ใกล้จะเช้าแล้ว นกก็ส่งเสียงร้องเพลงเป็นสัญญาณว่ากำลังจะออกหากิน ธรรมชาติก็เริ่มทำหน้าที่ของตัว พวกเราสามเณรศีลจาริณีก็ทำหน้าที่ของเราเช่นเดียวกัน หน้าที่ของเราตอนนี้คือฟังธรรมเพื่อการศึกษา เพื่อการพัฒนาตน อันนี้เป็นหน้าที่ของมนุษย์ทุกคน ก็ตั้งใจฟัง มีเกาะอยู่เกาะหนึ่งมีชื่อเสียงมาก คนที่เรียนวิทยาศาสตร์จะรู้จักเกาะนี้ดี เป็นเกาะที่อยู่ทางทวีปอเมริกาใต้ ห่างจากชายฝั่งไกลมาก ไม่มีคนเคยไปเกาะนี้เลยเป็นเวลาหมื่นเป็นเวลาแสนปี เพราะฉะนั้นสัตว์ในเกาะนี้ก็เลยไม่รู้จักคน เกาะนี้ชื่อเกาะกาลาปากอส มีชื่อเพราะว่าชาลส์ ดาร์วิน  เป็นคนที่ค้นพบทฤษฎีวิวัฒนาการว่า คนกับลิงมีบรรพบุรุษเดียวกัน เขาไม่ได้บอกว่าคนมาจากลิง แต่มีรากเหง้าเดียวกัน พูดง่ายๆ เมื่อสองร้อยปีก่อน ชาลส์ ดาร์วิน ได้ไปที่เกาะนี้ และเป็นครั้งแรกที่เกาะนี้ได้มีมนุษย์ไปย่างเหยียบ เขาแปลกใจมากที่มีสัตว์มากมายเต็มไปหมด ทั้งเต่า ทั้งนกตัวใหญ่ๆ รูปร่างก็หน้าตาแปลกๆ แต่ว่ามีนิสัยคล้ายๆกันคือไม่กลัวคน

            อย่างเช่น นก ถ้าหากว่าเป็นบ้านเรา นกเจอคนมันก็หนี แต่นกที่กาลาปากอสไม่หนี คนเดินเข้าไปใกล้ๆก็ได้ จับคอเขย่าก็ได้ ถ้าเป็นนกตัวใหญ่ๆ แม้แต่หมาป่า ธรรมชาติของมัน ที่เรารู้จัก มันระแวงคนมาก แค่ได้กลิ่นมันก็ไม่อยากเข้าใกล้แล้ว แต่ว่าหมาป่าในกาลาปากอส คนเข้าไปใกล้ๆได้ มีบางคนที่อ้อมไปข้างหลัง มันก็ไม่สนใจ มันก็ให้เข้าใกล้ เสร็จแล้วเขาก็เอาค้อนทุบหัว มันตาย ตายง่ายมากเลย มันยอมให้คนเข้าใกล้แล้วก็เอาค้อนทุบหัว นกก็เหมือนกัน ก็เรียกว่าคนจับหรือฆ่าสัตว์ในเกาะนี้ได้สบายมาก เป็นเพราะอะไร เพราะว่ามันไม่เคยเจอคน มันไม่รู้ว่าคน เป็นอันตรายกับมันอย่างไรบ้าง อันนี้จึงเป็นเหตุผลว่าที่คนสงสัยว่าทำไมสัตว์ใหญ่ๆในทวีปอเมริกาเหนือ อเมริกาใต้ สัตว์ใหญ่ๆจึงสูญพันธุ์เร็ว สูญพันธุ์เร็วมาก เมื่อไม่กี่พันปีมานี้ ขณะที่สัตว์ใหญ่ๆในทวีปแอฟริกามันยังอยู่เลย เช่น ช้าง เสือ ฮิปโป

            นักวิทยาศาสตร์ก็สงสัย ทำไมสัตว์ใหญ่ๆมันสูญพันธุ์เร็วในที่อเมริกาเหนือ อเมริกาใต้ เขาพบว่าเป็นเพราะทวีปพวกนี้ไม่มีคนมาอยู่เลย จนกระทั่งเมื่อสองหมื่นปีที่แล้ว คนอพยพไปอยู่ที่ทวีปอเมริกาเหนือ อเมริกาใต้ ทวีปเหล่านี้ สัตว์ไม่เคยเจอคน พอมันเจอคน มันก็ยอมให้เข้าใกล้ เลยโดนคนล่าจนสูญพันธุ์ไปเลย แต่ว่าในทวีปเอเชีย แอฟริกา สัตว์อยู่กับคนมาตั้งนานแล้ว เป็นล้านปี มันก็รู้ว่าคนน่ากลัว ช้างก็ดี เสือก็ดี กวางก็ดี มันไม่ยอมให้คนเข้าใกล้ มันระแวง มันก็แปลก อยู่กับคนมาเป็นล้านปี แทนที่จะสูญพันธุ์เร็ว กลับช้า สัตว์ไม่เคยเจอคนจนกระทั่งเมื่อสองหมื่นปี มันสูญพันธุ์เร็ว เพราะไม่รู้ว่าคนเป็นอันตราย ตรงข้ามกับสัตว์ในแอฟริกา ในเอเชีย มันอยู่กับคนมานาน เจอคน เจอแล้วเจอเล่า จนรู้ว่า คนนี้น่ากลัว ก็เลยอยู่ห่าง หนีห่าง แค่ได้กลิ่นก็หนีแล้ว สัตว์มีคนเป็นศัตรูก็ว่าได้ เป็นอันตราย

            ส่วนคนมีอะไรเป็นศัตรู ศัตรูคือเชื้อโรค คนเราถ้าไม่เคยเจอเชื้อโรคเลย อันนี้อันตราย สมัยที่โคลัมบัส เดินทางไปอเมริกาใต้เมื่อห้าร้อยปีที่แล้ว เขาขนคนไปด้วย พวกเขาคนยุโรปไปเจอกับคนพื้นเมือง ซึ่งอยู่ในทวีปอเมริกาใต้ราวหมื่นปี คนพื้นเมืองที่นั่นไม่รู้จักโรคหวัด หวัดที่พวกเราเป็นกัน คนที่นั่นไม่รู้จัก พอไปเจอหวัดจากคนสเปน คนยุโรป ไม่ใช่แค่ไอธรรมดา หรือจามเป็นหวัด แต่ตายเลย หวัดมันทำให้เราอย่างมากก็แค่นอนซม หรือว่ารำคาญ คนพื้นเมืองที่นั่นเจอหวัดทีเดียวตายเลย ตายเพราะอะไร เพราะไม่เคยเจอหวัด เจอปุ๊บตายทันที ตายเป็นเบือเลย เกือบหกสิบ-เจ็ดสิบเปอร์เซ็นต์ทีเดียว ถ้าเราเป็นหวัด กินยาก็หาย แต่คนพื้นเมืองตาย

            ส่วนคนยุโรปก็ไปเจอเชื้อโรคของคนพื้นเมือง โรคอะไร โรคซิฟิลิส คนพื้นเมืองเจอซิฟิลิสถือว่าธรรมดา โรคหนองใน แต่ว่าคนยุโรปไม่เคยเจอโรคซิฟิลิส พอเจอเข้าก็ตายเลย แถมยังเอากลับมาติด เอามาเผยแพร่ให้คนยุโรป ล้มตายกันมากเพราะโรคซิฟิลิส เพราะไม่เคยเจอเชื้อโรค แต่ถ้าจะเจอเชื้อโรค เจอแล้วเจอเล่า ถ้ารอดได้มันดี จะมีภูมิคุ้มกัน อย่างพวกเรา เราไม่ตายเพราะโรคหวัด ก็เพราะว่าเรามีภูมิคุ้มกัน เราแค่นอนซม อาจจะปวดหัว ตัวร้อน แต่ถ้าหาย เราจะไม่เป็นโรคหวัดซ้ำเดิม เพราะว่าเรามีภูมิคุ้มกัน เราก็สงสัย เอ๊ะ ทำไมเป็นหวัดแล้วก็เป็นแล้วเป็นอีก ปีหนึ่งบางทีเป็นสองครั้ง สามครั้ง อันนี้ไม่ใช่หวัดตัวเดิม เป็นหวัดตัวใหม่ มันกลายพันธุ์ ถ้าเราเป็นหวัดแล้ว ภูมิคุ้มกันมันจำได้ มันก็ระวัง ต่อไปถ้ามีหวัดตัวเดิมมาอีก มันไม่ยอม ภูมิคุ้มกันในร่างกายจะไปจัดการกับเชื้อหวัดตัวนั้น ซึ่งเป็นไวรัส อันนี้เป็นข้อมูลความรู้พื้นฐานที่เราต้องรู้

            คนเรามีภูมิคุ้มกัน มันโง่ได้ครั้งเดียว หมายความว่าถ้าเชื้อโรคเข้ามา ถ้ามันไม่รู้จัก มันก็ปล่อยให้เข้ามา พอเชื้อโรคเข้ามา ก็เล่นงานร่างกายจนป่วย บางทีถึงตาย แต่ถ้าไม่ตายมันจะจำได้ แล้วมันก็จะไม่ยอมให้เชื้อโรคเข้ามาอีก หรือถ้าเชื้อโรคเข้ามา มันก็จะเข้าไปทำลาย อย่างคนที่เป็นโรคไข้ทรพิษ เป็นครั้งเดียว ถ้าไม่ตาย ก็จะไม่เป็นอีก มีโรคหลากหลายชนิดมากที่เราเป็นได้ครั้งเดียว หลังจากนั้นเราจะไม่เป็นอีกแล้ว เพราะจำได้ มีภูมิคุ้มกัน เดี๋ยวนี้เราก็มีวิธีการป้องกันโรค ด้วยการเติมเชื้อเข้าไปในร่างกาย เป็นวัคซีน ฉีดยา ฉีดยาก็คือการเติมเชื้อโรคเข้าไปในร่างกาย เป็นเชื้ออ่อนๆ ร่างกายเราพอเจอเชื้อโรคมันก็จะมีภูมิคุ้มกัน เช่น โรคหวัด โรคอหิวาต์ ปอดบวม วัณโรค โรคไอกรน คอตีบ พวกเราโดนฉีดยาเข้าไปหลายขนานในตอนเด็กๆ เพื่อเป็นการเติมเชื้อโรคเข้าไปในร่างกาย เชื้อโรคมีประโยชน์ ที่เราไม่ตายกันทุกวันนี้ เพราะเราได้เติมเชื้อโรคเข้าไปในร่างกายด้วยการฉีดยา ฉีดวัคซีน ภูมิคุ้มกันในร่างกายเราก็เจอเชื้อโรค มันเลยรู้จัก มันจำได้ มันก็เลยแข็งแรง เพราะมันได้ต่อสู้กับเชื้อโรคมาก่อน

            เชื้อโรคมีประโยชน์ ถ้าหากว่ามันมาในจังหวะที่พอเหมาะพอดี มันทำให้ร่างกายเราเข้มแข็งเพราะว่าได้ต่อสู้กับเชื้อโรคจนกระทั่งฉลาด ชำนาญ มันมีหลายอย่างในชีวิตเราที่ เราอาจจะรู้สึกว่ามันไม่ดี แต่ที่จริงมันมีประโยชน์ เช่น ความยากลำบาก ไม่ค่อยมีใครชอบ แต่มีประโยชน์ ถ้าเราเจอความยากลำบาก เราจะแข็งแรง เราจะแข็งแกร่ง เด็กที่โตมาในครอบครัวที่ยากจน มักจะเป็นเด็กที่แข็งแรง แล้วก็อดทน รู้จักพึ่งตัวเอง ส่วนเด็กที่โตมาในครอบครัวที่สบาย ร่ำรวย มักจะเป็นเด็กที่อ่อนแอ จิตใจไม่แข็งแกร่ง ช่วยตัวเองไม่เป็น แค่จะเดินไปปากซอยก็ไม่อยากเดินแล้ว ต้องนั่งรถ ส่วนคนยากจนอย่างคนชนบท เดินกันเป็นกิโลๆ ยิ่งสมัยก่อน แต่เดี๋ยวนี้ไปโรงเรียนก็นั่งรถ ขี่มอเตอร์ไซค์แล้ว ความยากลำบากทำให้เราเข้มแข็ง ทำให้เรามีภูมิคุ้มกันความทุกข์  เชื้อโรคเมื่อเข้ามาในร่างกาย เราก็จะมีภูมิคุ้มกันต่อเชื้อโรค ความยากลำบากเมื่อมันเข้ามาในตัวเรา หรือเมื่อเราเจอความยากลำบาก จิตใจเราก็จะสร้างภูมิคุ้มกัน ทำให้เราเป็นคนอดทน เพราะฉะนั้น ที่พาพวกเรามาเจอความยากลำบาก เพื่อมาฝึกให้เราเข้มแข็ง ให้เรารู้จักช่วยตัวเองได้ เช่น ทำอาหารกินเองได้ พึ่งตัวเองได้ อันนี้เป็นประโยชน์ เราไม่ค่อยเห็นประโยชน์ของความยากลำบาก แต่มันมีคุณค่ามาก

            ตัวอย่างเช่นความเหนื่อย ออกกำลังกาย ไม่ค่อยมีใครชอบเพราะมันเหนื่อย แต่ว่ามันทำให้ร่างกายแข็งแรง คนสมัยนี้ป่วยง่ายเป็นโรคตายเร็ว เพราะว่าร่างกายไม่ค่อยได้ออกกำลังกาย คือชีวิตสุขสบายเกินไป ชีวิตของคนสมัยนี้เป็นชีวิตที่อันตรายมาก เพราะว่าสบายเกินไป ไปโรงเรียนก็ไม่ต้องเดิน มีรถ เดินขึ้นบันไดก็ไม่เดินกันแล้ว อาศัยลิฟต์ เดี๋ยวนี้ไม่ค่อยได้ใช้แรงเท่าไหร่ ตั้งแต่เด็กเลย กลับมาถึงบ้านก็นั่งอยู่หน้าจอโทรทัศน์ หรือไม่ก็อยู่หน้าจอคอมพิวเตอร์ จะกินหรือ แทนที่จะเดินไปซื้อของ ก็มีคนเอาของกินมาให้ บางทีก็พ่อแม่ ลูกก็นั่งอยู่หน้าจอคอมพิวเตอร์ อยากกินอะไรก็ตะโกน เดี๋ยวมีคนใช้เอามาให้ พ่อแม่เอามาให้ ไม่ต้องเดิน ทำอย่างนี้เป็นปีปี แล้วเป็นยังไง เกิดอะไรขึ้น เกิดโรคอ้วน เดี๋ยวนี้อ้วนกันตั้งแต่เล็กแล้ว หนึ่งในสามเป็นโรคอ้วน เผลอๆสองในสามแล้ว แล้วก็อ้วนไปตลอด พอโตขึ้นก็ไม่ค่อยได้ออกกำลังกายอีก นั่งโต๊ะทำงาน นั่งทั้งวัน ไปทำงานก็นั่งรถ ถึงที่ทำงานก็นั่ง เสร็จงานก็นั่งรถกลับมา ถึงบ้านก็นั่งอีก ดูโทรทัศน์ เล่นคอม หรือไม่ก็เล่นโทรศัพท์ จนดึกก็ไปนอน ไม่ได้ออกกำลังกายเลย สบายมาก อันนี้แหละอันตราย

            ตรงข้าม คนที่ออกกำลังกายด้วยความสมัครใจ หรือด้วยความจำยอมก็แล้วแต่ เช่น ไปโรงเรียนก็เดินไป หรือว่าต้องไปหิ้วน้ำ แบกน้ำ แต่บางคนก็ออกกำลังกายด้วยการจ๊อกกิ้ง วิ่ง ขี่จักรยาน เหนื่อย แต่ว่าสุขภาพดี โรคอ้วนก็ไม่มารังควาน โรคเบาหวานก็ไม่มารบกวน ห่างไกลจากโรคหัวใจ ห่างไกลจากมะเร็ง อย่างนี้อยู่ได้ยาว ความยากลำบากมีประโยชน์ เราต้องรู้จักเข้าไปเดินเข้าหาความยากลำบากบ้าง มันจะทำให้เราเป็นคนอดทน เข้มแข็ง ผักก็เหมือนกัน คนไม่ค่อยชอบหรอก เด็กๆยิ่งแล้วใหญ่ไม่ชอบเพราะมันขม มันไม่หวาน แต่ว่ามันมีประโยชน์ ถ้ากินผักบ่อยๆ จะขมบ้างก็ไม่เป็นไร กินไปๆปรากฏว่าสุขภาพดี ถ่ายคล่อง โรคมะเร็งก็ห่างไกล เดี๋ยวนี้เราสบายมาก ไม่กินผักก็ได้ กินแต่น้ำตาล กินน้ำหวาน น้ำอัดลม สบาย ง่าย โรคภัยก็ถามหา คนเราต้องเจอความยากลำบากบ้าง เราถึงจะเข้มแข็งทั้งร่างกายและก็จิตใจ เวลาอยากได้อะไร ไม่ได้อย่างที่ต้องการ ผิดหวังบ้างแหละดี พ่อแม่ที่ดีจะไม่ตามใจลูก ลูกอยากได้อะไรมาขอพ่อก็ไม่ให้ทันที

            ในประเทศอเมริกา เศรษฐี เขาไม่ตามใจลูก มีเศรษฐีที่ร่ำรวยอันดับต้นๆของโลกชื่อวอร์เรน บัฟเฟตต์  รวยมาก หลายแสน มีเงินหลายแสนล้าน ลูกมาขอยืมเงินพ่อแม่ ลูกมาขอยืมเงินพ่อ จะไปทำธุรกิจ พ่อไม่ให้ยืม บอกให้ไปยืม ไปกู้จากธนาคาร ลูกโกรธมากเลย พ่อรวยแต่ว่างก ที่จริงพ่อไม่ได้งก แต่ว่าต้องการให้ลูกได้รู้จักพึ่งตัวเอง ลูกอยากจะทำเป็นเกษตรกร พ่อรวยแต่ลูกอยากจะเป็นชาวนา อันนี้ก็เข้าท่า มาขอซื้อที่พ่อ ขอเงินพ่อซื้อที่จะไปทำไร่ทำนา พ่อไม่ให้ แต่พ่อใช้วิธี พ่อไปซื้อที่มาเอง แล้วให้ลูกเช่าที่ พ่อช่วยลูกด้วยการไปซื้อที่ แล้วก็ให้ลูกไปเช่าที่ จ่ายเงินพ่อ เป็นการฝึกให้ลูกรู้จักพึ่งตัวเอง เพราะว่าถ้ารู้จักพึ่งตัวเองลูกก็จะเข้มแข็ง แต่เดี๋ยวนี้ ลูกๆสมัยนี้ในเมืองไทยสบาย อยากได้อะไรก็แค่แบมือ เดี๋ยวพ่อก็ให้ เดี๋ยวแม่ก็ให้ เด็กเลยไม่รู้จักความผิดหวัง พอเด็กไม่รู้จักความผิดหวัง ก็ไม่มีภูมิคุ้มกันความผิดหวัง ความผิดหวังบางเรื่อง เสียศูนย์เลย

            มีเด็กคนหนึ่งเรียนมัธยม นักเรียนมัธยม ชีวิตราบรื่นตลอด สบาย อยากได้อะไรก็ได้สมหวัง แล้ววันหนึ่งก็ไปรักผู้หญิงคนหนึ่ง เป็นรักในวัยเรียน ก็เรียกว่าทุ่มเทมากกับความรัก จนกระทั่งการเรียนย่ำแย่ พ่อแม่ก็เลยบอกให้ลูกเลิก ลูกก็ไม่ยอมเลิก ตอนหลังฝ่ายหญิงเลิกเอง เพราะฝ่ายหญิงเขารู้ว่า รักในวัยเรียนมีปัญหา ฝ่ายผู้ชายพอรู้ว่าผู้หญิงเลิก ตีจาก เสียศูนย์เลย ผิดหวังมาก โกรธแค้น ไม่รู้ทำยังไง คว้าปืนมาไล่ยิงผู้หญิง ผู้หญิงหนี ก็ไปยิงพ่อ ยิงลุงของผู้หญิงตาย เป็นข่าวเมื่อสิบกว่าปีที่แล้ว คนก็สงสัย เอ๊ะ ทำไมเด็กอายุไม่เท่าไหร่ทำไมถึงฆ่ากันขนาดนี้ ทีแรกนึกว่าเป็นเด็กเกเร ที่จริงไม่เกเร พ่อแม่ก็เลี้ยงดูดี ให้ความอบอุ่น ให้ทุกอย่าง ก็เพราะให้ทุกอย่างนั่นแหละ มันเป็นปัญหา เพราะเด็กพอได้ทุกอย่าง เด็กก็เลยไม่รู้จักความผิดหวัง พอไม่รู้จักความผิดหวัง ความผิดหวังเรื่องความรัก บ้าเลย จะไปยิงไปฆ่าแฟน พยายามฆ่าแฟน ฆ่าไม่ได้ก็ไปฆ่าลุงของแฟนแทน อันนี้เพราะว่าไม่มีภูมิคุ้มกันความผิดหวัง จิตใจอ่อนแอ ตัวใหญ่แต่ใจอ่อนแอมีเยอะ เพราะว่าไม่ค่อยรู้จักความยากลำบากเท่าไหร่

            เพราะฉะนั้น พวกเราที่เราได้อะไร แล้วก็ไม่ค่อยได้ ไม่สมหวัง เจอความไม่สมหวังบ่อยๆ ถือว่าเราโชคดี เพราะว่าเราจะมีภูมิคุ้มกันความผิดหวัง ความไม่สมหวัง มันทำให้เราไม่ท้อแท้ คนที่สมหวังทุกเรื่อง อันตราย ชีวิตอยู่ในอันตรายเพราะว่าชีวิตเราต้องเจอความไม่สมหวังบ้าง ถ้าไม่สมหวังตอนโตอาจจะเป็นบ้าไปได้หรือเสียศูนย์ได้ เพราะไม่มีภูมิคุ้มกันความผิดหวัง เพราะฉะนั้นอกหักก็ดี มันจะได้มีภูมิคุ้มกันความอกหักแต่เด็ก เด็กเรียนดี เรียนเก่ง ไม่ใช่ว่าเป็นของดีเสมอไป เด็กที่เรียนได้สี่ตลอดๆ บางคนตอนอยู่โรงเรียนสอบได้สี่ตลอด จนกระทั่งถึง ม.๓ ม.๔ ก็ย้ายโรงเรียน เพราะว่าโรงเรียนมีแค่ ม.๓ ต้องย้ายออกไปเข้าโรงเรียนใหม่ ต้องไปสอบเข้า สอบไม่ได้ กลุ้มอกกลุ้มใจ ร้องห่มร้องไห้ จะตายให้ได้ เพราะว่าตัวเองสอบได้ที่ ๑ มาตลอด แต่สอบเข้าโรงเรียนใหม่สอบไม่ได้ เพราะว่าโรงเรียนนั้น มันมีคนเก่งเยอะ เข้าไปสอบ ตัวเองเป็นที่ ๑ ในโรงเรียนประจำจังหวัด แต่ว่าจะไปสอบเข้าเตรียมอุดม สวนกุหลาบ  พวกนี้มันโรงเรียนระดับหนึ่งของประเทศ สอบไม่ได้ เสียใจ จะฆ่าตัวตายก็มี หรือสอบได้ แต่พอไปเรียนแล้ว ตัวเองได้อันดับต่ำๆ เคยเป็นที่หนึ่งในจังหวัด แต่พอมาเข้าโรงเรียนเหล่านี้ ตัวเองเป็นที่โหล่ เสียใจผิดหวังมาก ท้อแท้ มีนักเรียนบางคน ได้ที่หนึ่ง ชิงทุน สมัยทักษิณ ได้ทุนที่เรียกว่าหนึ่งทุน หนึ่งจังหวัด ได้ไปเรียนถึงเยอรมัน  ได้เป็นที่หนึ่งของจังหวัด ได้ไปเรียนถึงเยอรมัน แต่พอไปเยอรมันแล้วปรากฏว่า เรียนได้ไม่ดี เพราะว่าภาษามันยาก ภาษาเยอรมัน ขอกลับบ้านแม่ไม่ให้กลับ ทำยังไง กลุ้มใจมาก ฆ่าตัวตายเลย โดดตึกมาตาย เป็นข่าวเมื่อสิบปีที่แล้ว เด็กที่เรียนเก่ง แต่ว่าพอไม่สมหวัง มีปัญหาการเรียนแค่ครั้งเดียว คิดสั้นเลย

            มีพ่อบางคน ลูกเรียนเก่งมาก ก็เลยอยากจะให้ลูกเรียน สอบได้ที่โหล่บ้าง สอบได้ไม่ดีบ้าง เพราะว่าลูกของตัวเองจะได้มีภูมิคุ้มกัน พูดอย่างนี้ไม่ได้หมายความว่าให้เรียนแย่ๆ เดี๋ยวบางคนบอก โอ๊ย อย่างนี้ต่อไปเราเรียนแย่ๆดีกว่า เรียนตกเยอะๆดีกว่า อย่างนี้ก็แย่เหมือนกัน คิดว่าสบายไปอีกแบบหนึ่ง อันตรายเหมือนกัน ความขี้เกียจก็เป็นอันตราย ความขี้เกียจมันก็เป็นความรักสบายแบบหนึ่ง และอะไรที่มันสบาย มันมีโทษเสมอ เพราะฉะนั้นถ้าเรารักตัวเอง เราก็ต้องยอมรับความยากลำบากบ้าง ต้องเดินเข้าหาความยากลำบากบ้าง ต้องยอมเหนื่อยบ้าง ออกกำลังกายเป็นประจำ ขยันเรียนอยู่เสมอ ตั้งใจเรียน ยอมเหนื่อยวันนี้ มันจะได้สบายวันหน้า นักเรียน สามเณรหรือศีลจาริณีก็ตาม เวลาเราเจอความยากลำบากเราอย่าไปเสียอกเสียใจ อย่าไปเอะอะโวยวาย ให้เรารู้ว่าเรากำลังเจอของดีแล้ว ส่วนเวลาผิดหวัง เวลาไม่สมหวังก็อย่าไปเสียใจเพราะว่ามันกำลังทำให้เราเข้มแข็ง ถ้าหากว่าเราได้ทุกอย่างที่เราต้องการ เราจะกลายเป็นคนอ่อนแอ ชีวิตที่สบายเกินไป เป็นชีวิตที่เสี่ยง เราก็ลองถามตัวเองว่าชีวิตเราสบายเกินไปหรือเปล่า ถ้าสบายเกินไป ต่อไปมันก็คงเหมือนกับสัตว์ในเกาะกาลาปากอส มันไม่เคยเจอคนเลย คือมันไม่เคยเจอความลำบาก

            คนที่ไม่เคยเจอความลำบาก พอเจอความลำบากปุ๊บเดียวเสร็จเลย เพียงแต่บางครั้งความลำบากมันมาในรูปของที่เราคาดไม่ถึง เพราะฉะนั้น  เราอย่าแสวงหาความสบายมากเกินไป ยอมลำบากบ้าง เหมือนกับที่เราตอนเด็กๆ ยอมโดนฉีดยาบ้าง พอฉีดยามันจะทำให้เรามีร่างกายเข้มแข็ง