เอาละครับ ต่อไปนี้ขอให้พวกเราที่เป็นพระภิกษุสงฆ์ทุกรูปทุกองค์ ไม่ว่าบวชเก่าหรือบวชใหม่ รวมทั้งแม่ชี อุบาสก อุบาสิกาที่นั่งอยู่ ณ บริเวณนี้ ขอให้เตรียมตัวตั้งใจ ที่จะปฏิบัติธรรม ในเวลาที่ดีที่สุด เพื่อจะเข้าใจธรรมะที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสรู้

เมื่อวานพวกเราที่เป็นพระใหม่ ได้มีโอกาสไปเยี่ยมสวนโมกข์พุมเรียง เป็นบังเอิญฝนตก ไม่สะดวก ก็คงไม่มีโอกาส เที่ยวดูบริเวณทั่ว ๆ ไป ต้องไปนั่งฉันข้าวกันในโบสถ์ ผมก็ได้ไปร่วมด้วย ก็ได้มีโอกาสพูดเรื่องสวนโมกข์พุมเรียง วัดตระพังจิก ให้พวกเราได้ยินได้ฟังไปแล้ว  หลังจากนั้นผมก็ไปตะกุก ไปเยี่ยมวัดที่พระครูใบฎีกามณเฑียรได้สร้างเอาไว้ ท่านไปทำเรียบร้อยมาก แต่ว่ามีเหตุมีปัจจัย ท่านก็มามรณภาพซะก่อน ก็ทิ้งเอาไว้ ก็ขาดพระสงฆ์ที่ดูแล ผมไปเห็นแล้วก็นึกเสียดายมาก ๆ ตอนนี้ท่านมหาพานิชรักษาการเจ้าอาวาส ท่านมหาพานิชไม่ได้ไปอยู่ที่นั่น ท่านได้ไปอยู่ที่พุทธบุตร   วันพระแปดค่ำก็ลงไป

วัดตะกรบเนี่ย  ถ้าจัดดีๆ จะเป็นที่สัปปายะมาก เฉพาะสำหรับอบรมเยาวชน เพราะท่านจ้อยทำไว้พร้อมทุกอย่าง ถ้าท่านจ้อยอยู่ -ท่านพระครูใบฎีกามณเฑียรอยู่ ก็คงจะได้ใช้  ก็เคยใช้มาบ้างแล้ว ตอนนี้พระครูใบฎีกามณเฑียรก็มามรณภาพซะก่อน นี่คือความไม่แน่นอน กฏอิทัปปัจจยตา เพราะสิ่งนี้มี สิ่งนี้จึงมี เพราะสิ่งนี้ไม่มี สิ่งนี้ก็ไม่มี เพราะสิ่งนี้เกิด สิ่งนี้จึงเกิด เพราะสิ่งนี้ดับ สิ่งนี้จึงดับ งั้นทุกอย่างมันไม่แน่นอน

หลังจากนั้นผมกลับมามาเยี่ยมกำนันล้ำ   กำนันล้ำเนี่ยเป็นคนที่ศรัทธาท่านอาจารย์พุทธทาสมาก ถ้าเราได้ฟังเทศน์ที่ท่านอาจารย์ได้พูดเรื่องอานาปานสติ มีครูทอง มีคุณหมอประยูร มีกำนันล้ำอยู่ในรายการนี้ด้วย   กำนันล้ำเดี๋ยวนี้อายุ 95 ปี แต่ว่าไปไหนมาไหนไม่ได้ต้องนอนอยู่ ผมก็ไปเยี่ยม แต่ว่ายังมีความจำดีมาก หน้าตาสดชื่นแจ่มใส    กำนันล้ำแล้วก็มีหลานเป็นหมอเคยบวชมาอยู่ที่นี่ ทีนี้รู้สึกว่าเลื่อนขึ้นไปเป็นสาธารณะสุขจังหวัด ไม่รู้ที่ชุมพรหรือระนองผมก็จำไม่ได้  แล้วพอกลับมาวัด  วันนี้ผมจำเป็นต้องลาพรรษาไปที่เกาะสมุย เพราะผมไปทำที่ปฏิบัติธรรมเอาไว้

ผมทีแรกคิดว่าอายุ 80 ปี  ก็คงปลดภาระที่วัดสวนโมกข์แห่งนี้   ผมต้องการปฏิบัติตามที่ท่านอาจารย์พุทธทาสเคยปฏิบัติมา  ท่านอายุ 80 ปี ท่านก็มอบภาระให้ผมมารักษาการเจ้าอาวาสและเป็นเจ้าอาวาส แต่ว่าพอออกมาได้ 3 ปี ท่านเจ้าอาวาสองค์ใหม่คือท่านสุชาติ   ท่านสุชาติก็เป็นพระที่ดีมาก มีความรู้ ก็อยู่กันที่สวนโมกข์ ท่านบอกว่าท่านสุขภาพก็ไม่ดีเพราะว่าท่านก็รู้สึกว่าท่านก็เหนื่อยน่ะ ท่านก็ลาออก ก็เสนอในที่ประชุมสงฆ์ก็ให้ผมมาคอยรักษาการเจ้าอาวาส รักษาการมาประมาณ 2 ปี  , ปีที่ 3 ก็มาเป็นเจ้าอาวาสใหม่ แต่ว่าตอนนี้อายุมันมาก และภาระมันก็มากขึ้น ที่ผมไปทำไว้ที่เกาะสมุยก็ใช้ทุนมาก และใช้เป็นที่ปฏิบัติธรรม  ตลอดเดือนหนึ่งมีการอบรมฝรั่งถึง 3 ครั้งด้วยกัน  นอกนั่นก็อบรมคนไทย 

ในวันนี้ผมก็ลาออกพรรษาไปประมาณ 6 คืนแล้วก็จะกลับมา  ผมไปที่เกาะสมุยก็หนึ่ง ก็ไปร่วมปฏิบัติธรรมกับฝรั่ง แล้วก็มีโอกาสบรรยายให้ญาติโยมคนไทยฟัง ญาติโยมคนไทยก็ไปอบรมด้วยเดือนนี้ หลังจากนั้นก็ออกไปทุกวัน ไปตามวัดต่าง ๆ ร่วมมือกับท่านเจ้าคณะอำเภอเกาะสมุย ไปร่วมปฏิบัติธรรมกับญาติโยมวัดนั้นวัดนี้   เนี่ยภาระหน้าที่ ที่ผมมีอยู่    แต่อย่างไรก็ดี  ที่ผมมารับภาระเป็นเจ้าอาวาสที่วัดสวนโมกข์เพราะเป็นห่วงวัด  ยังไงก็ดี ก็ยังดีใจว่ามีหลาย ๆ องค์ก็ช่วยกันดูแล    ผมขอฝากว่าท่านทุกองค์ที่อยู่กันมาที่สวนโมกข์ ทั้งท่านสิงห์ทองนี่   ท่านนุ้ย   ท่านมาเป็นรองเจ้าอาวาส มีปัญหาอะไรก็ให้ปรึกษาท่านนุ้ย ท่านทวีก็เป็นผู้ช่วยเจ้าอาวาส ก็ทำหน้าที่นำทำวัตรสวดมนต์ ก็ต้องช่วยกันดูแล   วัดมันใหญ่ ถ้าเราไม่ช่วยกันดูแล วัดสกปรก รกรุงรัง คนเข้ามาเขาก็ไม่เกิดศรัทธา

อันสวนโมกข์เป็นวัดของพระเดชพระคุณท่านอาจารย์พุทธทาส  เดี๋ยวนี้มีเครือข่ายกระจายไปทั่วประเทศ ไปต่างประเทศ   อันสวนโมกข์วัดธารน้ำไหลเนี่ย เป็นสวนโมกข์ที่สำคัญ    

พวกเราต้องมองเห็นว่ามาอยู่ที่นี่ต้องมาอยู่เพื่อทำประโยชน์ ๆ  แก่ตัวเอง  ประโยชน์แก่ผู้อื่น ที่สำคัญที่สุดเพื่อมาช่วยกันรักษาพระพุทธศาสนาเอาไว้ให้มีในชีวิตของเรา ให้มีอยู่ในประเทศไทย ให้มีอยู่ในโลก     

ผมแต่ละเดือน แต่ละเดือนก็จะมาประทับใจที่พวกฝรั่งส่วนใหญ่คนอายุไม่มาก ทั้งผู้หญิงผู้ชาย แต่ละเดือน แต่ละเดือน เดือนนี้ที่สวนโมกข์นานาชาติ มีฝรั่งมาเข้าคอร์สอบรมประมาณ 60 คน แต่ก็ขาดคนที่ช่วยเหลือที่สำคัญคือคุณสุพล   คุณสุพลนี่เค้าเคยบวชที่นี่เหมือนกัน แล้วเค้าก็ไปอยู่อเมริกา ไปเล่าไปเรียนที่อเมริกา มีลูกเมียแล้วก็แต่งงานไปหมดแล้ว ก็มาช่วยเหลือในการอบรมฝรั่ง   ตอนนี้คุณสุพลก็ไม่อยู่ไปอเมริกา ท่านเมธีเคยช่วยเหลืออยู่ก็ไม่สบาย นั้นภาระก็ตกที่ผม ปกติฝรั่งเข้าคอร์ส เดือนผมก็มีโอกาสพูดให้ฝรั่งฟังประมาณ ห้าครั้ง แต่เดือนนี้ประมาณ แปดครั้ง ผมก็นิมนต์  ท่านปัญญา. ฮีล กาเดียร์ ...  ให้ช่วยพูด 2 ครั้ง และผมก็พูดทุกวัน วันสุดท้ายก็มาหา เป็นคนวัยรุ่นหลาย ๆ ชาติ ที่เขามาอยู่ที่สวนโมกข์นานาชาติ หน้าตาของเค้ายิ้มแย้มแจ่มใส เพราะได้ประโยชน์จากการมาอบรมสมาธิภาวนาที่สวนโมกข์นานาชาติ

ฉะนั้นพวกเราแล้วก็พวกคุณที่เป็นพระบวชใหม่ ส่วนใหญ่ก็มีความรู้ทางโลกกันมา ทุกรูปผ่านการเรียนการศึกษา จบมหาวิทยาลัยก็หลาย ๆ รูป   ผมอยากจะแนะนำว่าต้องพยายามต่อยอด ให้ความรู้ที่เราได้เล่าได้เรียนมา มาเพิ่มเติมความรู้ทางธรรมะ มาศึกษาธรรมะของพระพุทธเจ้าให้มากขึ้น โดยเฉพาะพยายามจำศัพท์ที่เป็นภาษาธรรมะ ภาษาฝรั่งเนี่ยถ้าไม่จำมันก็พูดไม่ได้ เรียนจบมาจากมหาวิทยาลัยโลกทั่ว ๆ ไปถ้าจะมาให้บรรยายธรรมก็บรรยายไม่ได้  เพราะไม่ได้จำศัพท์ที่เราจะต้องพูดให้ฝรั่งฟัง ว่าขันธ์ห้าคืออะไร อายาตนะคืออะไร อริยสัจคืออะไร ยมะคืออะไร ถ้าไม่จำศัพท์พวกนี้ก็พูดไม่ได้ ฉะนั้นอยากให้ต่อยอด อุตส่าห์ศึกษาเล่าเรียน โดยเฉพาะหนังสือที่ดีที่สุด พจนานุกรม    ธรรมะที่ท่านสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์รวบรวมเอาไว้ มีศัพท์เป็นภาษาอังกฤษ ,บาลี-อังกฤษ , อังกฤษ-บาลี ท่านรวบรวมมาเรียบร้อยเราก็จำ ผมก็ทำอย่างเนี่ยนี่   

อันนี้ ผมเล่าให้ฟังว่าผมไม่ได้เล่าไม่ได้เรียนอะไร ก็มีเหตุมีปัจจัยตอนที่ผมจบปอ 4   ต้องการได้เข้าไปเรียนที่โรงเรียนมัธยม  แต่ว่าบ้านเรือนผมมันอยู่ห่างไกล ต้องทิ้งบ้านทิ้งเรือนไป ต้องไปอยู่ที่วัด มิเช่นนั้นก็ต้องไปอยู่ที่บ้านญาติ  บังเอิญโยมแม่ของผมคลอดลูกฝาแฝดมา ซึ่งผมมีน้องที่เป็นฝาแฝด แม่ก็จะบอกว่าอย่าไปเรียนเลยลูก ไม่มีคนช่วยเลี้ยงน้อง ผมสงสารแม่ เพราะแม่คนเดียวเลี้ยงลูกถึงสองคน ผมก็ช่วยเลี้ยงน้องตลอดเวลา เลยไม่ได้เรียนอะไรเลย อยู่มาจนกระทั่งอายุ 20 ปี ผมก็ทำงานช่วยเหลือทางบ้านตลอด ไปทำมาค้าขาย วิ่งเรือไปค้าขายถึงปากพนัง ไปถึงปัตตานีด้วยเรือสำเภาเล็ก ๆ

ออกบวชผมก็เอาเรือจอด ตั้งใจว่าบวชชั่วคราว แต่บวชเข้ามาแล้วผมก็มีโชคดี ได้ไปฝึกสมาธิ พอฝึกสมาธิจิตใจมันสงบ   บ้านให้ออกเป็นฆราวาส   ผมก็ตัดสินใจแล้วก็บอกโยมพ่อของผม บอกว่าเรือที่จอดเอาไว้อาตมาคงไม่ออกพระ แล้วแต่โยมจะทำยังไง โยมพ่อก็ไม่ว่าอะไร    ผมก็อยู่เรื่อย ๆ มา  ตอนนั้นผมก็ไม่ได้เล่าไม่ได้เรียนอะไร ก็อยู่ส่วนใหญ่ก็มุ่งมั่นในทางปฏิบัติ ไปอยู่ป่าช้าบ้าง ไปอยู่ถ้ำบ้าง ไปเดินธุดงค์บ้าง อยู่คนเดียวหลายปี อันนี้ก็ได้รับประโยชน์มาก  จากการที่อยู่อย่างนั้น จนกระทั่งเป็นเหตุเป็นปัจจัยได้มาอยู่ที่สวนโมกข์  

อาตมาอยู่ที่สวนโมกข์ได้มาอยู่กับพระเดชพระคุณท่านอาจารย์พุทธทาส ท่านก็อบรม แล้วก็สั่งสอน  เราก็ได้เห็นตัวอย่าง ก็ได้พบกับคนที่เขามีความรู้ โดยเฉพาะอาจารย์ประดิษฐ์ วิชัยดิษฐ์ ท่านมาบวชที่นี่ด้วย เคยเป็นอธิการบดีมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เมื่อสนใจเรียนภาษาฝรั่ง อาจารย์ประดิษฐ์ ก็บอกว่าควรอ่านหนังสือเล่มนี้ ผมก็เรียนตลอด ผมมาอยู่ที่สวนโมกข์เนี่ยงานอื่นผมทำทุกอย่างเนี่ย   กำแพงหินที่คุณเห็นที่ตรงนี่เนี่ยผมก่อ ผมยกหินขึ้นก่อคนเดียว นอกนั้นมีแต่คนล้างหิน และกำแพงหินใกล้ ๆ กับศาลาธรรมโฆษณ์นี่ก็แห่งหนึ่งที่หัวเรือห้องธรรมโฆษณ์ แห่งหนึ่ง ที่บ้านสมเด็จแล้วก็ที่ก็ทำทุกอย่าง ท่านอาจารย์บอกว่าวัดนี้ยังไม่มีรั้ววัดผมก็ชวนพระหล่อเสา แต่ละต้นหนักต้องหามสัก 4 คน ต้องไปปักรอบวัดว่าทำเต็มที่งานที่ท่านอาจารย์ต้องการ    แต่สิ่งที่ผมไม่ขาดคือเรียนภาษาอังกฤษเรียนทุกวัน แล้วก็นั่งสมาธิประจำวันทุกวัน ผมจะออกไปนั่งสมาธิที่ค่ายลูกเสือบ้าง บางทีขึ้นไปเขานางเอบ้าง ก็ทำอย่างนี้มาตลอด ความรู้ก็ค่อยพัฒนา ๆ

จนกระทั่งผมไปเกาะสมุยฝรั่งเริ่มเข้ามาอยู่ที่เกาะสมุย    ท่านทวีก็บอกว่าไม่ไหวแล้ว พวกฝรั่งเข้ามาทำลายวัฒนธรรมของคนไทยบนเกาะสมุยแล้ว นุ่งน้อยห่มน้อย บางทีก็ไม่นุ่งเสียอีก มานอนตากแดดบนชายหาด   เด็ก ๆ สมัยนั้นไม่เคยเห็นฝรั่ง ทางนี้ก็บางทีข้าวน้ำไม่กิน ไปแอบดูฝรั่งอาบแดด แต่เดี๋ยวนี้เค้ารู้สึกธรรมดา ฝรั่งเที่ยวเกาะสมุยพวกเด็กเค้าก็ไม่สนใจก็เพราะว่ามันชินไปแล้ว ผมก็เลยคิดว่าต้องดึงฝรั่งมาสนใจธรรมะ พอเริ่มทำก็อาศัยพระฝรั่งที่อยู่ที่นี่ไปช่วยทำ  ครั้งแรกก็มี 4  คน ต่อมาก็เพิ่มขึ้น ๆ เนี่ยพอผมกลับมาฝรั่งก็ตามมาที่สวนโมกข์    พอมาที่สวนโมกข์ แล้วสุนัขที่สวนโมกข์มันเหมือนอย่าง  เดี๋ยวนี้ฝรั่งไปที่ไหนมันก็เห่ากันไปหมด ท่านอาจารย์พุทธทาสท่านเลยว่า จะสร้างที่ปฏิบัติธรรมให้ฝรั่งอยู่ ท่านก็ซื้อที่ดินที่เป็นสวนโมกข์นานาชาติปัจจุบัน แต่ท่านก็ไม่ได้บอกว่าใครเป็นผู้สร้าง แต่ผมรู้เจตนาของท่านอาจารย์ว่าท่านต้องการสนับสนุนงานที่ผมทำ ผมก็อาสาสมัครไปช่วยสร้าง สวนโมกข์นานาชาติก็สร้างเสร็จ  สมัยนั้นอาศัยแรงงานพระแถวสวนโมกข์น่ะไปช่วยกัน เช่นตีเสาเข็ม อะไรหลาย ๆ อย่าง ทำจนสำเร็จ ก็เกิดสวนโมกข์นานาชาติ  วันนี้อบรมฝรั่งมาแล้วผมคิดว่าไม่น้อยกว่าสามหมื่นคน   

ท่านอาจารย์พุทธทาสท่านทำอะไรไว้เป็นขั้นเป็นตอน   พอทำตรงนั้นเสร็จแล้วก็ไปขยายไปซื้อที่ดิน ปัจจุบันนี้ชื่อว่าอาศรมธรรมทูต  ผมก็ไปช่วยทำ ให้ท่านเมธีท่านมาดูแลอยู่ ตอนนี้ท่านเมธีก็ไม่ค่อยสบาย นี่ก็ยังขาดพระที่เข้าไปอยู่ที่นั่นเหมือนกัน แต่ว่าเดี๋ยวนี้ก็มีพระไทยสองรูป แล้วมีพวกฝรั่งอยู่ ต่อมาท่านอาจารย์คิดสร้าง ธรรมมาตา ผมก็ไปช่วยทำอีก พอไม่กี่ปีท่านอาจารย์ก็มรณภาพ  นี่คือเหตุการณ์ที่มันผ่านมา   งั้นพวกคุณมาอยู่ที่นี้ มาอยู่ใหม่ ๆ ยังไม่รู้เรื่องราว ผมจึงเอาเรื่องราวต่าง ๆ มาเล่าให้พวกคุณฟัง   อยากให้ทุกองค์มาอยู่ที่นี่ได้รับประโยชน์ ตัวผมเองผมได้รับประโยชน์มาก ถ้าไม่มาอยู่ที่สวนโมกข์ผมคิดว่าผมคงจะทำอะไรไม่ได้เลย เพราะความรู้มันไม่มี ความสามารถก็ไม่มี

แต่พอมาอยู่ที่สวนโมกข์ ท่านอาจารย์พุทธทาสฝึกให้ทำงาน เราก็มีโอกาสได้พบคนที่มีความรู้เพื่อศึกษาเล่าเรียน เดี๋ยวนี้อายุของผมมันก็มากขึ้น ๆ แต่ว่าภาระหน้าที่มันก็ยังมี ผมวันนี้ผมถึงลาพรรษาไปเกาะสมุย

ผมก็อยากให้พวกเราที่มาอยู่ในสวนโมกข์มาช่วยกันดูแลสถานที่ ก็ทำเหมือนอย่างที่เคยทำมีกิจวัตร บิณฑบาตร กวาดวัด ทำวัตรสวดมนต์ ร่วมมือกันทำให้ประชาชนที่เขาเข้ามาในวัดประทับใจ เนี่ยผมอยากให้พวกคุณทุกคนเนี่ยทุกรูปสนใจปณิธานของท่านอาจารย์พุทธทาส 3 อย่างนี้สำคัญมาก

หนึ่ง : พยายามเข้าใจหัวใจศาสนาของตน ของตน

สอง : พยายามทำความเข้าใจระหว่างคนที่นับถือศาสนาต่างกัน ที่นี่ก็มีคนที่นับถือศาสนาอื่นก็พอเข้ามาบ่อย ๆ เป็นคริสต์บ้าง เป็นมุสลิมบ้าง เราก็แสดงมิตรไมตรี ต้อนรับ ไม่ดูถูกดูแคลนเขา อยู่ร่วมกันได้

: ที่สำคัญที่สุด คือ อย่าไปติดในวัตถุนิยม  ท่านอาจารย์มุ่งมั่นต้องการดึงคนออกจากวัตถุนิยม ปัญหาต่าง ๆ ที่มันเกิดขึ้นบนโลกนี้ก็มาจากวัตถุนิยม รบราฆ่าฟันกัน แย่งชิง ปัญหาวัตถุนิยม สงครามเศรษฐกิจ สงครามร้อน สงครามเย็น ทั้งหมดมาจากวัตถุนิยม  เพราะคนไม่เข้าใจหัวใจศาสนาของตน ของตนนั้นเอง  

แม้ชาวพุทธเราเดี๋ยวนี้วัดวาอารามไม่ค่อยมีพระอยู่ เราคนไทยเนี่ยก็ไม่ได้น้อยกว่าเดิม ที่ผมเล่าให้ฟังว่าตอนที่ผมออกโรงเรียนประถมสี่  พลเมืองของประเทศไทยมีสิบสี่ล้านเท่านั้น เดี๋ยวนี้คนไทยประมาณเจ็ดสิบล้าน  ผู้ชายก็ไม่ได้น้อยลง แต่ทำไมวัดต่าง ๆ ไม่มีพระอยู่ ไม่มีคนมาบวชมาเรียน เพราะว่าคนไทยปัจจุบันเนี่ยไม่ได้สนใจพระพุทธศาสนา โดยเฉพาะไม่เข้าใจ  หัวใจพระพุทธศาสนา

ทีนี้ผู้ที่เข้ามาบวชแล้วก็ไม่ได้สนใจ หัวใจพุทธศาสนา  มาอยู่ตามประเพณี บางทีก็มาอยู่ มาติดในลาภสักการะ-ชื่อเสียง  สนแต่เรื่องหาปัจจัยเหล่านี้ พุทธศาสนาก็ยิ่งเสื่อม    ประกอบกับวัตถุนิยมมันเจริญก้าวหน้า ในวัดก็มีโทรทัศน์ดูกัน นั่งดูโทรทัศน์รายการโลก ๆ ใช้คอมพิวเตอร์  โทรศัพท์มือถือ ก็ใช้ไปในทางโลกๆ   คนมาเห็นมันก็เสื่อม  ผมจึงขอร้องว่า พวกเราไม่ใช่ห้ามว่าไม่มี แต่ว่าอย่าเที่ยวเอาโทรศัพท์มือถือไปเที่ยวยืนคุยนั่งคุย จะไปดูอะไรในเรื่องโลก ๆเนี่ย คนเค้าเข้ามาเค้าก็ไม่เกิดศรัทธา

ผมจึงขอร้องให้พวกคุณร่วมมือกัน เวลาที่เขามาวัดมาก ๆ เวลาบ่ายโมง บ่ายสองโมง เวลาเที่ยง เย็น ก็ชวนกันมานั่งสมาธิ ไม่ใช่ว่าเรามาโชว์มาอวด ไม่ใช่อย่างนั้น  เพราะว่าสวนโมกข์เป็นวัดปฏิบัติธรรม เขามาเห็นพระสงฆ์มานั่งสมาธิกันเรียบร้อย เขาก็ศรัทธา เขามานั่งโดยเฉพาะวันพระ ที่เดี๋ยวนี้ผมลงวันพระ นอกนั้นก็ขอร้องให้ท่านอื่นมาช่วยลง เขาก็มาร่วมมือกัน ผมเห็นญาติโยมมา คนที่ยกมือไหว้ไกล ๆ บางทีมาถ่ายภาพไป ไปให้เขาไปเผยแพร่ได้ประโยชน์บางคนที่เข้ามาในสวนโมกข์เราก็รู้ไม่ได้  เขามาดีมาร้าย แต่ว่าถ้าเราปฏิบัติธรรมตามที่ท่านอาจารย์พุทธทาสแนะนำไว้เนี่ยก็ไม่ต้องกลัวอะไร  เพราะว่าท่านอาจารย์พุทธทาสสอนหัวใจพุทธศาสนา โดยเฉพาะจะเน้นเรื่องอิทัปปัจจยตา ปฏิจจสมุปบาท ก็คือเรื่องอริยสัจ ที่ผมนำมาพูด ว่าการศึกษาธรรมะให้ถูกวิธี ต้องศึกษาเรื่องอริยสัจ เพราะมันมีในชีวิตของเรากันทุกคน คือ  ทุกข์   เหตุใดทุกข์เกิด   ความดับมายังในทุกข์ ตามมาจนความดับไม่เหลือแห่งทุกข์

ทุกข์เนี่ยมันมีอยู่แล้ว ตั้งแต่เกิดทุกข์คอยเกิดตลอดเวลา  ส่วนความดับทุกข์นี่ถ้าไม่ปฏิบัติ มันหนีไม่ได้ แต่ละวัน แต่ละวันก็พยายามสนใจฝึกสมาธิวิปัสสนา เพราะว่าทางที่จะทำให้ทุกข์มันดับอยู่ที่สมถะและวิปัสสนานั่นเอง  ลมหายใจเข้าออก ของเรานี้มีคุณค่ามาก ถ้าเราไม่มีลมหายใจเข้าออกชีวิตก็อยู่ไม่ได้ ลมหายใจเข้าออกเนี่ยที่เรียกว่าอากาศออกซิเจนเนี่ยมันห่อหุ้มโลก คนทุกคนอยู่ได้ สัตว์ทุกชีวิตแม้แต่ต้นไม้ พืชต่าง ๆ อยู่ได้ด้วยอากาศออกซิเจน ถ้าเราหายใจเข้าอากาศออกซิเจนไปหล่อเลี้ยงชีวิต  หายใจออกคาร์บอนไดออกไซด์ออกมา  ต้นไม้มันก็รับเอาไปเก็บไว้สังเคราะห์สร้างออกซิเจนขึ้นใหม่ มาอยู่กับป่าอยู่กับธรรมชาติมันเกื้อกูลกัน

เราได้มาอยู่ในสวนโมกข์   ขอให้ทุกองค์ตั้งใจทำประโยชน์   พอคนส่วนใหญ่ออกพรรษาก็ลาสิกขาไป เอาความรู้ของพระพุทธเจ้าไปดำเนินชีวิตให้เจริญก้าวหน้า ถ้าเป็นพุทธบริษัท เป็นอุบาสกอุบาสิกา ก็มีความสำคัญต่อพระพุทธศาสนา ให้ลองพิจารณาดูว่าพระในเมืองไทย ปีหนึ่งในพรรษาไม่เกินสามแสนรูป เดี๋ยวนี้ก็น้อยลง แต่ว่าที่เป็นฆราวาส อุบาสกอุบาสิกา มันมากมายหลายสิบเท่า  ถ้าอุบาสกอุบาสิกาที่เป็นฆราวาส เข้าใจหัวใจพระพุทธศาสนานี่  ประเทศไทยเรานี่ จะมีประโยชน์มาก แต่เดี๋ยวนี้พวกฝรั่งทั่วโลกเขาเจริญก้าวหน้าทางวัตถุ แต่เขามีปัญหาทางด้านจิตใจ จิตใจมีปัญหาเพราะว่าไม่เข้าใจอริยสัจนั่นเอง

ถ้าประเทศไทยเรา อุบาสกอุบาสิกา สนใจปฏิบัติพุทธศาสนา วัดวาอาราม ก็เข้าไปใช้วัด เพราะวัดเป็นสมบัติของชาวพุทธ ไม่ใช่อยู่เฉพาะพระสงฆ์ วันพระแปดค่ำไปปฏิบัติธรรมกันที่วัด วัดก็เจริญรุ่งเรือง ชาวต่างประเทศเข้ามาในเมืองไทยก็ได้เห็น ไปเที่ยวตามวัดตามวา พระสงฆ์เรียบร้อยเขาก็ศรัทธา พวกเขาเริ่มศรัทธาอยู่แล้ว เพราะเขามีปัญหาเยอะ เขามาสนใจพระพุทธศาสนาก็มาเข้าใจเรื่องอริยสัจนี่เอง อริยสัจเรื่องทุกข์  เรื่องเหตุให้ทุกข์เกิด เรื่องความดับมายังทุกเส้นทาง เห็นความดับมายังทุกข์ มาอยู่ในเขามาอยู่ในพวกเราทุกคน

เอาละครับต่อไปนี้เราก็ปฏิบัติกัน วันนี้ก็เป็นวันสำคัญเป็นวันแม่แห่งชาติ ก็มาร่วมกัน เพราะว่าพระที่ออกไปรับบาตร รับอาหารบิณฑบาตที่อำเภอเขาไปกัน เอาละครับผมว่าทุกองค์คงจะเข้าใจ ที่ผมพูดด้วยความปรารถนาดีด้วยความหวังดี ต้องเสียสละถึงจะเกิดสามัคคี สามัคคีนี่เป็นกำลัง ถ้าไม่มีการเสียสละสามัคคียังมีไม่ได้ ต่างคนต่างเห็นแก่ตัว ธุระไม่ใช่ เนี่ยธุระของเราก็ไม่สนใจ ความสามัคคีมันก็ไม่มี นั้นสวนโมกข์จะอยู่ได้เพราะความสามัคคีพร้อมเพรียงกันก็ต้องเสียสละ เอาล่ะต่อไปก็ปฏิบัติเล็ก ๆ น้อย ๆ