พระอาจารย์ไพศาล วิสาโล วัดป่าสุคะโต แสดงธรรมก่อนฉันเช้า วันสงกรานต์ 13 เมษายน 2566

วันนี้เป็นที่รู้กัน คือวันสงกรานต์ ถือว่าเป็นวันปีใหม่ของไทยวันหนึ่ง ที่พูดว่าเป็นวันปีใหม่ของไทยวันหนึ่ง ก็เพราะว่าเดี๋ยวนี้มี 2 วันแล้วนะ ที่เป็นวันปีใหม่ นอกจากวันนี้แล้ว อีกวันหนึ่งคือวันที่ 1 มกราคม แต่สมัยก่อนวันปีใหม่ของไทยมีวันเดียวคือวันสงกรานต์นี่แหละ จนกระทั่งเมื่อเกือบร้อยปีที่แล้ว สมัยรัชกาลที่ 5 ประกาศให้วันที่ 1 เมษายนเป็นวันปีใหม่ของไทย อันนี้ส่วนใหญ่จะไม่รู้ว่า 1 เมษายนเคยเป็นวันปีใหม่ของไทย หลังจากนั้นผ่านไป 50 ปี ก็มีประกาศใหม่ว่า 1 มกราคมเป็นวันปีใหม่ของไทย แล้วเราก็นับถือวันที่ 1 มกราคมเป็นวันปีใหม่มาตลอดตั้งแต่เมื่อ 70-80 ปีที่แล้ว แต่ว่าความเชื่อของชาวบ้านนอกจาก 1 มกราคมก็ยังมีอีกวันเป็นปีใหม่ของไทยคือวันสงกรานต์กำหนดเอา วันที่ 13 เมษายน

จะเห็นว่าวันปีใหม่ของไทยเป็นวันสมมุติ หรือว่าจะกำหนดเอาวันไหน บางช่วงบางสมัยก็กำหนดเอา 1 เมษายน ช่วงนั้น 1 มกราคมเป็นท้ายปี เพราะว่าต้นปีคือ 1 เมษายน แต่ว่าต่อมาเราก็คล้อยตามสากล พวกฝรั่งก็กำหนดใหม่ว่า 1 มกราคมถือว่าจะเป็นเรื่องสมมุติ แต่ว่ามันก็มีประโยชน์ ประโยชน์ที่ว่านี้ไม่ใช่แค่การเฉลิมฉลอง เพราะว่าเฉลิมฉลองมันก็มีโทษ เฉลิมฉลองไม่เป็นกินเหล้าเมามาย ชกต่อยทุบตีหัวล้างข้างแตก หรือหนักกว่านั้นก็คือเกิดอุบัติเหตุรถยนต์เพราะเมามายเนื่องจากเฉลิมฉลองกันหนัก ประโยชน์ของวันปีใหม่เพื่อให้เราได้มากลับมาเริ่มต้นใหม่ อันนี้มีประโยชน์กว่า หนึ่งปีที่ผ่านมาเราทำอะไรผิดพลาด หรือมีเหตุร้ายที่ทำให้เศร้าโศกเสียใจ หรือมีความโกรธแค้นขุ่นเคืองเพราะอะไรก็ตาม อันนี้ถือว่าเป็นความผิดพลาดอย่างหนึ่ง เพราะว่าถ้าเรารักษาใจเป็น รักษาใจให้ถูก วางใจถูกต้อง ความโศก ความเครียด ความสูญ ความโกรธ ความเกลียด จะมารบกวนจิตใจไม่ได้ ห้ามไม่ให้มันเกิดมันห้ามไม่ได้แต่ดูแลรักษาไม่ให้มารบกวนจิตใจเรา ทำได้ ถ้าไม่ทำ ก็แสดงว่าพลั้งพลาด

พลั้งพลาดก็ไม่เป็นไร ก็เริ่มต้นใหม่

ถือเอาวันปีใหม่นี้แหละเป็นนิมิตหมาย จะเอาวันอื่นเป็นวันสำหรับของการเริ่มต้น ก็ได้ แต่ว่าถ้ามาเริ่มต้นกันวันปีใหม่มันก็ดี มันเริ่มต้นพร้อมๆกัน ที่ผิดพลาดไปแล้ว ความเศร้าโศกเสียใจที่มีไปแล้วก็ให้มันผ่านเลยไป เรามาเริ่มต้นใหม่ เปลี่ยนทุกข์ให้กลายเป็นสุขเปลี่ยนความโศกให้กลายเป็นปิติ สมกับวันสงกรานต์ สงกรานต์แปลว่าเปลี่ยนผ่าน เปลี่ยนราศีมาเป็นราศีเมษ ซึ่งเป็นราศีแรกของจักรราศีแบบไทย คนไทยสมัยก่อนเราเสื้อจักรราศี ราศีเมษก็เป็นราศีแรก สงกรานต์ก็คือการเคลื่อนเข้าสู่ราศีเมษ ก็เลยประกาศหรือสมมุติว่าเป็นวันขึ้นปีใหม่ ให้เริ่มต้นใหม่

สงกรานต์ปีนี้ก็ถือว่าเป็นการเริ่มต้นใหม่จริงๆ เพราะว่า 3 ปีที่ผ่านมาเราไม่สามารถจะเฉลิมฉลองหรือมาทำบุญในวันสงกรานต์ได้เพราะโควิดมันแพร่ระบาด คนล้มตายก็มาก การที่ที่เรามีชีวิตอยู่ถึงวันนี้ มาทำบุญในวันสงกรานต์นี้ก็ถือว่าเรายังมีโชค ก็ต้องขอบคุณนะว่าเรายังโชคดีแม้จะยังมีอุปสรรคมีปัญหาที่ต้องแก้ อาจจะมีความเจ็บความป่วยบ้าง ก็ยังดีมีชีวิตมาทำบุญในวันสงกรานต์ ก็ถือว่าตอนนี้ฟ้าก็เริ่มเปิด เราก็สามารถที่จะกลับมาใช้ชีวิตตามปกติ แต่ถ้าจะให้ดี เราต้องทำให้ดีกว่าเดิมไม่ใช่ดีเหมือนเดิม แต่ให้ดีกว่าเดิม เพราะว่าเรามีประสบการณ์มีสติปัญญา อย่าให้มันเพิ่มแต่อายุ แต่ประสบการณ์สติปัญญาก็เพิ่มพูนขึ้นไปด้วย สงกรานต์หรือวันปีใหม่จึงจะมีความหมายอย่างแท้จริง ไม่ใช่แค่วันเฉลิมฉลองกินเหล้าเมายาแล้วก็เจ็บป่วยหรือล้มตายกันไป หรือถึงแม้จะไม่เจ็บป่วยล้มตายแต่ว่า ผ่านไปอย่างไร้ประโยชน์แถมสะสมโรคภัยไข้เจ็บโรคตับแข็งสารพัดโรค

วันสงกรานต์ยังมีตำนานเรื่องเล่า ซึ่งสืบทอดกันมาช้านาน เดี๋ยวนี้ก็อาจจะลืมไปแล้ว เป็นเรื่องของท้าวกบิลพรหมกับชายหนุ่มที่ชื่อว่าธรรมบาล เล่าย่อๆว่า ท้าวกบิลพรหมเป็นเทวดา วันหนึ่งก็อยากจะลองภูมิธรรมบาล เพราะเห็นว่าธรรมบาลเป็นคนฉลาด อยากจะลองภูมิว่ามีสติปัญญาแค่ไหน ก็เลยมาถามปัญหา 3 ข้อ ถ้าธรรมบาลตอบได้ ท้าวกบิลพรหมก็จะมอบศีรษะให้ คือตัดคอตัวเอง แต่ถ้าธรรมบาลตอบไม่ ได้ ธรรมบาลก็ต้องถูกตัดคอ เป็นปริศนาที่มีเดิมพันสูงมาก ตอบไม่ได้คือตาย ธรรมบาลเจอคำถาม 3 ข้อนี้ คำถามที่ว่านี้คืออะไร ตอนเช้าศรีอยู่ที่ไหน ตอนเที่ยงศรีอยู่ที่ไหน ศรีคือสิริไม่ใช่สีแดงสีเขียว ตอนค่ำศรีอยู่ที่ไหน ธรรมบาลทีแรกตอบไม่ได้จนกระทั่งถึงเส้นตายคิดว่าตายแน่ แต่ว่าบังเอิญเดินเข้าไปในป่าเพื่อหาความสงบเพื่อที่จะได้มีสติพิจารณาหาคำตอบ ก็ได้ยินนกคู่หนึ่งคุยกัน นกนี้เป็นนกอินทรี ตัวสามีบอกตัวภรรยาว่าจะได้กินศพของธรรมบาลถ้าธรรมบาลตอบไม่ได้

คำถามมี 3 ข้อ ภรรยาก็ถามว่าคำตอบคืออะไร สามีบอกว่ามันไม่ยากเลย ตอนเช้าศรีอยู่ที่หน้า เพราะฉะนั้นเราจึงล้างหน้าตอนเช้า ตอนเที่ยงศรีอยู่ที่หน้าอกเพราะฉะนั้นเราจึงเอาแป้งมาประพรมที่หน้าอก ส่วนตอนค่ำศรีอยู่ที่เท้าเพราะฉะนั้นเราจึงล้างเท้า ธรรมบาลได้ยิน เพราะธรรมบาลรู้ภาษาของนก ก็เลยไปตอบคำเฉลยนี้ให้กับกบิลพรหม กบิลพรหมพบว่ามันเป็นคำเฉลยที่ถูก กบิลพรหมซื่อสัตย์ ถ้าเป็นคนสมัยนี้ก็จะบอกว่าไม่ใช่ คำตอบที่ถูกไม่ใช่อย่างนั้น แต่กบิลพรหมซื่อสัตย์ ก็บอกว่าคำตอบนี้ถูกแล้ว เพราะฉะนั้นกบิลพรหมก็เลยตัดคอตัวเอง แต่ว่าถ้าตัดศีรษะกบิลพรหมแล้ว ถ้าศีรษะตกถึงพื้นมันก็ไฟไหม้โลก ถ้าอยู่กลางอากาศก็ฝนแล้ง ถ้าตกน้ำ น้ำก็แห้ง เพราะฉะนั้นจึงให้ลูกสาวทั้ง 7 เอาพานมารองรับ แล้วเก็บไว้ในถ้ำในเขาไกรลาศ จากนั้นทุกปีให้ผลัดกันเอาศีรษะกบิลพรหมมาเวียนรอบเขาพระสุเมรุ ก่อนจะเอาไปเก็บไว้ในถ้ำตามเดิม 

อันนี้คือตำนานเรื่องเล่าวันสงกรานต์ ซึ่งก็มีประโยชน์ ศรีอยู่ที่ไหน ตอนเช้า ตอนเที่ยง ตอนค่ำ แต่ว่าคำถามนี้ยังไม่สำคัญเท่าไหร่ในแง่ของพระพุทธศาสนา คำถามที่สำคัญสำหรับพระพุทธศาสนาก็คือว่า ตอนนี้ศรีอยู่ที่ไหน ตอนนี้ศรีอยู่ที่ไหน อันนี้สำคัญกว่า เพราะอะไร เพราะว่าศรีของตอนนี้อยู่ที่ใจ ตอนเช้าอยู่ที่หน้า ตอนเที่ยงอยู่ที่หน้าอก ตอนค่ำอยู่ที่เท้า แต่ถ้าตอนนี้มันอยู่ที่ใจ เพราะฉะนั้นศรีอยู่ที่ใจก็ต้องรักษาใจเอาไว้ ดูแลใจให้ดี อย่าให้ความเครียด ความสูญ ความโศกมาครอบงำ เพราะมันจะทำให้ใจหม่นหมอง 

หน้าหม่นหมองก็ล้างด้วยน้ำ แต่ถ้าใจหม่นหมองจะล้างด้วยอะไร ก็ล้างด้วยธรรมะ คือสติ

ที่จริงถ้ามีสติแล้ว ใจจะมีศรีอยู่ตลอดเวลา ก็คือมีสิริมงคลตลอดเวลา อย่างที่หลวงพ่อวัฒนชัยได้พูดกับพวกเราเมื่อสักครู่ว่าให้มาสังเกตดูใจของเจ้าของ เพราะฉะนั้นถ้าเรารู้ว่าศรีอยู่ที่ใจ ก็ต้องกลับมาดูมาสังเกตเฝ้าระวังใจ อย่าให้ความโลภ ความเกลียด ความโกรธ กิเลสมาครอบงำ เพราะมันจะทำให้ใจหม่นหมอง คำถามนี้สำคัญกว่า เวลานี้ศรีอยู่ที่ไหน แล้วคำตอบก็สำคัญมาก สมัยนี้คนอาจจะไม่ได้ล้างเท้ากันแล้ว สมัยนี้อาจจะไม่ได้ประพรมหน้าอกกันแล้ว

แต่ว่าไม่ว่าจะยุคใดสมัยใด มันก็ต้องมาดูแลใจ

เพราะฉะนั้น ให้บอกตัวเองนะว่า สงกรานต์ ปีใหม่นี้ ศรีอยู่ที่ใจ เวลานี้ศรีอยู่ที่ใจ รักษาใจให้ดี ตอนเช้าจะล้างหน้า ตอนเที่ยงจะประพรมหน้าอก ตอนเย็นจะล้างเท้า ยังไงก็ได้ แต่ก็อย่าลืมรักษาใจให้สดใสเบิกบาน เพราะตอนนี้ หรือปัจจุบันขณะนี้ ศรีอยู่ที่ใจ ขอให้มีสิริมงคลที่ใจของเจ้าของ อยู่เย็นเป็นสุข ปลอดภัยไกลทุกข์ ให้มีความสุขเป็นนิจ มีชีวิตที่แจ่มใสเบิกบาน ก้าวข้ามผ่านทุกข์ ให้ได้พบความสุขเกษมศานติ์ มีพระนิพพานเป็นที่หมายทุกคนเทอญ.