แม้ "ข้อความถอดเสียงนี้" จะพยายามให้ตรงกับเสียงต้นฉบับมากที่สุด ผู้ศึกษาพึงตรวจสอบกับเสียงธรรมบรรยายต้นฉบับ ก่อนนำข้อมูลไปใช้ในการอ้างอิง [รับข่าวสารทางอีเมล]
ต่อไปนี้ ก็ขอให้พวกเราที่เป็นพระภิกษุสงฆ์ บวชเก่าหรือบวชใหม่ รวมทั้งญาติโยม แม่ชี อุบาสก อุบาสิกาที่นั่งอยู่ ณ บริเวณนี้ด้วย ขอให้ตั้งใจปฏิบัติธรรม เวลาที่ดีที่สุดคือเวลาหัวรุ่ง
การปฏิบัติธรรมเนี่ยคือการทำประโยชน์แก่ตัวเอง เป็นการทำประโยชน์ให้แก่ผู้อื่น ที่สำคัญที่สุดคือการรักษาพระพุทธศาสนาให้ยังมีอยู่ที่เนื้อที่ตัวของเราคือการรักษาพระพุทธศาสนา ก็ยังมีอยู่ในโลก พุทธศาสนามาจากพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ถ้าไม่มีพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พุทธศาสนาก็มีไม่ได้ เจ้าชายสิทธัตถะเป็นพระโพธิสัตว์ พระองค์ออกบวช ทิ้งปราสาทราชวัง พระชายา บุตรน้อยที่เพิ่งประสูติเพียงไม่กี่วัน พระราหุล ออกบวชเพื่อแสวงหาหนทางที่จะช่วยเหลือให้มนุษย์พ้นจากความทุกข์ที่ทุกคนเกิดมา ก็ไม่สามารถพ้นไปได้ ก็คือความแก่ ความเจ็บและก็ความตาย พระองค์จึงคิดที่จะไปหาหนทางช่วยเหลือมวลมนุษย์ทั้งหลาย ทรงใช้เวลาถึง 6 ปีกว่าจะพบหนทางที่จะช่วยเหลือให้มนุษย์ออกจากทุกข์ได้ พุทธศาสนาผ่านมาสองพันห้าร้อยกว่าปีหลังจากพระพุทธเจ้าปรินิพพานไปแล้ว เดี๋ยวนี้พุทธศาสนาก็กระจายขยายออกไปทั่วโลก แม้โลกจะเจริญก้าวหน้าทางวัตถุแต่พุทธศาสนายิ่งเด่น วิทยาศาสตร์เจริญก้าวหน้ามากเท่าใด พุทธศาสนาก็ยิ่งก้าวหน้ามากเท่านั้น ก็จึงเห็นได้ว่า พวกฝรั่งชาติตะวันตกที่เขาก้าวหน้าทางวัตถุแต่เขาหันมาสนใจความรู้ของพระพุทธเจ้ามากขึ้น แล้วก็ฝรั่งมาสนใจพระพุทธศาสนา ไม่ได้สนใจพุทธศาสนาระดับประเพณีระดับให้ทานอย่างที่คนไทยทั่วๆไปอยู่ระดับทำบุญให้ทาน เข้าวัดเข้าวา พวกฝรั่งที่เขามาสนใจ เขามาสนใจเรื่องทางด้านจิตใจ เพราะจิตใจเขามีปัญหา พวกฝรั่งเขาจะเน้นในเรื่องสมาธิภาวนา ตัวเมดิเทชั่น เมดิเทชั่นก็คือสมาธิภาวนาที่มีสองระดับคือสมถะภาวนาและวิปัสสนาภาวนา ทีนี้พวกฝรั่งเขาก้าวหน้า เขาสามารถเป็นอาจารย์สอนกรรมฐาน อย่างขณะนี้ ฝรั่งที่มาอยู่เกาะพะงัน มีอยู่อย่างน้อยที่ผมรู้จักสองรายคือริชาร์ด ริชาร์ดเป็นคนอเมริกัน เขาบวชหลายพรรษาเหมือนกัน เรามาเขาก็ลาสิกขา ตอนนี้เขามาอยู่เมืองไทย เขาชอบเมืองไทย เขามีมามีภรรยาเป็นคนไทย ที่เขามีมามีภรรยาเป็นคนไทยก็เพื่อต้องการอยู่เมืองไทยนานๆนั่นเอง ขณะนี้เขาอยู่ที่เกาะพะงัน อีกคนหนึ่ง แอนโทนี่ แอนโทนี่เป็นคนออสเตรเลีย เคยบวชสิบกว่าพรรษาเหมือนกันและก็ลาสิกขา และเขาก็สามารถจะสอนสมาธิแก่ฝรั่ง ขณะนี้เขามาเช่าที่ดิน ทำที่ปฏิบัติธรรมที่เกาะพะงัน ใกล้ๆจะเสร็จแล้ว ไม่ทันไรก็จะเปิดใช้ นี่เป็นพวกฝรั่ง วันก่อนริชาร์ดเขามาหาผมที่ปภาวัน เดี๋ยวนี้เขาสอนกรรมฐานทางอินเตอร์เน็ต มีคนสนใจเขาเยอะ เขาสอนทางอินเตอร์เน็ต สอนวิธีปฏิบัติ เมื่อวานผมเข้าไปสวนโมกข์นานาชาติ เห็นฝรั่งเดินไปสองคน ก็สงสัยว่าตอนนี้การอบรมฝรั่งที่สวนโมกข์นานาชาติน่าจะจบแล้ว ทำไมมีฝรั่งเดินเข้าไปในสวนโมกข์นานาชาติสองคนสะพายกระเป๋าไป สัมภาระของเขา ผมให้นายพันเอาขึ้นรถไป ถามว่าคุณมาจากไหน เขาบอกว่าเขาไปอยู่เกาะพะงัน ไปปฏิบัติธรรมกับริชาร์ด ไปอยู่หลายวัน ผมถามว่าคุณมาจากไหน เขามาจากแคนาดา เขาพาไปอยู่ในดอนเที่ยง ริชาร์ดเค้าเป็นอาจารย์สอนกรรมฐานได้ แอนโทนี่ก็สอนกรรมฐานได้
เดี๋ยวนี้ฝรั่งที่เขามาสนใจพุทธศาสนา เขามาสนใจเรื่องการปฏิบัติ เรื่องสมาธิภาวนา งั้นพวกเราที่อยู่ในสวนโมกข์เนี่ยต้องมองให้เห็นว่าเราจะก้าวหน้าโดยเฉพาะชีวิตในความเป็นพระเนี่ย หัวใจสำคัญมันอยู่ที่ตรงไหน พระในเมืองไทยมันมีหลายแบบ หนึ่ง พระสนใจเรียนปริยัติ อันนี้ก็ก้าวหน้ากันมาก เรียนจบด๊อกเตอร์กันเยอะ จบจากมหาจุฬา จบจากมหามกุฏ เป็นพระด๊อกเตอร์ แต่ว่าเป็นพระด๊อกเตอร์ทางความรู้ปริยัติ มันก็ธรรมดา เดี๋ยวนี้คนจบด๊อกเตอร์เนี่ยก็มากขึ้นๆ ก็กลายเป็นของธรรมดาไปแล้ว ไม่มีใครสนใจ เรียนจบด๊อกเตอร์มา แนวพระประเภทหนึ่งนะ เป็นเจ้าอาวาสอยู่ตามวัดตามวา วัดหนึ่งก็มีหลายแบบ วัดในบ้านในเมือง อย่างวัดในกรุงเทพฯ และวัดตามจังหวัดต่างๆ แล้วก็วัดบ้านนอกก็มีเจ้าอาวาสอยู่ เจ้าอาวาสก็รับภาระทำโน้นทำนี้ การก่อสร้าง ถ้าหากมีคนตายก็มีงานศพอยู่ในวัดในวา นี่ก็เรียกว่าเป็นธรรมดา คนทั่วๆไปเขาก็พูดว่าเป็นพระแต่ก็อยากเป็นพระธรรมดา เขาไม่ค่อยศรัทธาสักเท่าไร แต่ว่าสังคมคนไทยลองพิจารณาดู เขาสนใจพระปฏิบัติ พระที่เดินธุดงค์ อย่างอาจารย์มั่น อาจารย์มั่นเนี่ย ท่านมรณภาพไปตั้งหลายสิบปีแล้ว ท่านอาจารย์มั่นมีชื่อเสียงมีลูกศิษย์ลูกหาหลายคน อาจารย์มหาบัวก็ลูกศิษย์อาจารย์มั่น แม้แต่อาจารย์ชาก็เป็นลูกศิษย์อาจารย์มั่น หลวงพ่อวิริยังค์ก็เป็นลูกศิษย์อาจารย์มั่น เดี๋ยวนี้หลวงพ่อวิริยังค์นี่ได้ยินว่าอายุ 90 กว่าปี ผมยังไม่เคยเจอท่าน แต่ว่ามีลูกศิษย์ลูกหาในประเทศไทยเยอะมาก เป็นนักการเมืองก็มี เป็นพ่อค้า เป็นข้าราชการ เขามีการอบรมแบบหลวงปู่วิริยังค์ก็มาจากสายปฏิบัตินั่นเอง
เพราะฉะนั้นโดยเฉพาะเป็นพระสงฆ์ก็ต้องการก้าวหน้าในชีวิตบรรพชิต ก็ต้องสนใจเรื่องการปฏิบัติเฉพาะ ไม่ว่าการเดินธุดงค์ การไปอยู่ในที่วิเวก การไปอยู่ถ้ำอยู่ป่า มันมีประโยชน์ อย่าคิดว่าไม่มีประโยชน์ ผมมองเห็นเรื่องนี้ชัดเจนมาก ผมอยู่กับท่านอาจารย์แดง อาจารย์แดงเนี่ยท่านเป็นพระมักน้อย สันโดษ ท่านชอบอยู่ถ้ำท่านชอบอยู่ป่า ผมก็ตามรอยท่าน ตอนนี้ท่านมรณภาพไปแล้ว แต่ผมนับถือท่านอาจารย์แดงมากเพราะท่านเป็นพระปฏิบัติ เพราะฉะนั้นผมจึงไปทำตโปเอาไว้ วันนี้ผมจะขึ้นไปตโปทาวัน ที่ผมไปมีตโปทาวัน ผมคิดว่า ตโปทาวันเป็นที่ๆดี หายากมากๆ ผมถือว่าเป็นส่วนหนึ่งของสวนโมกข์ที่ผมไปทำเอาไว้ ที่ผมไปทำที่นั้นผมต้องการจะให้พระที่สวนโมกข์นั้นได้เดินธุดงค์ แต่ไม่ใช่เดินธุดงค์อย่างไม่มีเป้าหมาย ที่สวนโมกข์ก็มีท่านจักรี พอออกพรรษาท่านก็เดินไปเรื่อย เดินเป็นเวลาหลายเดือน พอคราวหน้าเข้าพรรษาท่านก็กลับมา แต่ผมยังไม่รู้เหมือนกันว่าได้ผลระดับไหน ท่านก็ชอบเดิน ขณะนี้ก็มีพระองค์หนึ่งที่บวชในโครงการของเราชื่อพระสุธรรม ก็เที่ยวเดินอยู่ในต่างประเทศ ก็มีพวกฝรั่งสนใจมากขึ้นๆ ถามพระสุธรรมว่าเที่ยวเดินทำไม พวกทีวีพวกอะไรเขาก็มาสัมภาษณ์ แกก็ตอบว่าแกเดินเพื่อสร้างสันติภาพ เดินแผ่เมตตา แต่ผมก็เป็นห่วงเหมือนกัน การไปเดินอยู่คนเดียวเนี่ย ถ้าทำถูกมันก็ดี ถ้าทำผิดมันก็เสียหาย ผมเคยโทรศัพท์ไปเตือนแกว่าต้องระวัง เพราะแกก็ยังเป็นพระใหม่ การเดินธุดงค์เนี่ยถ้าเดินถูกวิธีผมคิดว่ามันมีประโยชน์ ถ้าเดินกันเป็นกลุ่ม เดินตามหลังกันไปแบบครั้งพุทธกาล เราอ่านเรื่องราวในพระไตรปิฎก สาวกของพระพุทธเจ้าจาริกกันไปเดินทางกันไปเป็นร้อยๆ พระพุทธเจ้าจาริกไปครั้งหนึ่งมีพระสงฆ์เดินตามหลังไปตั้งห้าร้อย ผมก็นึกว่าไม่รู้เดินกันอย่างไร เดินไปตรงๆ หรือเดินตามหลังกันไปหรือเปล่า ก็รู้ไม่ได้เหมือนกัน แต่ว่าสาวกของพระสารีบุตร พระมหากัสสปะ ไปไหนก็ไปกันเป็นร้อยๆ อันนี้อย่างตโปทาวันน่ะ ผมไปมีเอาไว้ วันนี้ก็จะพาพระที่บวชจากวัดชลประทานฯขึ้นไปสัมผัสตโปทาวันว่าเป็นอย่างไร ผมเคยนำพระเดินธุดงค์ ก็ประมาณไปค้างระหว่างทางประมาณสามคืน ออกเดินจากสวนโมกข์เนี่ย ผมก็เดินนำ พระเดินตามหลังกันไป สะพายบาตร มีกลด ของจำเป็นก็เดินกันไป เดินตามหลังกันไป ห่างกันก็ประมาณสักสองเมตร เดินตามหลังกันไป ไม่พูด พอเหนื่อยแล้วก็หยุดนั่งสมาธิ นั่งสมาธิประมาณ 15 นาทีก็เดินต่อ ก็ไปพักตามวัดต่างๆ เราไปพักตามวัด ญาติโยมก็มาทำบุญกันเยอะมาก พวกเขาศรัทธาพระธุดงค์ เราก็มีโอกาสบรรยายธรรมให้ญาติโยมฟังวันหนึ่ง แล้วก็เดินต่อไปตโปทาวันเนี่ย ก็ใช้เวลาประมาณสามคืน พักระหว่างทาง แล้วออกจากนี้จะไปพักวัดประตูใหญ่ที่เสวียด ก็เดินต่อไปไปพักที่บางคลาน มันเป็นวัด วันหนึ่งก็เดินต่อไป ก็ไปพักที่วิภาวดี เดี๋ยวนี้ที่วิภาวดี กำลังจะเป็นวัด มีพระรูปหนึ่งมาอยู่ ท่านมีความสามารถมาก พัฒนาวัดให้สมบูรณ์มากขึ้น วันก่อนผมขอแรงให้ไปช่วยเหลือทำทางข้ามลำคลองเพราะว่าถนนมันขาด ผมเห็นมีปัญหาตอนที่จะพาสามเณรไปตโป ขึ้นไปตโป ผมก็ขอร้องท่านชื่อคมสัน ท่านออกไปช่วยเหลือพาคนไปทำ ก็ทำได้เรียบร้อย ท่านนี้มีความสามารถอยู่ที่วิภาวดี ต่อไปเชื่อว่าจะเป็นวัด ท่านก็สนใจตโป ท่านพาคนไปพบผมวันนี้ท่านก็จะพาคนไปพบผมด้วย ท่านอยากจะพาคนไปปฏิบัติที่ตโปทาวัน เพราะฉะนั้นก็ไปเองไม่ได้ ที่วิภาวดี ก็เดินไปพักสักคืนหนึ่ง หลังจากนั้นก็เดินขึ้นไปที่ตโปทาวัน ไปพักสองวันสามวัน ขากลับจะเดินกลับหรือให้รถไปรับก็ได้ ผมว่าถ้าพระในสวนโมกข์มีผู้นำเดินธุดงค์แบบนี้จะสร้างชื่อเสียงให้แก่พระสวนโมกข์ด้วย แต่มันหายาก หาพระที่นำเดินธุดงค์ต้องมีความรู้ต้องสร้างศรัทธาให้เกิดขึ้นแก่ประชาชน ก็เดินเพื่อไปทำประโยชน์ ไม่ได้เดินอย่างไม่มีเป้าหมาย
ฉะนั้น พุทธบริษัทเนี่ยก็เป็นบริษัทของพระพุทธเจ้า ก็มีภิกษุ ภิกษุณีเป็นนักบวช สามเณร สามเณรีก็ประเภทนักบวช อุบาสก อุบาสิกา งั้นถ้าออกบวชในพระพุทธศาสนาก็ต้องมุ่งมั่นตั้งใจที่จะทำตัวเองให้มีประโยชน์ ได้รับประโยชน์จากการออกมาบวชในพระพุทธศาสนา ก็เพื่อจะทำให้ความทุกข์มันน้อยลงๆ ที่ต้องระวังให้มากคือเรื่องลาภสักการะและเสียงสรรเสริญ ต้องระวังให้มาก อันนี้คือตัวอันตราย ถ้าไปติดอยู่ในลาภในสักการะในเสียงสรรเสริญก็จะไปไม่รอด แล้วก็ไปไม่ได้ ต้องมุ่งมั่นตั้งใจในการปฏิบัติเพื่อขจัดกิเลสภายใน และก็ตั้งใจทำประโยชน์ต่อผู้อื่น ตั้งใจจะรักษาพุทธศาสนาแบบเดิมๆแบบครั้งพุทธกาลเอาไว้มากที่สุด อย่างผมยกตัวอย่างพระในประเทศไทยที่เขาศรัทธามากก็เป็นพระที่ชอบป่า ชอบธุดงค์ ชอบปฏิบัติ เช่นท่านอาจารย์มั่น ท่านอาจารย์อื่นๆเช่น อาจารย์ชา อาจารย์มหาบัว ทั้งหลายมาจากที่มีชื่อเสียงในประเทศไทยเรา ก่อนพระที่มีความรู้ทางปริยัติก็เก่ง แต่ว่าที่คนศรัทธาก็ไม่เท่ากับพระที่มีการปฏิบัติ การปฏิบัตินี้ก็มีการเรียนจบปริญญาจากมหาวิทยาลัย แต่ว่าตรงนี้มาสนใจปฏิบัติก็ยิ่งเพิ่มศรัทธา แต่ว่าส่วนใหญ่น้อยมาก
อย่างจบด๊อกเตอร์แล้วก็ไปเป็นอาจารย์สอน ต่อมาก็ลาสิกขาออกไปเป็นฆราวาสเสียส่วนมาก เหลือน้อยจริงๆ ก็เรียนจบด๊อกเตอร์จากมหาวิทยาลัยลงมาอยู่เป็นพระทำประโยชน์เพื่อพุทธศาสนามันน้อย แล้วก็ลาสิกขาไปมีครอบครัวกันไป เพราะว่าผู้หญิงคนไทยเขาก็อยากได้พระดีๆ อยากจะได้พระที่มีความรู้ อย่างพระที่เรียนจบมีความรู้แต่จิตใจไม่เข้มแข็งก็ไป ก็ไปเป็นฆราวาส ไปเป็นฆราวาสมันก็ไม่ได้เสียหาย แต่ว่าที่จะก้าวหน้าในชีวิตพรหมจรรย์มันยาก ที่สำหรับเป็นฆราวาสเนี่ย ถ้าเป็นฆราวาสก็ต้องมุ่งมั่นตั้งใจทำมาหากินให้มีโภคทรัพย์ ให้มีทรัพย์สินเงินทอง เอาทรัพย์ส่วนหนึ่งก็ไปทำประโยชน์ต่อสังคม ทำบุญให้ทานช่วยเหลืออย่างในพุทธศาสนา อนาถบิณฑิกเศรษฐี นางวิสาขา แล้วคนอื่นที่มีชื่อเสียงอยู่ ต้องการเสียสละ ช่วยเหลือบำรุงพระพุทธศาสนา ช่วยเหลือโรงพยาบาล ช่วยเหลืออะไรต่างๆ ก็ต้องทำงาน การเป็นฆราวาสเนี่ยต้องทำงาน ทำมาหากิน ต้องเว้นอบายมุข เช่นน้ำเมา เที่ยวกลางคืน ดูการละเล่น เล่นการพนัน คบคนชั่วเป็นมิตร อย่างทำกับการงาน ต้องเป็นตัวอย่าง ถ้าเป็นชาวพุทธเป็นฆราวาส ต้องเว้นอบายมุขและขยันในการทำมาหากิน หาเงินหาทรัพย์ แล้วก็เหลือกินเหลือใช้ทำประโยชน์ คนเหล่านี้ก็จะมีชื่อเสียง เวลาคนเขาเป็นคนมีชื่อเสียงได้ทำประโยชน์แก่ตัวเองก็ได้ทำประโยชน์แก่ผู้อื่น
ฉะนั้นคำว่าพุทธบริษัทมันก็มีอยู่ 4 ประเภท พวกเราเป็นพุทธบริษัท แล้วมาอยู่กันที่สวนโมกข์ก็ขอให้มองให้เห็นว่าเราจะก้าวหน้าอย่างไร ตอนนี้สวนโมกข์มันสบายไปแล้ว สมัยที่แล้วนี้มันลำบากมาก ท่านอาจารย์มาอยู่ลำบากมาก เดี๋ยวนี้ผลงานของท่านอาจารย์พุทธทาสทำให้คนอยู่หลังๆอย่างพวกเรานี่มันสบาย ไม่ต้องทำอะไรก็ได้ ไม่อดไม่อยาก มีคนมาทำบุญทำทาน แล้วก็บ่อย แต่ถ้าหากพวกเราประมาทมันไปไม่ได้ ตัวเองก็ไปไม่ได้ วัดวาอารามก็ไปไม่ได้ ถ้าทำให้มันเสื่อมแล้วมันง่าย ทำดีมันต้องรักษาไว้เรื่อยๆ ถ้าไม่รักษาเมื่อไหร่มันเสื่อมได้ทั้งนั้น มันประมาทไม่ได้ ก็มีหลายๆท่านที่เคยมีชื่อเสียงโด่งดัง แล้วเขาก็ดับเพราะว่ามันประมาทนั่นเอง ผมก็ได้แต่การแนะนำ ผมเองแล้วเวลามันก็เหลือน้อยเต็มที แล้ววันนี้ผมก็จะขึ้นไปที่ตโป ก็พาพระที่มาจากหอจดหมายเหตุ สำหรับพระของเราที่บวชขึ้นในเดือนนี้ อีกไม่กี่วัน ราววันที่ 12 นี่ก็คงต้องเข้าไปปฏิบัติธรรมที่กายุจินาระยะหนึ่ง ก็อย่าเพิ่งลาสิกขา วันที่ 28 ผมจะพาพวกคุณขึ้นไปตโปทาวันอีก ก็มุ่งมั่นตั้งใจว่าอยากไปให้ได้อย่างน้อยเดือนละครั้ง ขึ้นไปปฏิบัติธรรมที่ตโปในวันที่ 28 ญาติโยมแถวนั้นเขาก็ดีขึ้น ได้เข้าวัดเข้าวาพาลูกพาหลานมาปฏิบัติธรรมเมื่อเราไป และเราต่อไปนี้เหลือเวลาเล็กๆน้อยๆ กระผมเองผมจะออกไปปฏิบัติธรรมกลับมาแล้วฉันข้าวต้มนิดๆหน่อยๆที่สวนโมกข์นานาชาติ งั้นพวกคุณที่จะไปตโปก็ไปฉันที่โรงครัว 8 นาฬิกาก็ออกจากนี้ไปตโปทาวัน
ตโปทาวันเนี่ยเป็นที่ๆหาได้ยาก เราเข้าไปอยู่ในป่า เป็นการรักษาธรรมชาติสิ่งแวดล้อมต่างๆ ป่าไม้ เขาอนุญาตให้เราเข้าไปอยู่ถูกต้องตามกฎหมาย โยมสุเทพ เทือกสุบรรณ ช่วยเหลือสนับสนุน ขออนุญาติทำถนนเข้าไป และมีถนนคอนกรีตเข้าไปถึงสะดวกมากขึ้น ก็มีคนเข้าไปอาบน้ำร้อนมากขึ้นๆ ก็ได้ประโยชน์ต่อหมู่บ้าน เพราะหมู่บ้านอยู่กันประมาณถึงสองร้อยครอบครัว มีลูกเล็กๆมาก ผมไปทั่วๆไปไม่เห็นที่ไหนมีลูกเล็กๆเกิดในครอบครัวมากขึ้น ทีนี้บางคนก็ไปเรียนที่วิทยาลัยอาชีวศึกษาภาวนาโพธิคุณที่เกาะสมุย เด็กๆแถวนั้น ก็เป็นการส่งเสริมพัฒนาในชุมชนให้มีคุณธรรม พัฒนาชุมชนให้มี ... (24.30 เสียงไม่ชัดเจน) ผมคิดว่าเป็นสิ่งที่มีประโยชน์และถามผู้คุมของเราว่าจะทำยังไงจึงจะมีประโยชน์ ถ้าเรามุ่งมั่นตั้งใจมันทำได้ ทำประโยชน์ให้เกิดขึ้นแก่ตัวเอง ให้เกิดขึ้นแก่ผู้อื่น เราบวชเป็นพระไม่มีอะไรดีกว่าการปฏิบัติ มุ่งมั่นตั้งใจอยู่วิเวก สนใจปฏิบัติฝึกกรรมฐาน พระกรรมฐานเนี่ยมันเป็นพระที่คนเขาเคารพนับถือนะครับ ต่อไปปฏิบัติเล็กๆ น้อยๆ