วันนี้เป็นวันศุกร์หลายคนจะมีความสุขมากเลย ถ้าเป็นนักเรียนก็ดีใจเพราะพรุ่งนี้ก็เสาร์อาทิตย์แล้ว ผู้ใหญ่ก็เหมือนกันเสาร์อาทิตย์ก็หมายถึงวันหยุด ฉะนั้นวันศุกร์เป็นวันที่อยากให้มาถึงไวๆ มาถึงแล้วก็ดีใจ แล้วก็ไม่ใช่ศุกร์ธรรมดา ศุกร์ 30 ศุกร์สิ้นเดือน คนยิ่งมีความสุขเข้าไปใหญ่เพราะว่าเป็นวันเงินเดือนออก ถ้าเป็นศุกร์ 13 ก็ดูน่ากลัว แต่ถ้าเป็นศุกร์ 30 ทุกคนจะรอคอยเมื่อไรถึงจะได้เลิกงานสักที จะได้ไปเที่ยวกันสนุกสนานกันเงินเดือนออกแล้ว แต่มีหลายคนที่อาจจะไม่ค่อยมีความสุขเท่าไรถึงแม้วันนี้จะเป็นวันศุกร์ 30  เพราะว่าวันนี้ไม่ใช่ศุกร์ 30 ธรรมดา แต่เป็นศุกร์ 30 กันยายน แปลว่าอะไร แปลว่าวันนี้เป็นวันสุดท้ายที่หลายคนจะทำงานเป็นข้าราชการ เป็นเจ้าหน้าที่รัฐวิสาหกิจ วันนี้คือวันสุดท้าย ทำงานมา 30, 40 ปี พ้นจากวันนี้ไปก็ต้องอยู่บ้านแล้ว งานที่เคยทำทุกวันๆ ก็ไม่ได้ทำ

            หลายคนอาจสงสัยว่าถ้าไม่ได้ทำงานแล้วน่าจะมีความสุข หลายคนที่จะเกษียณวันนี้คงเคยคิดแบบนี้ว่าถ้าไม่ต้องทำงานจะมีความสุข แต่เวลาที่จะไม่มีงานทำจริงๆ พ้นจากวันนี้อาจจะไม่สบายใจ เพราะจริงๆแล้วการที่ไม่ได้ไปทำงานจะทำให้รู้สึกเคว้งคว้าง หลายคนอย่าว่าแต่ตกงานเลย ถึงแม้จะเกษียณแล้วที่เคยตื่นทุกเช้าไปทำงานตอนนี้ก็ไม่ต้องไปทำงานแล้ว ถึงไปเขาก็ไม่ต้อนรับเพราะว่ามีคนอื่นมาแทนที่แล้ว ห้องเดิมโต๊ะเดิมก็มีคนอื่นมาใช้แทนแล้ว เคยมีลูกน้องมาต้อนรับมาบริการตอนนี้ก็ไม่มีแล้ว งานที่เคยทำก็ไม่ได้ทำ ถึงตอนนี้คนจะรู้เลยว่าการที่ไม่ได้ทำงานเป็นความทุกข์อย่างหนึ่ง ในตอนที่ทำงานก็นึกว่างานนี้ทำให้เราลำบาก

            คนไม่ค่อยได้ตระหนักว่างานทำให้เรามีความสุข งานทำให้รู้สึกว่าเรามีคุณค่า ตอนทำงานก็อาจจะรู้สึกว่าไม่อยากทำเลย ที่ทำเพราะเงินเดือน แต่พอเกษียณแล้วมีบำเน็จบำนาญแล้ว แต่ไม่มีงานทำจะรู้สึกเคว้งคว้า แต่ก่อนไปทำงานเจอเพื่อนเจอลูกน้อง แต่พรุ่งนี้ไปไม่ได้เจอเพื่อนร่วมงานไม่ได้เจอลูกน้องแล้ว งานเป็นสื่ออย่างหนึ่งให้คนเรามีสังคมได้พบมิตรสหาย สิ่งนี้เป็นประโยชน์อย่างหนึ่งของงาน พอตกงานหรือพอเกษียณแล้ว ความสุขที่เคยได้จากการมีมิตรสหาย มีเพื่อนร่วมงานได้เจอกันทุกวันก็หมดไป หลายคนมารู้ว่างานเป็นบ่อเกิดของความสุขก็ตอนที่เกษียณแล้ว

            ตอนที่มีงานทำแล้วมองไม่เห็น เห็นแต่ข้อไม่ดีของงาน แต่พอเกษียณพอตกงานถึงจะรู้ว่างานมีข้อดีมาก ไม่ใช่ให้แค่เงินเดือนแต่ให้ความสุขทางใจ ทำให้เรารู้สึกมีคุณค่า ทำให้เราไม่เหงาไม่โดดเดี่ยว ได้พบมิตรสหาย ผู้คนที่ร่วมช่วยเหลือเกื้อกูลกัน อีกเหตุผลหนึ่งที่ทำให้คนจำนวนมากไม่อยากให้วันนี้มาถึง เพราะว่าพ้นจากวันนี้ไป ลูกน้อง บริษัทบริวาร ผู้ใต้บังคับบัญชาที่เคยมาดูแลก็จะไม่มาแล้ว พอเกษียณแล้วก็หมายความว่าตำแหน่งก็ดี สถานภาพก็ดี บริษัทบริวารก็ดี อำนาจที่เคยมีก็หมดไป เคยเป็นผู้บัญชาการเหล่าทัพ เคยเป็นอธิบดี เป็นปลัดกระทรวง มีลูกน้องเป็นหมื่นเป็นแสน พอพรุ่งนี้ไปกลายเป็นประชาชนเต็มขั้นแล้ว สิ่งที่เคยทำให้ปลาบปลื้มยินดีอัตตาพองโตก็หายไป หลายคนเลยมีความทุกข์ ที่จริงสิ่งนี้เป็นธรรมดา เป็นธรรมดาของสิ่งที่พุทธศาสนาเรียกว่าโลกธรรม

            อะไรที่เรามีวันนี้วันหน้าก็จะหมดหรือเลือนหายไป สิ่งที่เกิดจากความพากเพียรพยายาม เช่น ตำแหน่ง ชื่อเสียง สถานภาพ พวกนี้เป็นสิ่งที่ไม่เที่ยง พระพุทธเจ้าเคยตรัสว่า “บุคคลที่ไม่พิจารณาผลแห่งความดีย่อมเกิดโทษ” ที่จริงท่านพูดว่า “ผลแห่งความดีย่อมเป็นพิษแก่ผู้ไม่พิจารณา” ผลแห่งความดีอย่างที่บอก เช่น เงินทอง ชื่อเสียง สถานภาพ บริษัท บริวาร เหล่านี้เป็นผลแห่งความดีหรือเป็นความเก่งกล้า ที่สามารถให้ความสุขแก่เราวันนี้ แต่ถ้าเราไม่พิจารณาก็จะเป็นกลายเป็นพิษ พิจารณาว่าอะไร พิจารณาว่าไม่เที่ยง เป็นของชั่วคราว แล้วก็ไม่ให้ความสุขอย่างแท้จริง ถ้าไม่พิจารณาก็จะไปยึดติดเกิดความประมาท คิดว่าจะอยู่กับเราไปจนตาย พอถึงวันที่เราเกษียณอายุเกษียณราชการสิ่งเหล่านี้ก็หมดไป ใครที่ทำใจไม่ได้ก็เป็นทุกข์  

            บางคนเกษียณไปแล้วไม่กี่ปี ป่วยโน่นป่วยนี่เพราะว่าทำใจไม่ได้ แบบนี้เรียกว่าผลแห่งความดีย่อมเป็นพิษแก่ผู้ไม่พิจารณา หลายคนพอขึ้นไปที่สูงแล้วไม่สามารถที่จะลงมาได้ แต่ต้องลงเพราะถูกบังคับให้ลง เช่นต้องออกจากราชการเพราะเกษียณหรือหมดอายุครบเทอม อย่างประธานาธิบดีคลินตัน ตอนนี้เป็นอดีตไปนานแล้ว เป็นประธานาธิบดีมา 8 ปี พอกลับมาเป็นประชาชนธรรมดาก็ทำใจไม่ได้ ผ่านไปแล้ว 7 ปี เขาเคยให้สัมภาษณ์ว่าสมัยที่ผมเคยเป็นประธานาธิบดี เวลาเดินไปไหนก็มีดนตรีบรรเลง เวลาจะไปประชุม เวลาจะไปเข้าห้อง ไปเปิดโน่นเปิดนี่ ก็มีดนตรีบรรเลง แต่เดี๋ยวนี้เวลาผมไปไหนไม่มีดนตรีบรรเลงแล้ว บางทีผมก็ไม่รู้ว่าผมอยู่ที่ไหนกันแน่ แบบนี้ก็สะท้อนถึงความรู้สึกที่ว่า ยังทำใจไม่ได้

            คนเราเมื่อขึ้นที่สูงต้องยอมรับความจริงว่าต้องลง ขึ้นแล้วก็ต้องลงเหมือนขึ้นเขา ขึ้นเขาว่าอยากแล้วแต่การลงเขายากกว่า แต่คนมักไม่ค่อยคิดเท่าใด มีมัคคุเทศน์คนหนึ่งที่พาคนขึ้นยอดเขาเอเวอร์เรส ยอดเขาเอเวอร์เรสเป็นยอดเขาที่สูงที่สุดในโลก เกือบ 9 กิโลเมตร เขาเคยพูดว่าแม้แต่คนปัญญาอ่อนก็สามารถขึ้นยอดเขาเอเวอร์เรสได้ ขึ้นไม่ยาก คนปัญญาอ่อนก็ขึ้นได้ ขอให้มีเงินขอให้มีเรี่ยวมีแรงก็แล้วกัน แต่สิ่งที่สำคัญกว่าและยากกว่าคือการลงจากยอดเขาเอเวอร์เรสอย่างมีชีวิต เพราะส่วนใหญ่ขึ้นถึงแต่ลงมาไม่ได้ เพลินอยู่บนยอดเขา เพลินจนกระทั่งลืมเวลาลง คือเขาให้อยู่ได้ 10 นาที 15 นาที ต้องลงแล้ว เพราะดินฟ้าอากาศนั้นแปรปรวนเร็วมาก รีบขึ้นก็ต้องรีบลง และลงก็อันตรายกว่าขึ้น คนที่ตายระหว่างขาลงมีมาก เขาว่าในสิ่งที่ยากกว่าไม่ได้ขึ้นถึงยอดเขาเอเวอร์เรส แต่คือการลงอย่างมีชีวิต

            ที่จริงไม่เฉพาะยอดเขาเอเวอร์เรส ความสำเร็จคนเราขึ้นไปถึงแล้วยากแล้ว แต่การลงมาอย่างมีความสุขและมีชีวิตชีวานี้ยากกว่า เช่นการเป็นปลัดกระทรวง เป็นผู้บัญชาการเหล่าทัพ เป็นอธิบดี เป็นผู้ว่าการรัฐวิสาหกิจ เหล่านี้ก็ยากแล้ว แต่พอลงจากอำนาจลงจากตำแหน่งยากกว่า ลงอย่างไรจึงจะมีความสุข ในเมื่อเคยคุมลูกน้องเป็นพันเป็นหมื่น ถ้าเป็นผู้บัญชาการเหล่าทัพคุมคนเป็นแสน มีลูกน้องใต้บังคับบัญชาเป็นแสน วันนี้ไม่มีใครสักคน แล้วทำอย่างไรถึงจะมีความสุขได้ ที่จริงเป็นข้อดีการที่ลูกน้องบริษัทบริวารหายไป เป็นสิ่งเตือนใจว่าของเหล่านี้ไม่เที่ยง ทำให้เราได้ตระหนักว่า บริษัทบริวารอำนาจชื่อเสียงไม่ใช่ที่มาแห่งความสุขที่แท้จริง การที่สูญเสียสิ่งเหล่านั้นไป ทำให้เราหันกลับมาหาความสุขที่แท้

            หลายคนพอเกษียณแล้วหันกลับมาศึกษาธรรมะ หันกลับมาสนใจธรรมะ แล้วพบว่าจริงๆแล้วการบังคับบัญชาคนสองแสนคนหรือคนเป็นแสนคนนั้นที่ว่ายากกว่าการบังคับบัญชาตัวเอง แต่ทำย่างไรที่จะทำให้ตัวเองมีความสุขนั้นยากกว่า เพราะฉะนั้นคนเกษียณแล้วบอกว่าไม่มีงานทำ จริงๆแล้วก็มีเหมือนกันคือการหาทางบังคับบัญชาตัวเอง ดูแลตัวเองให้มีความสุขสิ่งนี้คืองานที่รอเราอยู่ อาจจะใช้เวลา 10 ปี 20 ปี บางคนเกษียณแล้วอยู่ได้อีก 30 ปี  เวลา 30 ปีมีงานที่รออยู่ คือการเอาชนะกิเลสตัวเอง บังคับบัญชาตัวเองให้มีความสุข งานที่สำคัญอีกอย่างคือ การเกษียณจากความทุกข์ เกษียณจากราชการนั้นยังไม่สำคัญเท่าไร ที่สำคัญกว่านั้นและเป็นงานที่รอเราอยู่คือเกษียณจากความทุกข์ เกษียณจากราชการแต่ไม่เกษียณจากความทุกข์ ยังถือว่าเกิดมายังไม่ได้ใช้ประโยชน์อย่างเต็มที่เท่าไร ยังไม่ได้รับประโยชน์จากการเป็นมนุษย์อย่างเต็มที่ การเกษียณจากความทุกข์ต่างหากที่เป็นงานที่ท้าทายที่รอเราอยู่ และให้ผลตอบแทนที่สูงมากคือความสุข