พระอาจารย์ไพศาล วิสาโล วัดป่าสุคะโต แสดงธรรมก่อนฉันเช้าวันที่ 20 สิงหาคม 2567

ขึ้นชื่อว่าป่าก็มีสิงสาราสัตว์นานาชนิด แต่ถ้าจะจําแนกหยาบ ๆ มีแค่สองชนิดเท่านั้น คือ สัตว์ผู้ล่า กับ สัตว์ที่ถูกล่า สัตว์ผู้ล่าที่เก่งมากในป่าคืองู งูเคลื่อนไหวอย่างเงียบเฉียบและรวดเร็ว แถมอดทนด้วย รู้จักคอย สัตว์ที่ไม่ระวังก็เสร็จงู

มีงูตัวหนึ่งสามารถรัดลูกกระรอกเอาไว้ได้ คงไปรัดตรงกิ่งไม้ กระรอกดิ้นจนทั้งสองตัวตกลงมาที่พื้น มันคงจะส่งเสียงร้อง จึงมีกระรอกอีกตัวหนึ่งลงมาจากต้นไม้มาช่วย คงจะเป็นแม่

ปกติกระรอกกลัวงูอยู่แล้ว แต่กระรอกตัวนี้ไม่กลัว ตรงเข้าไปกัดลําตัวของงู กัดตรงนี้กัดตรงนั้น งูพอเจ็บก็วกกลับมาจะฉกกระรอกตัวแม่ แต่ว่ากระรอกตัวแม่หลบหลีก งูเผลอเมื่อไรกระรอกก็เข้าไปกัดลําตัวของงู งูก็ทน ไม่ยอมคลายหรือปล่อยลูกของกระรอก แม่กระรอกก็ไม่ยอมแพ้ ทั้งที่โดนงูฉกถูกบ้างไม่ถูกบ้างก็ยังเข้าไปกัด

สุดท้ายงูยอมแพ้ ยอมคลายตัวปล่อยลูกกระรอก ลูกกระรอกเดี้ยงเลย เพราะว่าคงจะหายใจไม่ออกอยู่นาน แม่กระรอกพยายามไปปลุก พยายามกระตุ้น ลูกกระรอกก็ยังไม่ยอมขยับตัว ส่วนงูก็อยู่ใกล้ ๆ แต่คงจะไม่กล้าแล้วเพราะคงบาดเจ็บ

เผอิญไม่ใช่งูพิษด้วย มันหากินจากการรัดสัตว์ที่มันต้องการเป็นอาหาร กระรอกตัวแม่จึงไม่ถูกพิษของงูทำร้ายจนตาย แต่คงบาดเจ็บ แต่ว่าก็พยายามที่จะช่วยลูก ลูกไม่ขยับเขยื้อน แม่กระรอกก็คาบลูกกระรอกปีนขึ้นไปบนต้นไม้จนปลอดภัย

เราเห็นภาพนี้แล้วก็ชัดเลยว่าแม่กะรอกมีความรักลูกมาก พร้อมที่จะเสียสละเพื่อลูก ถ้าคนมีคุณสมบัติอย่างนี้เราเรียกว่า คุณธรรม แล้วทำให้เห็นว่า สัตว์ก็มีคุณธรรม มีความรักลูก ความรักลูกไม่ใช่มีแต่ในคนเท่านั้น สัตว์ก็มี และมีอย่างน่าทึ่งด้วย เวลาเราเห็นแบบนี้ เราคงตระหนักว่าสัตว์ก็มีคุณธรรม มีความรักลูก มีความเสียสละ ไม่ใช่แค่สัตว์เดรัจฉานธรรมดา

แต่คนบางคนพอมองเห็นคลิปแบบนี้แล้วกลับมองว่าความรักลูกของพ่อแม่ที่เป็นมนุษย์ไม่ได้เป็นเรื่องสูงส่งอะไรเลย เพราะว่าเป็นเรื่องสัญชาตญาณ สัตว์ก็มี พอมองว่าความรักลูกเป็นเรื่องสัญชาตญาณ บางคนจึงรู้สึกว่าความรักของพ่อแม่ไม่ใช่เป็นเรื่องที่ประเสริฐอะไรเลย เพราะว่าสัตว์เดรัจฉานก็มี เป็นเรื่องสัญชาตญาณล้วน ๆ

พอคิดแบบนี้ก็ไม่เกิดความซาบซึ้งในความรักความเสียสละของพ่อแม่ จึงคิดต่อไปว่าเราไม่จำเป็นต้องกตัญญูรู้คุณพ่อแม่ก็ได้ เพราะสิ่งที่พ่อแม่ทำกับเราไม่ใช่เป็นเรื่องความเสียสละที่ประเสริฐอะไรเลย เป็นเรื่องสัญชาตญาณล้วน ๆ

มองแบบนี้ก็มองได้ แต่ถ้ามองให้ลึกก็จะตระหนักว่า เพียงแค่พ่อแม่ทำตามสัญชาตญาณของความรักลูกเสียสละเพื่อลูกก็ประเสริฐแล้ว เพราะว่าจะมีพฤติกรรมแบบนี้ได้ต้องต่อสู้กับสัญชาตญาณอีกแบบหนึ่ง มีสัญชาตญาณอีกแบบหนึ่งที่มีอยู่ในสัตว์ทุกตัวทุกประเภท รวมทั้งคนด้วย เป็นสัญชาตญาณตรงข้ามกับความเสียสละความรักลูก นั่นคือสัญชาตญาณเห็นแก่ตัว เอาตัวรอด

พ่อแม่ของเราก็มีสัญชาตญาณที่ว่านี้ แต่ว่าท่านไม่ปล่อยให้สัญชาตญาณตัวนี้มาครองใจ ไม่ใช่ง่าย การที่จะทนทานหรือต้านทานกับสัญชาตญาณเห็นแก่ตัว แต่การที่พ่อแม่ไม่ยอมให้ความเห็นแก่ตัว ความเอาตัวรอดมาครองใจท่าน แต่ปล่อยให้สัญชาตญาณอีกตัวหนึ่ง คือความเสียสละความรักลูกมาเป็นใหญ่ ถือว่าเป็นเรื่องที่น่ายกย่องมาก เพราะไม่ใช่เรื่องง่ายที่คนเราจะต่อสู้กับสัญชาตญาณเห็นแก่ตัวเอาตัวรอดซึ่งรุนแรงไม่น้อย

ที่จริงคนที่บอกว่าลูกไม่จำเป็นต้องกตัญญูต่อพ่อแม่ก็ได้ ความคิดแบบนี้ก็มาจากสัญชาตญาณ ไม่ใช่เป็นความคิดที่เกิดจากการคิดค้นที่ฉลาดหลักแหลมอะไรหรอก พื้นฐานก็คือสัญชาตญาณนั่นเอง สัญชาตญาณอะไร สัญชาตญาณเห็นแก่ตัว เอาตัวรอด

การที่คนเราปล่อยให้สัญชาตญาณเห็นแก่ตัว เอาตัวรอดมาเป็นใหญ่ และตกแต่งด้วยความคิดเหตุผลจนออกมาเป็นว่าลูกไม่จำเป็นต้องกตัญญูต่อพ่อแม่ด้วย ไม่ได้เป็นความคิดที่ฉลาดหลักแหลมอะไรเลย มีพื้นฐานจากสัญชาตญาณอีกตัวหนึ่งนั่นแหละ แต่เป็นสัญชาตญาณที่แย่ด้วย คือสัญชาตญาณเห็นแก่ตัว เพราะฉะนั้น ใครที่รู้สึกว่าภูมิใจมากที่มีความคิดแบบนี้ เป็นความคิดที่ประเสริฐ มีเหตุผล ที่จริงแล้วมาจากสัญชาตญาณเบื้องต่ำนั่นเอง

คนเราถ้าปล่อยให้สัญชาตญาณเบื้องต่ำครองใจก็เกิดความวุ่นวาย หน้าที่ของเราคือไม่ปล่อยให้สัญชาตญาณเบื้องต่ำเข้ามาครองใจมาก เห็นแก่ตัวอาจจะจําเป็น อาจจะมีประโยชน์ แต่ว่าความเสียสละ ไม่ใช่ความรักลูกอย่างเดียว แต่ความกตัญญูต่อพ่อแม่ก็สำคัญ

สัตว์ก็มี ลูกที่ยอมทำเพื่อแม่ อย่างที่เคยเล่า ลูกแมวน้ำมายืนวิงวอนร้องขอความช่วยเหลือจากมนุษย์บนชายหาด ส่งสายตาวิงวอน คนเดินผ่านไปผ่านมา จนกระทั่งมีคนหนึ่งสังเกตและเอะใจว่าคงมีอะไรที่ผิดปกติแน่นอน จึงยอมเดินตามลูกแมวน้ำไป

สุดท้ายไปเจอแม่แมวน้ำอยู่บนชายหาด แต่ว่ามีตาข่ายของชาวประมงคลุมตัวไว้ ลงน้ำไม่ได้ แต่แม่พอเจอคน มันรีบตะกายเลย ตะกายจะลงทะเล เพราะอะไร เพราะกลัวคน แต่ถ้ามันลงทะเลมันก็ตายเพราะถูกตาข่ายคลุมเอาไว้

ลูกแมวน้ำก็มีความกลัว นี่เป็นสัญชาตญาณความกลัว แต่ลูกแมวน้ำทำเช่นนี้ได้เพราะอะไร เพราะความรักแม่ มีความกลัวแต่ก็ข่มความกลัวเอาไว้ มีความเห็นแก่ตัวแต่ไม่ยอมให้ความเห็นแก่ตัวครองใจ นี่ลูกแมวน้ำ

คนเราก็เหมือนกัน แม้เป็นคน ลูกทุกคนก็มีความกลัว มีความเห็นแก่ตัว แต่ว่าคนเราจะประเสริฐได้เพราะสามารถควบคุมไม่ให้สัญชาตญาณเบื้องต่ำเข้ามาครองใจ มีความกลัวเป็นเรื่องธรรมดา เห็นแก่ตัวก็เป็นเรื่องธรรมดา แต่ไม่ปล่อยให้มันมาบดบังความรักพ่อแม่ ความกตัญญูต่อพ่อแม่

เพราะฉะนั้น จะอ้างสัญชาตญาณอย่างเดียวไม่พอ ต้องดูด้วยว่าสัญชาตญาณแบบไหนที่เรายอมให้มาครองใจ สัญชาตญาณเห็นแก่ตัว เอาตัวรอด หรือสัญชาตญาณความรัก รักพ่อแม่ หรือความกตัญญูต่อพ่อแม่

แล้วพอเรายอมให้สัญชาตญาณที่ดีมาครองใจแล้ว เราก็ทำให้มันดีงามขึ้นไปจนเป็นคุณธรรม ไม่ใช่แค่สัญชาตญาณ แต่ว่าประเสริฐยิ่งกว่านั้น คือเป็นเรื่องของคุณธรรมเบื้องสูงที่มนุษย์เราทุกคนสามารถทำได้.