มีการทดลองหนึ่งที่น่าสนใจ เขาเอาหนูมาขังไว้ในกรงแค่ตัวเดียว ในกล่องนั้นก็มีอาหารมีน้ำ น้ำมี 2 แบบ น้ำเปล่ากับน้ำผสมมอร์ฟีน มอร์ฟีนเป็นยาเสพติดชนิดหนึ่ง หนูตัวนั้นไม่นานก็กินแต่น้ำที่มีมอร์ฟีนผสม ส่วนน้ำเปล่านั้นไม่แตะเลย แสดงว่ามันติดมอร์ฟีนแล้ว 

หลังจากนั้นเขาเอาหนูตัวนี้ออกไปอยู่ในอีกกรงหนึ่ง กรงนี้มีพื้นที่กว้าง ไม่คับแคบเหมือนกรงแรก แล้วก็มีของเล่นเป็นของเล่นที่ให้สำรวจ หนูก็ชอบสำรวจ และที่สำคัญมีหนูหลายตัว มีทั้งตัวผู้ตัวเมีย อาจจะเป็นพี่น้องกันก็ได้ของมัน ปรากฏว่าในเวลาแค่ 6 อาทิตย์ หนูตัวนี้ไม่สนใจน้ำผสมมอร์ฟีนแล้ว มันกินแต่น้ำเปล่า มันเลิกยาเสพติดได้อย่างไร 

เขาพบว่าพอย้ายหนูมาอยู่กรงใหม่พอมีเพื่อน หรืออาจจะมีคู่ มันได้สร้างครอบครัว มีเพื่อนที่สามารถที่จะเล่นสนุกสนานกันได้ พูดง่ายๆมันมีความสุข ตอนที่อยู่กรงแรก มันอึดอัดมาก อยู่คนเดียว กรงก็แคบ มันมีความทุกข์ แล้วมันก็พบว่า มอร์ฟีนช่วยให้หายทุกข์ได้ หายเครียดได้ มันก็เลยกินน้าผสมมอร์ฟีน จนติด 

แต่ว่าพอมาอยู่กรุงที่ 2 มีเพื่อน มีคู่ มีพื้นที่กว้างขวางให้เล่นให้สำรวจเยอะแยะ ความทุกข์ที่เคยมีในกรงแรกก็หายไป มีความสุขมาแทนที่ มันก็เลยไม่สนใจมอร์ฟีนแล้ว พูดอีกอย่างหนึ่งก็คือว่า มอร์ฟีนให้ความสุขกับมันก็จริง แต่ว่ามันมีความสุขอย่างอื่นที่ดีกว่า คือการมีเพื่อนมีมิตรภาพ มีอิสระเสรีมากกว่า อันนี้ก็เป็นความสุขชนิดหนึ่ง และเป็นความสุขที่ดีกว่าการติดมอร์ฟีน มันก็เลยเลิกมอร์ฟีนโดยปริยาย 

เป็นการทดลองที่ชี้ให้เห็นว่า ไม่เฉพาะสัตว์อย่างหนู คนเราก็เหมือนกัน คนเราติดยาเสพติดก็เพราะว่า มันมีความทุกข์ ก็เลยอาศัยยาเสพติดช่วยบรรเทาทุกข์ ยาเสพติดก็ให้ความสุข ก็ทำให้ติด แต่ว่าพอมีความสุขอย่างอื่นที่ดีกว่ามาแทนที่ คนเราก็ไม่ใช่เฉพาะหนูเท่านั้น ก็สามารถละทิ้งความสุขหยาบๆจากยาเสพติดได้ 

ในอเมริกาและในหลายๆประเทศ เด็กวัยรุ่นติดยาเสพติดมาก ถ้าเอาไปเข้าคุก เอาไปบำบัด ก็ไม่ได้ช่วยเท่าไร แต่ถ้าจัดกิจกรรมให้กับเด็กวัยรุ่น เช่น จัดแข่งขันกีฬา ให้วัยรุ่นได้มาแข่งขันกีฬากันในช่วงเย็นๆ เล่นกีฬาก็มีเพื่อน แล้วเวลาแข่งขันก็มีเรื่องให้ตื่นเต้นเร้าใจ ความสุขจากการที่ได้เล่นกีฬา ความสุขจากการที่ได้มีเพื่อนร่วมทีม และความรู้สึกว่าตัวเองมีคุณค่า เป็นคนสำคัญ เป็นส่วนหนึ่งที่สำคัญของทีม 

มันก็เป็นความสุขที่มาหล่อเลี้ยงใจเด็กวัยรุ่นเหล่านี้ เด็กเหล่านี้เคยมีความทุกข์ก็เพราะว่า ขาดเพื่อน ว้าเหว่ครอบครัวแตกแยก รู้สึกตัวเองไม่มีคุณค่า บางทีก็รู้สึกโดดเดี่ยว ก็เลยไปหายาเสพติด เพื่อบรรเทาทุกข์และเพื่อได้รับความสุข แต่เป็นความสุขแบบหยาบๆ พอได้ความสุขที่ดีกว่า จากการมีเพื่อน จากการให้ได้รับความสำคัญ มีกองเชียร์ และได้ทำอะไรที่ตื่นเต้นสนุกสนาน 

เด็กเหล่านี้ก็เลยเลิกยาเสพติด เพราะได้รับสิ่งที่ดีกว่า อันนี้เป็นวิธีที่ทำให้คนเลิกยาที่ดีกว่า ไม่ใช่เพราะกลัวถูกตำรวจจับ หรือกลัวติดคุก แต่เพราะว่าได้พบความสุขที่ดีกว่า ความสุขมีหลายประเภท ความสุข แบบหยาบกับความสุขแบบประณีต คนเราถ้าหากยังไม่เจอความสุขชนิดใดเลย มันก็ต้องไปหาความสุขแบบหยาบ พอได้ความสุขที่ดีกว่าประณีตกว่า มันก็วางความสุขแบบหยาบ แต่ถ้าไม่มีความสุขอะไรมาเลย มันก็ต้องไปหาความสุขแบบหยาบๆอย่างนี้แหละ 

พ่อแม่หลายคนมีปัญหาลูกติดเกมว่าจะทำอย่างไร ห้ามลูกก็ไม่ฟัง ลงโทษเด็กก็ไม่สนใจ เป็นเพราะว่าเขาไม่ได้พิจารณาว่าที่เด็กติดเกมเพราะอะไร เพราะว่ามันให้ความสุขแก่เขา อยู่ที่บ้านไม่ได้มีความสุขเท่าไหร่ แต่ถ้าเกิดว่า ทำให้เด็กได้สัมผัสกับความสุขที่ดีกว่า เช่น ความอบอุ่นในครอบครัว พ่อแม่กับลูกทำกิจกรรมร่วมกัน มีเวลาได้พูดคุยกัน มีเวลาได้สนทนากัน ก็ปรากฏว่าเด็กหลายคนอาจจะไม่ถึงกับเลิกเล่นเกม แต่เล่นเกมน้อยลง เพราะเขามีความสุขที่ดีกว่า เป็นความสุขในครอบครัว ความสุขจากความสัมพันธ์ที่อบอุ่น พวกนี้มีความสุขกว่าจากเกมเยอะเลย เพราะว่าทำให้ตัวเองรู้สึกว่ามีคุณค่าด้วย

คราวนี้นอกจากความสุขจากความสัมพันธ์ที่ดีในครอบครัวแล้ว ความสุขอย่างอื่นมันก็ช่วยได้ เช่น ความสุขจากการเรียนหนังสือ อันนี้มันยากหน่อย แต่ว่าเด็กหลายคนมีความสนุกกับการเรียน เขามีความสุขที่ได้ค้นพบอะไรใหม่ๆ เขามีความสุขที่ได้เรียนรู้อะไรที่น่าสนใจ 

เด็กที่มีความสุขกับการเรียน ไม่ใช่เรียนเพราะถูกพ่อแม่บังคับ พวกนี้จะไม่ค่อยติดเกมเท่าไรรวมทั้งจะไม่ค่อยติดหนังหรือว่าเพลงหรือว่าละคร รวมทั้งไม่ติดเที่ยวห้างด้วย เพราะอะไร เพราะว่าเขามีความสุขที่ดีกว่า ความสุขจากการเรียนมันดี มันให้ความภาคภูมิใจ มันจรรโลงใจได้ดีกว่าการไปเที่ยวห้าง การไปดูหนังเล่นเกม ความสุขแบบนี้เข้าถึงยากแต่ว่าพอได้รับแล้ว มันมีรสชาติที่ดีกว่า 

เช่นเดียวกัน ความสุขจากสิ่งเสพติด ความเอร็ดอร่อยทางหู ตา จมูก ลิ้นหรือว่าการที่ได้ เสพ ของอร่อย ที่เป็นรูปรสกลิ่นเสียงสัมผัสที่น่าพอใจที่เรียกรวมๆว่ากามสุข คนเดี๋ยวนี้ติดกามสุขเยอะ  ติดวัตถุติดสิ่งของ ติดรสอร่อย ต้องใช้เงินเยอะเพื่อ ซื้อสิ่งเสพ 

ถ้าหากว่าเขาได้รู้จักความสุขที่ดีกว่า ไม่ต้องถึงขั้นสมาธิภาวนา  แต่ว่าเป็นความสุขจากการที่ได้ทำสิ่งที่ชอบ มีอะไรที่ชอบแล้วได้ทำ เกิดความสุข เพลิน หรือว่าได้ทำสิ่งที่มีคุณค่า ใจก็จะค่อยๆเหินห่างจากความสุขทางกาม หรือความสุขจากความเอร็ดอร่อยทางตา หู กาย ยิ่งได้มีสมาธิภาวนาช่วยหล่อเลี้ยงแล้ว จะวางได้เยอะ แล้วก็จะสามารถมีความสุขจากชีวิตที่เรียบง่ายได้ จะยกเลิกหรือละเว้นสิ่งที่ไม่ดีมันก็มีหลักว่าหาสิ่งที่ดีกว่ามาแทนที่ และสิ่งนั้นให้ความสุขกว่า ประณีตกว่า

ทำนองเดียวกันจะให้คนทำสิ่งที่ดีๆ มันก็ต้องมีความสุขมาหล่อเลี้ยงด้วย อยากให้เด็กขยันเรียนก็ทำให้เด็กมีความสุขกับการเรียน อยากให้เด็กทำสมาธิภาวนา ถ้าเด็กเขาพบกับความสุขจากสมาธิภาวนา เขาก็จะทำสิ่งนั้นได้ดีขึ้นหรือทำบ่อยๆ 

ผู้ใหญ่ก็เหมือนกันถ้าเขายังติดละคร หนัง ติดเที่ยวติดเล่น นั่นเป็นเพราะว่าเขาไม่รู้จักความสุขอย่างอื่นนอกจากความสุขแบบนั้น แต่พอเขาได้เจอความสุขที่ประณีต ความสุขจากมิตรภาพ ความสุขจากการที่ได้ทำสิ่งที่มีคุณค่า รวมทั้งความสุขจากการทำสมาธิภาวนา ก็จะวางความสุขแบบหยาบๆได้ เลิกได้หรือลดได้ 

เพราะฉะนั้นความสุขเป็นเรื่องสำคัญเหมือนกัน ที่สามารถจะทำให้เลิกสิ่งที่เป็นพิษเป็นภัย เช่นอบายมุข ไม่ว่าจะเป็นเหล้า ยาเสพติด หรือการพนัน แล้วทำให้เข้าหาหรือตั้งมั่นอยู่ในสิ่งที่ดีๆได้ ไม่ว่าจะเป็นการทำงาน การเรียน หรือการปฏิบัติธรรม

- พระอาจารย์ไพศาล วิสาโล วัดป่าสุคะโต  แสดงธรรมก่อนฉันเช้าวันที่ 13 สิงหาคม 2564