ต่อไปนี้ก็ขอให้พวกเราซึ่งเป็นพระภิกษุสงฆ์ทุกรูปทุกองค์ ไม่ว่าบวชเก่าหรือบวชใหม่ รวมทั้งเจ้านาคทุกคน รวมทั้งแม่ชี อุบาสก อุบาสิกา รวมทั้งครูและนักเรียนที่มาพักอยู่ที่สวนโมกข์แห่งนี้     จงเตรียมตัวตั้งใจที่จะปฏิบัติธรรมใน เวลาที่ดีที่สุดของวันคือเวลาหัวรุ่ง

สวนโมกข์เป็นวัดของท่านอาจารย์พุทธทาส   ถ้าพระเดชพระคุณท่านอาจารย์พุทธทาสไม่มี, สวนโมกข์ก็คงมีไม่ได้อย่างดีก็เป็นสวนยาง เป็นสวนปาล์ม เป็นสวนผลไม้ หรือเป็นรีสอร์ต หรือว่าเป็นหมู่บ้านจัดสรรไปก็ได้ สวนโมกข์ได้เป็นสวนโมกข์เพราะท่านอาจารย์พุทธทาส ท่านอาจารย์พุทธทาสท่านพูดว่า ถ้าไม่มีพระพุทธเจ้า ท่านก็มีไม่ได้  งั้นบุคคลพิเศษ บุคคลประเสริฐ บุคคลเลิศได้อุบัติขึ้นมาบนโลกนี้ สำหรับเราชาวพุทธ พูดได้เลยว่า ไม่มีใครเหมือนกับพระพุทธเจ้า 

มนุษย์เกิดมาบนโลกนี้คงจะหลายแสนปีมาแล้ว มนุษย์ดึกดำบรรพ์ มนุษย์โบราณอยู่กันในถ้ำ เขาพบขวานหิน หรือว่าหม้อหุงข้าว มนุษย์ดึกดำบรรพ์อยู่กันในถ้ำ ต่อมามันมีเหตุมีปัจจัยที่มนุษย์ได้ออกจากถ้ำ มนุษย์โบราณ อาหารที่เขากินเป็นอาหารหล่อเลี้ยงชีวิตคือจับสัตว์เป็นๆมากินเป็นอาหาร ต่อมาในธรรมชาติ คือ เกิดไฟไหม้ป่า อาจเพราะความแห้งแล้งหรือเพราะว่าฟ้าผ่าหรือว่าการเสียดสีของต้นไม้ หรือว่าอาจจะภูเขาไฟระเบิด ก็ทำให้ไฟลุกไหม้ สัตว์ทั้งหลายก็ล้มตายมนุษย์โบราณออกไปหาอาหารก็เจอสัตว์ที่นอนตายอยู่ ถูกไฟเผาตาย เอาเนื้อมากิน รู้สึกว่ามันอร่อยกว่าเนื้อดิบก็เห็นประโยชน์ของไฟก็รักษาไฟเอาไว้เอาไม้สุมขอนเอาไม้ขอนสุมไฟ รักษาไฟเอาไว้ เพราะเกิดไฟนี่เองทำให้มนุษย์ได้พัฒนาจากมนุษย์ถ้ำมาทำด้านการเกษตรเกิดยุคต่างๆ    ยุคโลหะ  ยุคบรอนซ์   ยุคเหล็ก ยุคต่างๆผ่านมาเป็นยุคๆ แต่นี้เป็นยุคอะไรก็ไม่รู้บางคนก็เรียกว่ายุคดิจิทัล ยุคตัวเลข เกี่ยวตามหน้าจอ โทรศัพท์มือถือกดตามเกี่ยวคอมพิวเตอร์  กดตัวเลข  ยุคนิวเคลียร์ ยุคปรมาณู  ผ่านยุคต่างๆมาตามลำดับ 

แต่ว่ามนุษย์ทุกยุคที่เกิดมาบนโลกนี้ พระพุทธเจ้าเป็นผู้ประเสริฐ   ทรงอุบัติมาบนโลกนี้เพื่อประโยชน์เพื่อความสุขของคนจำนวนมากทั้งเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย ลองพิจารณาดูมนุษย์ทั่วไปอยู่กันเป็นชุมชนสังคมเป็นประเทศก็ต้องมีกฎหมายสำหรับควบคุมได้ร่างกฎหมายออกมา แล้วสังคมมนุษย์ก็เปลี่ยนเป็นอย่างนั้นอย่างนี้เผด็จการบ้างราชาธิปไตยบ้างสังคมนิยมบ้างคอมมิวนิสต์บ้างการปกครองของบ้านเมือง เราก็ลองดูว่ามันเป็นอย่างไร มนุษย์ก็รบราฆ่าฟันกันเรื่อยมา ไม่ว่าเป็นประชาธิปไตย เป็นเผด็จการ เป็นสังคมนิยมราชาธิปไตยรบราฆ่าฟันกันมาตลอด 

แต่พระพุทธเจ้าอุบัติขึ้นมาบนโลกนี้ ให้คนรักกัน สามัคคีกัน  คำสอนของพระพุทธเจ้าที่มีอยู่ในโลกเพื่อประโยชน์เพื่อความสุขของคนจำนวนมากพระพุทธเจ้าอุบัติขึ้นมาแล้วทำให้ได้สาวกที่สำคัญๆมากมายหลายองค์ เช่น พระสารีบุตร  พระโมคคัลลานะ  พระมหากัสสปะ พระอานนท์ ใครต่อใคร ในสมัยที่พระพุทธเจ้ายังทรงมีพระชนม์ชีพอยู่    พระเจ้าแผ่นดินในสมัยโน้นพระเจ้าพิมพิสาร   พระเจ้าปเสนทิโกศล  พระเจ้าอุเทนใครต่อใครรับประโยชน์จากพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าต่อมาพระพุทธเจ้าดับขันธปรินิพพานไปแล้วพระเจ้าแผ่นดินในสมัยโบราณที่มานับถือพระพุทธศาสนาก็มีมากมายองค์สำคัญเช่น พระเจ้าอโศกมหาราช  ที่อาราธนาพระสงฆ์ไปเผยแพร่พุทธศาสนาไปทั่วทิศทั่วทางประเทศไทยเราก็ได้รับพระพุทธศาสนาตั้งแต่ครั้งพระเจ้าอโศก คนไทยในปัจจุบันนี้ตอนนั้นไม่รู้อยู่ที่ไหน อาจอยู่ที่ประเทศจีนหรือเปล่ายังเป็นคนป่าอยู่หรือเปล่าเมื่อ 2,000 กว่าปีมาแล้วพระเจ้าอโศกเกิดหลังพระพุทธเจ้าประมาณราว  300  ปีตอนนี้พ.ศ. 2,500 กว่าปีมาแล้ว 

ประเทศไทยเราที่เป็นปึกแผ่นแน่นหนาเป็นประเทศก็สมัยสุโขทัย   ก็800  ปีกว่ามาแล้ว คนไทยเราอยู่บนพื้นแผ่นดินนี้เรียกว่า เป็นพื้นแผ่นดินที่ดีที่สุด และที่สำคัญที่สุด เรามีพระพุทธศาสนาที่เข้ามาสู่ดินแดนนี้สมัยสุโขทัยเป็นราชธานีทางปักษ์ใต้สมัยศรีวิชัยราว 1,200 กว่าปี พระพุทธศาสนาเจริญรุ่งเรืองทางปักษ์ใต้มาก่อน ฝ่ายพุทธศาสนาแบบเถรวาทบ้างแบบมหายานบ้าง เปลี่ยนไปเปลี่ยนมา ต่อมาพระศรีลังกาก็มาเผยแพร่ที่นี่ พุทธศาสนาแบบปัจจุบัน สุโขทัยเป็นราชธานี เห็นว่า พระทางนครศรีธรรมราช เช่นพระวินัย ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบ ก็มาอาราธนานิมนต์ไปเผยแพร่พุทธศาสนาที่สุโขทัยนี่ตามประวัติศาสตร์ที่ได้กล่าวไว้ 

ดังนั้นประเทศไทยเรา  เดี๋ยวนี้พลเมืองได้ยินว่าประมาณ 70 ล้านคนแล้ว ตอนที่ผมออกจากโรงเรียนประถม 4 มีประชากรคนไทย 14 ล้านคนเท่านั้น อันนี้ก็เพิ่มมากมาย ตอนนี้ผมอายุ 87 ปีแล้ว แต่ว่าตอนนี้ประเทศไทย พลเมืองเริ่มลดลงๆเด็กที่เกิดก็น้อยลงๆ ทางรัฐบาลก็เป็นห่วง ยุคนี้เป็นยุคคนแก่ คนอายุมาก เด็กๆเกิดน้อย คนแก่อายุก็ยืนมากขึ้นก็ไม่มีคนดูแล 

เมื่อวานผมไปเยี่ยมน้องสาว น้องสาวของผมไปอยู่ที่ศูนย์สำหรับเลี้ยงดูคนป่วย คนแก่ เนอสเซอรี่ เขาเก็บค่าไปอยู่ที่นั่นเดือนละ 30,000  บาท น้องสาวผมเขามีลูก 3-4 คน แล้วก็ป่วย ไม่ค่อยช่วยตัวเองได้ ต้องเจาะคอ ไม่รู้สึกตัว ไปรักษาที่โรงพยาบาลที่สุราษฎร์ ก่อนแล้วพาไปละแมต้องให้คนดูแล เขาก็พามาไว้ที่เนอสเซอรี่นี้ เป็นศูนย์ฯ มีประมาณ 30 ห้องก็มีพยาบาลดูแลอย่างดี แต่มันแพง เดือนละ 30,000  ผมเดินผ่านเห็นคนแก่ๆมาพักอยู่ กำลัง.... เขาคงไม่มีลูกมีหลานที่จะดูแลเอาใจใส่คนแก่พ่อแม่ก็คงจะยุ่งเรื่องทำมาหากิน ก็ส่งเงินมาให้ศูนย์นี้เขาช่วยเลี้ยงดูแทน ดูแล้วมันขาดการอบอุ่น ไม่เหมือนกับสมัยโบราณพ่อแม่แก่เฒ่าชราแล้วก็อยู่กับลูกกับหลาน ลูกหลานดูแลเอาใจใส่ เดี๋ยวนี้ลูกหลานไม่มีเวลาดูแลเอาใจใส่พ่อแม่นี่เป็นสังคมปัจจุบัน    คนแก่ก็มากขึ้นๆลูกหลานที่เกิดมาก็น้อยลงๆ มันไม่สมดุลกัน     ปัญหาก็เกิดขึ้น ยิ่งไปกว่านั้นลูกหลานปัจจุบันก็อยู่ในคุกกันเยอะ ติดคุกติดตะรางเต็มไปหมด เป็นแสนๆคนที่อยู่ในคุกในตะราง เพราะอะไรกันก็เพราะว่าไม่ปฏิบัติพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้านั่นเอง

พระพุทธเจ้าอุบัติขึ้นมาในโลกนี้   พระองค์ได้ทรงสั่งสอนวิธีดำเนินชีวิต แต่ว่าชาวพุทธไม่ค่อยได้ปฏิบัติจริงจังพุทธศาสนามีหลายระดับมีชื่อว่าพุทธบริษัท แต่สักว่าชื่อ ถ้าไม่มีการปฏิบัติ ไม่เป็นพุทธบริษัทที่แท้จริง แม้มาบวชเป็นพระเจ้าพระสงฆ์มีนุ่งห่มผ้ากาสาวพัสตร์ แต่ถ้าไม่มีการปฏิบัติก็ยังไม่เป็นพระสงฆ์ที่แท้จริง พวกเรามาอยู่กันที่นี่วันนี้ก็จะบวชขึ้นมาเป็นพระใหม่เกือบ 20  รูป  หรือ 20   รูป  ก็มาอยู่ที่สวนโมกข์ ขอให้เตรียมตัวขอให้ตั้งใจมาอยู่ที่สวนโมกข์ต้องมาอยู่เพื่อปฏิบัติธรรม   

ท่านอาจารย์พุทธทาสท่านได้เป็นผู้ที่บำเพ็ญประโยชน์เพราะท่านปฏิบัติตามคำสอนของพระพุทธเจ้าพระพุทธเจ้าอุบัติขึ้นมาบนโลกนี้มีลูกมีหลานมากที่สุดพวกเราชาวพุทธที่บวชเข้ามา หรือว่าเป็นอุบาสก อุบาสิกา เราก็เป็นลูกหลานของพระพุทธเจ้าทั้งนั้นพระพุทธเจ้าเรียกพระสงฆ์สาวกว่าสมณะศากยะปุตติยะเป็นบุตรเป็นลูกเป็นหลานของพระพุทธองค์เพราะฉะนั้นเราเป็นชาวพุทธก็ต้องสนใจว่าเราจะเป็นชาวพุทธจริงๆได้นั้นต้องทำอย่างไรเรามีพระพุทธพระธรรมพระสงฆ์อยู่ในหัวใจเดี๋ยวนี้ชาวพุทธก็เพิ่มขึ้นๆทั่วโลก    

สังเกตดูว่าพุทธศาสนากระจายไปทั่วโลก พวกฝรั่งต่างประเทศหันมานับถือพุทธศาสนาก็มากขึ้นทุกทีทั่วโลก   พระฝรั่งเช่นญาณดิลก ญาณบุญโมลีตายไปแล้วเป็นพระเยอรมันเป็นพระอังกฤษไปอยู่ประเทศศรีลังกาทำประโยชน์แก่พุทธศาสนามาก วันนี้มีภิกษุรูปหนึ่งชื่อโพธิ  ชื่อเหมือนกับผม  เป็นคนอเมริกันไปอยู่ที่ศรีลังกา มีความรอบรู้ภาษาบาลีแปลพระไตรปิฎกออกมาคนนี้ก็มีความสำคัญมาก พระฝรั่งสายของอาจารย์ชาน่าสังเกตว่าอาจารย์ชาท่านไม่มีความรู้อย่างคนสมัยใหม่เรียนสำเร็จจบปริญญาทางโลก และท่านก็ไม่ได้เป็นพระมหาเปรียญสูงๆ ท่านอาจจะเรียนภาษาบาลีบ้างพอรู้เรื่อง  อาจารย์เน้นเรื่องปฏิบัติท่านเป็นพระปฏิบัติ ลูกศิษย์ลูกหาของอาจารย์ชาเป็นฝรั่งเยอะ เช่น ท่านสุเมโธ  ท่านชยสาโร  ปัจจุบันลูกศิษย์เยอะเพราะท่านเน้นเรื่องปฏิบัติผู้นำการศึกษาพุทธศาสนาลำพังปริยัติอย่างเดียวมันไม่พอ

เดี๋ยวนี้มหาวิทยาลัยสงฆ์ของประเทศไทยมีถึง 2 แห่งมหาจุฬา , มหามกุฎและมีสาขา วิทยาเขตทั่วทุกภาค พระสงฆ์ก็ไปเล่าไปเรียนกันตรงนี้เรียนความรู้ทางโลก เรียนกฎหมายเรียนอะไรต่ออะไรเยอะ  พระสงฆ์มีความรู้เรียกว่าเป็นดอกเตอร์กันเยอะ  เดี๋ยวนี้พระดอกเตอร์เยอะ ไปเรียนจบดอกเตอร์กันก็ดี  ดีกว่าไม่มีอย่างนี้พระสงฆ์ไทยมีความรู้ มีความสามารถทางโลก 

แต่ว่าการเรียนระดับปริยัติ มัน ๆ ยังไม่พอยังเอาชนะกิเลสภายในจิตใจไม่ได้ ต้องเลื่อนขึ้นไปอีกขั้นหนึ่ง เรียกว่าการปฏิบัติเดี๋ยวนี้มหาวิทยาลัยสงฆ์ส่งเสริมให้ปฏิบัติส่วนใหญ่ก็ปฏิบัติตามธรรมเนียม  ไม่ค่อยได้ปฏิบัติกันจริงจังจึงได้ผลไม่เท่าที่ควร    การปฏิบัตินี้ต้องทำจริงจัง   อย่างอาจารย์ชา หลวงปู่มั่นท่านปฏิบัติเป็นตัวอย่างได้ผล   ลูกศิษย์ลูกหาของหลวงปู่มั่นก็ยังเหลืออีกองค์หนึ่งตอนนี้มีคนไปศึกษากับวิธีของหลวงปู่มั่น คือ หลวงปู่วิริยังค์ท่านแก่แล้วมีหมอมีครูบาอาจารย์มีใครต่อใครมาเรียนสายหลวงปู่วิริยังค์เยอะก็ดีไทย ๆ เราก็มีหลายแบบการปฏิบัติ

แต่ว่าสำหรับที่สวนโมกข์ พระเดชพระคุณท่านอาจารย์พุทธทาสท่านไม่สนใจวิธีอื่นเกจิอาจารย์   ท่านอาจารย์พุทธทาสไม่สนใจเกจิอาจารย์  หมายถึงอาจารย์ต่างๆที่ท่านมีประสบการณ์นำมาสอน อาจารย์รูปนั้นรูปนี้ ท่านอาจารย์พุทธทาสไม่สนใจ    ท่านสนใจวิธีของพระพุทธเจ้า ว่าพระพุทธเจ้าได้เป็นพระพุทธเจ้าเพราะพระองค์ใช้ปฏิบัติอย่างไร  

ท่านอาจารย์พุทธทาสนำมาส่งเสริมวิธีอานาปานสติ

อานะ  หายใจเข้า    อาปานะ  หายใจออก  ระบบนี้มีถึง 16 ขั้น เมื่อเจริญอานาปานสติก็ได้ชื่อว่าเจริญสติปัฏฐาน 4 ได้ชื่อว่าอบรมโพชฌงค์ทั้ง 7 ได้ชื่อว่าทำวิชาและวิมุตติให้แจ่มแจ้ง  วิมุตติคือเป้าหมายหลุดพ้นจากความทุกข์ความเกิด แก่ เจ็บ ตายฉะนั้นพวกเราที่เป็นชาวพุทธเป็นพุทธบริษัทก็ได้เป็นลูกหลานของพระพุทธเจ้าทั้งนั้นตั้งแต่โบราณจนกระทั่งปัจจุบันนี้  ยังมีหลายร้อยล้านคนที่มาเป็นลูกเป็นหลานของพระพุทธเจ้าทุกคนบางคนปรารถนาว่าถ้าเกิดขอให้เกิดในครอบครัวที่ร่ำรวยขอให้เกิดในตระกูลสูงเป็นพระราชามหากษัตริย์ปรารถนากันก็มีเคยได้ยินอันที่จริงจะไปเกิดในตระกูลไหนสู้เกิดเป็นลูกหลานพระพุทธเจ้าไม่ได้ เกิดมาเป็นมนุษย์ แล้วก็มาเป็นพุทธได้มาพบพระพุทธศาสนาได้มาเป็นลูกหลานของพระพุทธเจ้า ดีที่สุด มาเป็นลูกหลานของพระพุทธเจ้า

เด็กนักเรียนขอให้ตั้งใจไว้ ถ้าคนเราเกิดบางคนเกิดมาครั้งเดียว สัตว์บางชนิดเกิด 2 ครั้งเช่นพวกนก  พวกเป็ด พวกไก่ มันเกิดเป็นฟองไข่มาก่อน แม่ไก่เกิดเป็นฟองไข่ แล้วแม่ไก่ต้องกกอีกทีหนึ่งลูกจึงออกมาเป็นตัว ก็เรียกว่าทวิชาติเกิด 2ครั้ง 2หน ลูกมนุษย์นี่มันเกิดมาเป็นรูปเป็นร่าง มีตัวมีตนแบบนี้ เราเกิดมาครั้งหนึ่ง แต่บางคนได้เกิด๒ครั้งพระภิกษุที่เข้ามาบวชในพระพุทธศาสนา ได้มาเกิดในธรรมวินัย เกิดครั้งที่2  แม้เป็นอุบาสกอุบาสิกา เป็นลูกหลานของชาวพุทธได้มาถือเอาพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ เป็นที่พึ่ง ก็ได้เกิดเป็นครั้งที่ 2   เรียกว่า สำคัญมาก 

ฉะนั้นขอให้เราชาวพุทธทุกคนเป็นพระสงฆ์ เป็นอุบาสก อุบาสิกา เยาวพุทธ เยาวชนให้สนใจ ถือเอาพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์เป็นที่พึ่ง

..พุทธังสรนังคัจฉามิ   ธัมมังสรนังคัจฉามิ    สังฆังสรนังคัจฉามิ..

ก็ได้เป็นลูกหลานของพระพุทธเจ้าก็ต้องศึกษาให้รู้ว่าพระพุทธเจ้าที่ได้เป็นพระพุทธเจ้าทำอย่างไรพระองค์ก็ใช้ลมหายใจของพระองค์เป็นเครื่องมือทำให้ได้ตรัสรู้ ทำให้พบสิ่งสูงสุด คือธรรมะธรรมะมีอยู่แล้วพระพุทธเจ้าจะบังเกิดขึ้นก็ตาม ไม่บังเกิดก็ตาม ธรรมะมันมีอยู่แล้วโดยเฉพาะสังขตธรรม คือสิ่งที่มีเหตุมีปัจจัยปรุงแต่งคือสังขารทั้งหลายไม่เที่ยง เป็นทุกข์ ความไม่มีตัวตน ทุกคนไม่เข้าใจคนที่มีความทุกข์ก็ไปสำคัญมั่นหมายว่ามีตัวมีตน มีเรามีของเรา ทำให้เกิดความทุกข์ ทำให้มีความแก่ ทำให้มีความเจ็บ ทำให้มีความตาย ถ้าใครเข้าใจเรื่องอนัตตาจะไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา คนนั้นก็พ้นจากความแก่พ้นจากความเจ็บพ้นจากความตายเป็นธรรมขนิก (นาทีที่ 24:42)  ร่างกายมันแก่อยู่แต่มันไม่ใช่เป็นความแก่ของเราความเจ็บมันมีอยู่   แต่ไม่ใช่ความเจ็บของเรา ความตายมีอยู่ก็ไม่ใช่ความตายของเรา  นี่คือสิ่งสูงสุด เรียกว่า อมตธรรม   เด็กๆเยาวชนคงเข้าใจยาก ฉะนั้น ปฏิบัติเป็นขั้นเป็นตอนสำคัญที่สุดก็คือความชั่วอย่าทำอย่าทำความชั่ว สิ่งไหนที่ทำแล้วตัวเองก็เดือดร้อน คนอื่นก็เดือดร้อนอย่าทำพระพุทธเจ้าสอนวิธีเป็นตัวพระธรรม 

พระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้ามีหลายระดับพระองค์สอนเป็นขั้นๆ

สัพพะปาปัสสะ อะกะระณัง : ไม่ทำความชั่ว

กุสะลัสสูปะ สัมปะทา : ทำกุศลให้มากขึ้น

สะจิตตะปะริโยทะปะนัง : ทำจิตให้ขาวรอบ 

อันนี้เป็นขั้นสูงสุด เด็กๆเยาวชน   อย่าทำความชั่ว  ไม่ทำทางกาย   ทางวาจา ทางความคิดนึกทางกายคือ ไม่ฆ่าไม่ลัก ไม่ล่วงเกินของรักทางวาจา ไม่พูดโกหก ไม่พูดส่อเสียดยุยงให้เขาแตกกัน ไม่พูดคำหยาบไม่พูดเพ้อเจ้อทางจิตใจ ไม่ปล่อยจิตใจให้มีสิ่งสกปรกเข้ามาอยู่ ความโลภความอยากได้ความโกรธความไม่รู้พยายามละมันออกไป จิตใจนี่มันเกิด มันดับมันเกิดมันดับทีละอย่างๆก็พยายามนึกถึงสิ่งดีให้กิเลสมันเข้าอยู่ไม่ได้  

อย่างมือของเราไปกำอะไรเอาไว้  ไปพบของดี  ถ้าเราไม่ปล่อยของที่อยู่ในมือจะไปหยิบไปกำของใหม่ไม่ได้ต้องปล่อยของไม่ดีออกไปจากมือแล้วมือไปหยิบไปกำของใหม่ขึ้นมาได้   จิตใจก็เหมือนกันมันคิดมันนึกเอาเรื่องไม่ดีๆออกไปเอาสิ่งที่ดีๆเข้ามา  ก็ระลึกถึงพระคุณของพระพุทธเจ้า ระลึกถึงคุณของพระธรรมระลึกถึงคุณของพระสงฆ์  ต่อไประลึกถึงคุณของบิดามารดา ครูบาอาจารย์มีการปฏิบัติธรรมทำกันให้ถูกต้องกตัญญูกตเวที 

เด็กๆเยาวชนมาอยู่ที่นี่พยายามจำ 5 ดีให้ได้  เป็นบุตรที่ดีของบิดามารดา    .เป็นศิษย์ที่ดีของครูบาอาจารย์    .  เป็นเพื่อนที่ดีของเพื่อน   .     เป็นพลเมืองที่ดีของประเทศชาติ    .  เป็นสาวกที่ดีของพระศาสดา     

ที่สำคัญถ้าเป็นสาวกที่ดีของพระศาสดา  อื่นๆก็จะดีหมดพระพุทธเจ้าสอนไว้หมดถ้าเป็นสาวกที่ดีของพระพุทธเจ้าขอให้เป็นสาวกที่ดีของพระพุทธเจ้าไม่ว่าจะบวชเป็นพระเป็นแม่ชีอุบาสก อุบาสิกา เป็นยุวพุทธ ยุวพุทธิกะอะไรก็ตามให้เป็นสาวกที่ดีของพระพุทธเจ้า     สาวกที่ดีของพระพุทธเจ้าก็ต้องกตัญญูต่อพระพุทธเจ้าพระพุทธเจ้าเป็นผู้ประเสริฐอุบัติขึ้นมาบนโลกนี้  เพื่อประโยชน์เพื่อความสุขของคนจำนวนมากพวกเราเกิดมาเป็นมนุษย์ได้พบพระพุทธศาสนา    ได้มาเป็นลูกหลานของพระพุทธเจ้า  ก็ต้องปฏิบัติให้ได้รับประโยชน์ให้ได้รับความสุข

ที่สำคัญฝึกหัด ฝึกสมาธิประจำวันหัดนั่งสมาธิ เมื่อนั่งสมาธิ ระลึกให้ได้ว่าพระพุทธเจ้าได้เป็นพระพุทธเจ้าเพราะพระองค์ใช้ลมหายใจของพระองค์นั่นเอง เป็นอารมณ์สำหรับให้จิตมาเกาะอยู่กับลมหายใจเข้าออกระลึกอย่างนี้ ก็ได้ระลึกถึงพระพุทธเจ้า ใช้จิตมาอยู่กับลมหายใจเข้าออกได้ก็ต้องมีพระธรรม ก็คือสติเป็นตัวพระธรรม ระลึกให้ได้ สัมปชัญญะ รู้ตัวทั่วพร้อม ซึ่งเป็นตัวพระธรรม ก็มีความเพียร ความพยายามที่จะให้จิตอยู่กับลมให้ได้นี่ก็เป็นตัวพระธรรม หายใจเข้าก็ตามลมไปหายใจออกก็ตามลมมาอยู่กับลมครั้งหนึ่ง 5 นาที10  นาที  ครึ่งชั่วโมง   พอเรามีสมาธิพระธรรมก็ปรากฏขึ้นเรื่อยๆเกิดความอิ่มใจเขาเรียกว่าปีติ เกิดความสุขใจสูงขึ้นไปๆเกิดสมาธิพอได้สมาธิมาก็ทรงปัญญา    ก็ให้เห็นสังขารตามที่มันเป็นจริง ที่พระพุทธเจ้าได้ค้นพบเขาเรียกว่าธรรมนิยาม คือสังขารทั้งหลายทั้งปวงไม่เที่ยง   สังขารทั้งหลายทั้งปวงเป็นทุกข์ ธรรมทั้งหลายทั้งปวงไม่ใช่ตัวตน ใครเห็นอย่างนี้จิตใจก็หลุดพ้นจากกิเลสจากความทุกข์ก็ได้รับสิ่งสูงสุดที่เกิดมาเป็นมนุษย์และได้พบกับพระพุทธศาสนาคือความดับทุกข์นั่นเอง

ต่อไปนี้ก็ปฏิบัติเล็กๆน้อยๆ  4-5 นาที   นักเรียนทุกคนก็ตั้งใจปฏิบัติมาเป็นลูกหลานของพระพุทธเจ้าต้องมีพระพุทธพระธรรมพระสงฆ์เป็นที่พึ่งพระพุทธเจ้ามีหลายระดับ   พระพุทธเจ้าพระองค์แทน คือพระพุทธรูปพระพุทธเจ้าที่มีร่างกายเนื้อหนังไม่มีแล้ว  แต่พระพุทธเจ้าพระองค์ธรรมมีอยู่ตลอดเวลา  ตามลมหายใจเข้าลมหายใจออกดู ก็ได้อยู่กับพระพุทธเจ้าพระองค์ธรรม ตัวพระธรรมอยู่ที่เราร่างกายก็เป็นพระธรรม   จิตใจก็เป็นพระธรรม อวัยวะทุกอย่างเป็นตัวพระธรรมพระพุทธเจ้าพระองค์ธรรมอยู่ที่นี่   ถ้าเราทำอะไรไม่ถูกต้องไปเบียดเบียนคนอื่น ความทุกข์ก็เกิดขึ้นเราทำดีมีประโยชน์ความสุขก็เกิดขึ้นอยู่ที่ตัวเรานั่นเองพระพุทธเจ้าจึงสอนว่าอัตตาหิอัตโนนาโถตนนั่นแลเป็นที่พึ่งของตนถ้าเราไม่พึ่งตัวเองพระพุทธเจ้าก็ช่วยไม่ได้พระธรรมก็ช่วยไม่ได้พระสงฆ์ก็ช่วยไม่ได้มันต้องช่วยตัวเองพระพุทธเจ้าสอนให้เราช่วยตัวเองยกตัวเองให้พ้นจากทุกข์พ้นจากปัญหา

ให้เข้าใจไว้ว่าปัญหาต่างๆมาจากความไม่รู้คืออวิชชาก็ใช้อบรมให้เกิดปัญญา   ขจัดอวิชชาความไม่รู้ออกไป  ชีวิตก็มีประโยชน์ก็ดีไปตามลำดับ เป็นบุตรที่ดี เป็นศิษย์ที่ดี เป็นเพื่อนที่ดี พลเมืองที่ดี สำคัญสุดก็เป็นสาวกที่ดีของพระพุทธเจ้า     ผู้ที่มาบวชก็ต้องเตรียมตัวไว้ต้องเป็นสาวกที่ดีของพระพุทธเจ้าเป็นสุปฏิปันโนปฏิบัติดี ปฏิบัติตรง ปฏิบัติเป็นธรรมปฏิบัติสมควรไปทำวัตรกันทุกวันก็ต้องปฏิบัติ  นี่การปฏิบัติธรรม ๆ ถ้าทำได้ก็ทำ ทำได้ทุกอิริยาบถยืนเดินนั่งนอนอยู่ที่ไหนทำที่นั่น  เพราะตัวพระธรรมอยู่ที่เราไม่ใช่ว่าสวนโมกข์เป็นที่ปฏิบัติธรรม ต้องมาสวนโมกข์ นี่เข้าใจผิด ที่ไหนปฏิบัติธรรมได้ทั้งนั้นแต่สวนโมกข์เป็นสัปปายะได้ประโยชน์ได้ยินได้ฟังได้โอกาสปฏิบัติธรรมสะดวกง่ายมากขึ้นเท่านั้นจริงๆตัวพระธรรมอยู่ที่ชีวิตของเรา ปฏิบัติธรรมก็มี 3 ขั้นตอน ไม่ทำความชั่ว ทำความดี ทำจิตใจให้ขาวรอบ

ต่อไปก็ปฏิบัติธรรมกัน หายใจเข้าก็ตามลมไป หายใจออกก็ตามลมมานี่เป็นเครื่องมือเอาชนะกิเลสปฏิบัติกันเด็กๆก็ปฏิบัติตามที่เคยแนะนำไปแล้ว หายใจเข้า ตามลมไปข้างใน จากปลายจมูกก็มาที่ท้องที่สะดือ   หายใจออกจากสะดือตามมาที่ปลายจมูกเป็นทางเดินของลมภายในร่างกายของเราไม่ต้องสนใจตับปอด หัวใจ ไม่ต้องสนใจ     สนใจแต่ว่าเป็นทางเดินของลมหายใจเข้าก็ตามไปหายใจออกก็ตามไป จิตก็มีสมาธิจิตบริสุทธิ์จิตตั้งมั่นแล้วก็ระลึกถึงบุญคุณของบิดามารดาก่อน  ให้เห็นบุญคุณของบิดามารดา    ต่อไประลึกถึงบุญคุณของครูบาอาจารย์    ระลึกถึงสิ่งที่มีบุญคุณ กตัญญูกตเวทีมันเกิดเพราะจิตใจสงบเป็นสมาธินั่นเองมาสวนโมกข์ให้ได้สิ่งดีๆกลับไป     จิตใจที่สงบเยือกเย็นกลับไปตั้งใจปฏิบัติกันต่อไปนี้เล็กๆน้อยๆ  4 – 5 นาที