นนั้น ไม่ใช่บ้านเท่านั้นที่เป็นชุมชนของคนแก่ ต่อไปวัดก็จะเป็นชุมชนของคนแก่ มีแต่วัดหลวงตาเต็มไปหมด วัดหลวงตาคือวัดที่มีแต่คนแก่ ซึ่งจำนวนไม่น้อยก็มาบวชเมื่อ แก่ ไม่ใช่มาบวชเมื่อหนุ่มเพราะศรัทธาในพุทธศาสนา แต่มาบวชเมื่อแก่เพราะว่าไปไหนไม่รอด หรือไม่มีคนดูแลก็มาอยู่วัด

     แล้วจำนวนไม่น้อยแม้เป็นพระแล้ว พอแก่ก็ไปลงเอยที่โรงพยาบาลอยู่เหมือนกัน เพราะวัดหรือพระไม่ดูแล หรือไม่มีกำลังจะดูแล เดี๋ยวนี้หลวงตาหลวงปู่หลายรูป ตอนที่สุขภาพดีก็เป็นเจ้าคณะอำเภอ เป็นพระราชาคณะ เป็นเจ้าอาวาส แต่พอเวลาป่วยหนักก็ไปลงเอยที่โรงพยาบาล แล้วก็ตายที่นั่นโดยที่ไม่มีใครดูแล แม้แต่พระก็ไม่ดูแล เพราะในแง่หนึ่งพระในวัดก็มีจำนวนน้อยอยู่แล้ว หรือพระที่มีอยู่ก็ไม่ใส่ใจ ไม่เอื้ออาทร หรือมิฉะนั้นก็มีแต่พระแก่ๆ กันทั้งนั้นในวัด

     เราก็ต้องคิดนะว่า ถ้าเราไม่มีนวัตกรรมอะไรที่จะเป็นมิตรกับคนหนุ่มสาว ชนิดที่จะดึงคนหนุ่มสาวเข้ามาวัด หรือมาสนใจพุทธศาสนา ต่อไปวัดก็จะค่อยๆ เรียวลงไปเรื่อยๆ หรือค่อยๆ โดดเดี่ยว

     ถ้าวัดแต่ละวัดมีกิจกรรมเหมือนวัดดาวเรือง แต่ไม่จำเป็นต้องมาเน้นที่เรื่องอาหาร ผ้า ยา หรือข้าว แต่มีกิจกรรมอย่างอื่นที่เหมาะกับบริบทหรือเหมาะกับต้นทุนของชุมชน ก็เชื่อว่าจะทำให้วัดนี้ความหมายกับ ผู้คน และทำให้ผู้คนได้รับอานิสงส์ของพุทธศาสนามากขึ้น อันนี้เป็นเรื่องใหญ่ที่ต้องช่วยกันคิด

     แต่แน่นอนนะ สิ่งหนึ่งที่มองข้ามไม่ได้คือ เดี๋ยวนี้คนหนุ่มสาวจำนวนไม่น้อยเขามีปัญหาด้านจิตใจมาก เกิดวิกฤติด้านจิตใจ จำนวนไม่น้อยถึงกับเป็นโรคซึมเศร้า น่าสงสารมากเดี๋ยวนี้เป็นกันเยอะเลย วิกฤติด้านจิตใจก็เป็นอีกเรื่องหนึ่งที่ถือว่าเป็นโจทย์ใหญ่ของสังคมไทย เป็นโจทย์ใหญ่ของชุมชนจำนวนไม่น้อย ซึ่งวัดก็ควรจะมีบทบาท อาจไม่ถึงขั้นไปช่วยเหลือผู้ที่ซึมเศร้า แต่อย่างน้อยก็มีคำตอบให้กับคนที่มีความทุกข์ด้านจิตใจ

     เรื่องการปฏิบัติธรรม เรื่องการภาวนานี่ก็สำคัญเหมือนกัน นอกเหนือจากการช่วยเหลือผู้คนให้มีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น ข้าว ผ้า ยา อาหารไม่ขาดแคลน สามารถแปลงเป็นตัวเงินได้ เพิ่มรายได้ให้กับตัวเองได้แล้ว เรื่องการช่วยบรรเทาความทุกข์ความเครียดในจิตใจก็เป็นสิ่งสำคัญ

     นั่นหมายความว่าพระก็ต้องมีความรู้ มีทักษะในเรื่องของการภาวนา หรือที่จริงก็คือสามารถน้อมนำการปฏิบัติให้เข้ามาเป็นชีวิตจิตใจของพระ จนกระทั่งเข้าถึงความสงบเย็น ไม่ใช่มีแต่ความรู้ด้านปริยัติธรรมเท่านั้น แต่สามารถเอาความรู้ทางธรรมมาปฏิบัติจนกระทั่งเข้าถึงความสงบเย็น เรียกว่า แม้จะพูดไม่เก่งแต่สามารถทำให้ดูหรือให้เห็น เย็นให้สัมผัสได้

     แล้วยิ่งถ้าสามารถที่จะสอนธรรมะได้ด้วยตัวเอง หรือมีหมู่คณะมาช่วยกันสอน ก็จะเป็นคุณูปการอย่างยิ่ง ซึ่งก็ต้องอาศัยนวัตกรรมเหมือนกัน เพราะถ้าจะใช้วิธีการสอนแบบเดิมๆ อาจจะไม่ได้ผล ต้องมีวิธีใหม่ๆ เพื่อให้คนหนุ่มสาวได้เข้าใจการปฏิบัติ

     เดี๋ยวนี้เขาก็มีเวลาน้อย บางทีแม้แต่การปฏิบัติแค่ 3 นาทีก็มีความหมายแล้ว ทำยังไงเราจึงจะแนะนำให้เขาทำเพียงแค่ 3 นาทีเป็นการชิมลอง ซึ่งทำได้ ปฏิบัติแค่ 3 นาที หลายคนทำทุกวันเห็นผลเลย เพราะเป็นวิธีการที่มันสอดคล้องกับจริตนิสัยของเขา ไม่ใช่เอาแต่นั่งหลับตา ตามลมหายใจ ดูท้องพองยุบเท่านั้น มันต้องมีอะไรที่มากกว่านั้น ซึ่งเป็นเรื่องของนวัตกรรม ที่ชุมชนวิถีพุทธจำเป็นต้องมี.