ผมมีน้องคนหนึ่งที่ผมพูดยังไงไม่ทราบแล้วเขาเกิดศรัทธาผม และผมแนะนำเขา แนะนำให้คืนดีกับแม่ เมื่อก่อนเขาไม่คืนดีกับแม่ พอเขาดีคืนดีกับแม่แล้วเขาอยู่ชีวิตมันดี แล้วเขาก็เลยมาเล่าให้ผมฟังเสมอว่าเขากับแม่ดีกันแล้ว แล้วต่อมาแม่เขาป่วย พอแม่เขาป่วยเป็นโรคไตต้องไปฟอกไตเสมอ คนเป็นไตผมก็รู้อยู่แล้วว่าอยู่ได้ไม่นาน

ทีนี้เขาก็มาบ่นให้ผมฟังว่า เงินที่ให้แม่ไป แทนที่จะเอาไปซื้ออาหารหรือเอาไปใช้จ่ายในชีวิตประจำวัน แม่เอาไปซื้อหวยหมด เขามาบ่น ผมบอกคุณอย่าบ่นสิ อย่าบ่น คุณรู้ไหมในประเทศไทยเรามีสินค้าที่วิเศษที่สุดและราคาถูกก็คือหวย หวยมันเป็นความฝัน เป็นจินตนาการ ผมพูดให้น้องคนนี้ฟัง มันมีที่ไหนในประเทศอื่นบนโลกใบนี้ที่เราสามารถซื้อความฝันอันงดงามด้วยราคาไม่แพงตามริมถนน อย่าไปตำหนิท่าน นอกจากไม่ตำหนิท่านแล้ว ใกล้ๆ จะหวยออกต้องหาเรื่องคุยกับท่านว่าแม่มีเลขเด็ดอะไรงวดนี้ครับ ขอโทษ ท่านป่วย ท่านมีชีวิตอยู่บนโลกใบนี้อีกไม่นาน จะให้ท่านไปฝันอะไรที่มันเป็น... ทำไม่ได้ ต้องทำให้ท่านมีความสุขกับชีวิตที่มีอยู่ นอกจากคุณไม่ไปพูดบ่นเรื่องหวยแล้ว คุณจะต้องทำตัวคุณให้เกิดความรู้สึกได้ บางวันแทนที่จะเอาเงินไปให้ท่าน อาจจะซื้อหวยไปเลยก็ได้ ก็บอกว่าหนูไปได้เลขดีมา แล้วก็ถูกหรือผิดมันไม่ใช่เป็นประเด็น แต่ประเด็นคือการที่ลูกทำสิ่งนี้แสดงว่าลูกยอมรับ ยอมรับความเป็นแม่ และการยอมรับความเป็นแม่มันมีคุณค่า เพราะอะไร เพราะชีวิตของท่านอาจจะล้มเหลวเรื่องอื่นๆ ที่ผมพยายามคุยกับคุณมันนานจนกระทั่งคุณสามารถกลับไปคืนดีกับแม่ได้ นั่นคือความหมายที่ผมปรารถนาเป็นที่สุด

คือน้องคนนี้เขาเป็นเจ้าหน้าที่ของทีวี แล้วครั้งหนึ่งเขาเคยเดินทางไปกับผม เพราะเขาเป็นช่างภาพเขาไปทำ แล้วผมเห็นว่าเขาทำงานดี ผมก็เลยคุยกับเขา พอผมคุยกับเขาแล้วผมถามเรื่องชีวิตของเขา แล้วเขามีความรู้สึกไม่พอใจกับชีวิตเขา แล้วเขามีปัญหา กรณีที่เขาเติบโตขึ้นมาโดยที่รู้ว่าผู้หญิงคนนี้คือแม่เขา แต่เขาไม่เคยมีความสัมพันธ์อะไรเพราะเขาอยู่กับยาย แล้วเขามีความรู้สึกว่าแม่ไม่รับผิดชอบ แม่ทอดทิ้งเขา เพราะแม่นี่ตั้งครรภ์เขาขณะที่เขาเรียนหนังสืออยู่ชั้นต้นๆ ด้วยซ้ำไป อายุไม่กี่ 16 17 ก็มีท้องอะไรอย่างนี้ครับ แล้วพอท้อง จะทำอะไรไม่ได้ก็เลยต้องกลับบ้าน แล้วไปคลอดเขา แล้วทิ้งเขาไว้กับยายแล้วก็มาเรียนหนังสือต่อ พอเรียนหนังสือต่อแล้วก็แต่งงานใหม่ มีสามีใหม่ มีครอบครัวใหม่ เขาเลยเป็นสิ่งที่ไม่สำคัญ เป็นสิ่งเกิน ชีวิตเขาเลยเติบโตมาในความหมายนี้ เขาจึงมีความรู้สึกคับแค้น

เมื่อผมพบกับเขา ผมเลยคุยกับเขาให้เข้าใจว่าสิ่งที่มันเป็นความหมายที่สำคัญของชีวิตของเรา บุพการีเป็นบุคคลที่สำคัญที่สุด ถ้าเราไม่สามารถมีความสัมพันธ์ที่ดีกับบุพการีได้ อย่าไปพูดถึงความสัมพันธ์กับคนอื่น อย่าไปพูดถึงความสัมพันธ์อะไรเลย ไม่มีทางเลย เรามาสู่โลกใบนี้ผ่านแม่ หากว่าเส้นทางที่เราผ่านมาเราไม่มีความสามารถที่จะสื่อสารกันได้ เราจะมีชีวิตอยู่อย่างลำบาก ชีวิตแม้จะมีทรัพย์สิน แม้จะมีเงินทอง แม้จะมีอะไรมากมาย ก็จะมีปัญหาหมด ขอให้กลับไปสู่สภาวะของการคืนดีกับแม่นะ ผมเล่าให้เขาฟัง เขาบอกคุณไม่รู้อะไร คุณไม่รู้อะไร

ผมมีชีวิตเป็นครูบาอาจารย์มานาน ผมรู้ดีว่านักศึกษาที่เรียนหนังสืออยู่กับผม เรียนปีสอง ปีสาม ตั้งท้องมันไม่ใช่เรื่องเล็ก มันเป็นเรื่องใหญ่ จะกลับไปบอกแม่ บอกได้ยังไง เมื่อตอนที่ออกมาจากบ้าน แม่เต็มใจ ภูมิใจที่ลูกสอบติด มช. แต่อยู่ดีๆ บอกว่าลูกตั้งท้อง มันทำลายแม่ยับเยินเลยถ้าเป็นอย่างนั้น จะปล่อยไว้ จะเอายังไงนี่ จะตั้งท้องมันไม่ใช่เหมือนกับที่เราไปแอบมีฝีมีสิวที่ไหน มันต้องโตขึ้นเรื่อยๆ มันเป็นเรื่องใหญ่ มันเป็นเรื่องที่โหดร้ายทารุณมาก คุณต้องเห็นใจแม่คุณ แม่คุณไม่ไปเอาคุณออกก็ถือเป็นบุญมหาศาลแล้ว ยังบากหน้ากลับไปหายายใช่ไหม แล้วไปคลอดคุณไว้ ถือว่าเป็นเรื่องใหญ่ ผมคุยวันนั้นผมรู้สึกเขาเข้าใจ พอเขาเข้าใจปุ๊บ เขาเลยมีความรู้สึกได้ถึงความหมายที่ว่าเขาจะกลับไปหาแม่

แล้วพอเขากลับไปหาแม่เขาก็บอกใช่เลย วันที่เขากลับ ผมบอกคุณกลับไปหาแม่ คุณไม่ต้องทำอะไรมากมายเลย ไม่ต้องพูดไม่ต้องทำอะไร ขอเพียงให้คุณมีความซื่อตรงพอ กอดแม่ พอหลังจากนั้นคุณอยากพูดอะไรหรือแม่อยากพูดอะไรคุณก็ค่อยว่ากัน ผมไม่แนะนำคุณ ผมขอคุณเพียงอย่างเดียว ขอให้คุณกลับไปกอดแม่ ด้วยความรู้สึกที่บุคคลผู้นี้คือผู้ให้กำเนิด เป็นผู้มีความเคารพ เขามาเล่าให้ผมฟังว่าวันที่เขากลับไปแล้วกอดแม่ แม่ร้องไห้โฮเลย แม่ร้องไห้โฮ เขานี่ร้องไห้โฮเหมือนกัน เพราะเขาไม่ได้คิดว่าจะร้องไห้ขนาดนั้น แล้วหลังจากนั้นมาเขารู้สึกได้ถึงความหมายอันแสนมหัศจรรย์

แม่เป็นผู้หญิงที่น่าสงสาร แม่แต่งงานใหม่มีน้อง ลูกชายของแม่ที่เป็นน้องเขา ครอบครัวไม่ประสบความสำเร็จ น้องชายก็เป็นเด็กที่เกกมะเหรกเกเร แต่สุดท้ายหาวิธีทางออกได้แล้วกัน สมัครเป็นทหารพรานไปอยู่ชายแดนปักษ์ใต้ไปเลย ชีวิตมันไม่รู้มีค่าอะไรหรอก แต่มันก็ดีนะไปเป็นทหารพราน มันทำให้เกิดความรู้สึกอะไรบางอย่าง แล้วก็เลยกลายมาเป็นว่าแล้วสุดท้ายแม่ก็ป่วย แม่ก็เพิ่งเสียชีวิตไปเมื่อไม่นานมานี้เองครับ

แต่ความรู้สึกที่ผมเล่าตรงนี้ให้ฟัง ก็คือความหมายที่มันเป็นความหมายของชีวิตเรานะครับ มันมีรายละเอียดอะไรบางอย่างที่ละเอียดอ่อนลึกซึ้งอยู่ภายใน เราต้องคลี่คลายส่วนนี้ที่ในใจของเราให้ได้ และเราต้องทำสิ่งนี้ให้เป็นความหมายที่ ที่สุดท้ายกลายมาเป็นมิติของความรู้สึกที่มันมีคุณค่าให้ได้ ซึ่งประเด็นเหล่านี้ผมอาจจะพูดนอกเรื่องไป แต่ก็ประเด็นที่กล่าวกับพระคุณเจ้าซึ่งเป็นพระเป็นนิสิตปรัชญาว่า สิ่งที่เรากำลังเรียนรู้อยู่นี้นะครับมันสำคัญ และมันจะนำไปสู่สิ่งที่เป็นรากฐานที่สำคัญของการปรับเปลี่ยน ไม่เฉพาะชีวิตส่วนปัจเจกบุคคลนะครับ รวมถึงปรับเปลี่ยนชุมชน สังคมได้ ถ้าท่านเชื่อมั่นในพลังนี้เมื่อไหร่นะครับ ท่านจะทำกิจอันนี้ได้ และกิจอันนี้เมื่อท่านทำขึ้นมาได้แล้ว มันจะปรับเปลี่ยนสิ่งที่ ขอโทษนะครับ ต่อไปข้างหน้าอีกสัก 50 ปี ผมไม่อยู่บนโลกใบนี้แล้ว ผมจากไปนานจนคนลืมหมดแล้ว แต่ถ้าท่านยังมีชีวิตอยู่ในช่วงสมัยนั้นท่านอาจจะรู้สึกได้ถึงความหมายที่ท่านได้ทำกิจอันหนึ่งซึ่งมันวิเศษ มหัศจรรย์ และสามารถเกื้อหนุน เกื้อกูล เพื่อนร่วมชุมชน สังคมได้ ทีนี้เป็นสิ่งที่โปรดทำความรู้สึกตรงนี้นะครับ แล้วมันจะมีพลัง